Η Κρήτη στον Εμφύλιο - Μέρος 18: Ο Εμφύλιος στην Ανατολική Κρήτη- Μέρος 3ο

 

Η πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ανατολική Κρήτη

Η πρώτη ομάδα του Δημοκρατικού Στρατού της Ανατολικής Κρήτης συγκροτήθηκε στις 15 Απριλίου του 1947, με τη συνένωση μικρών ομάδων ενόπλων καταδιωκόμενων αγωνιστών (ΟΕΚΑ), κάπου στα λασιθιώτικα βουνά. Η ομάδα αποτελούταν από 8-9 Κρήτες, πρώην μαχητές του ΕΛΑΣ και 55-60 στρατιώτες, που είχαν δραπετεύσει από το τάγμα σκαπανέων του Αγίου Νικολάου, όπου κρατούνταν και υποβάλλονταν σε πιέσεις, αγκαρείες και ξύλο, για να τους αποσπαστεί δήλωση αποκήρυξης του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. 

Διοικητής του τάγματος σκαπανέων του Αγίου Νικολάου υπήρξε ο Κωνσταντόπουλος, αδελφός της συζύγου του Ζέρβα και μετέπειτα διοικητής του στρατοπέδου πολιτικών εξορίστων της Γυάρου. Ο Κωνσταντόπουλος έμεινε γνωστός για τη βία που άσκησε στους εξορίστους, αλλά και στους κρατουμένους φαντάρους του Αγίου Νικολάου.

Το Φεβρουάριο του 1947, στο στρατόπεδο σκαπανέων του Αγίου Νικολάου λειτουργούσε μεταξύ των οπλιτών, παράνομος πυρήνας του ΚΚΕ, σε δύο τάγματα (το Α΄και το Β΄), ο οποίος ήρθε σε επαφή με τις κομματικές οργανώσεις του ΚΚΕ Λασιθίου και αφού έλαβε έγκριση απόδρασης, από το Γραφείο Περιοχής Κρήτης του ΚΚΕ, προχώρησε σε απόδραση περίπου 60 οπλιτών, οι οποίοι, με τη συνεργασία των τοπικών ΚΟΒ, πέρασαν στις 19-20 Απριλίου 1947, στην ΟΕΚΑ του Γιάννη Ποδιά, στη θέση "Καθαρό".

Της ομάδας του ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης ηγείτο ο Γιάννης Ποδιάς, υπαρχηγός ήταν ο παλαίμαχος κομμουνιστής από τα Τρίκαλα, Μήτσος Παπάς και στη διοίκησή της συμμετείχε και ο ΕΛΑΣίτης Γιάννης Ρουκουνάκης.

Αργότερα, η ομάδα του ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης, που θέτει ως πρώτο της στόχο, την αύξηση του μεγέθους της, θα ανασυνταχθεί σε συγκρότημα του ΔΣΕ, με την παρακάτω μορφή:

Διοίκηση Συγκροτήματος: Γιάννης Ποδιάς, στρατιωτικός υπεύθυνος, Μήτσος Παπάς, Μ. Φραγκιαδάκης και Α. Λαμπρούλης

Πρώτη Διμοιρία: Χρήστος Αρβανίτης (αξιωματικός της Σχολής του ΕΛΑΣ, από τη Μακρακώμη Φθιώτιδας), στρατιωτικός υπεύθυνος, Κ. Κοντόπουλος (Πάνος), πολτικός επίτροπος, με καταγωγή από την Πέλλα.

Δεύτερη Διμοιρία: Γιώργος Τσουκνίδας (Νικήτας), στρατιωτικός υπεύθυνος, από το Βελβεντό και αξιωματικός της Σχολής του ΕΛΑΣ. Νίκος Βασιλάκης, πολιτικός επίτροπος.

Oι πρώτες επιχειρήσεις του ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης

Στις 19 Απριλίου του 1947, στη θέση "Σκοτεινά Λακκάκια", απόσπασμα Χωροφυλακής είχε επιδωθεί στο κυνήγι των αποδράσαντων από το στρατόπεδο του Αγίου Νικολάου, σκαπανένω. Ωστόσο, στη θέση αυτή, έπεσαν σε ενέδρα ανταρτών και αιφνιδιάστηκαν από τα πυρά τους. Σκοτώθηκε ένας χωροφύλακας και τραυματίστηκαν πολλοί άλλοι, ενώ από την πλευρά των ανταρτών τραυματίστηκε ελαφρά ο στρατιώτης Απόστολος Αργυρόπουλος.

Στις 20/04/1947 έλαβε χώρα η γενική σύμπτυξη των σταθμών Χωροφυλακής και παρέμειναν μόνο στις τέσσερις πολιτειούλες του νομού, οι υποδιοικήσεις της. Οι αντάρτες του ΔΣΕ, πέρασαν προς την πυκνή περιοχή, μεταξύ του Καθαρού όρους και της Καλαμαύκας και αφού διέλυσαν μικρή ομάδα διερχόμενων χωροφυλάκων, οργάνωσαν το λημέρι τους στη θέση "Ξινογιώργη την Κορφή".

Στις 22/04/1947 ο γραμματέας του ΚΚΕ, της ανταρτομάδας του ΔΣΕ, με αφορμή το πανηγύρι του Αγίου Γεωργίου, στο χωριό Σελινάρι, κατορθώνει να φτάσει έως το Ηράκλειο και παραδώσει έκθεση πεπραγμένων στο κλιμάκιο της Κομματικής Επιτροπής Κρήτης του ΚΚΕ. Ονομαστική κατάσταση των μαχητών του ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης είχε ήδη φτάσει στο κλιμάκιο, με τρόπο ασφαλή, μέσω του Μανώλη Τσιχλή (Σκουφάς).

Στις 29/04/1947, ο γραμματέας του ΚΚΕ Λασιθίου συναντιέται με το Γιάννη Ποδιά, στο λημέρι των ανταρτών και του αναφέρει ότι οι εδαφικές ΚΟΒ των χωριών Κρούστα, Καλαμαύκα, Μάλες και Ανατολή, αναλαμβάνουν τον εφοδιασμό του ΔΣΕ, με ψωμί, παξιμάδια, όσπρια και κρέας. Του αναφέρει επίσης, ότι όλες οι οργανώσεις του νομού, τίθενται στη διάθεση του ΔΣΕ. Ο διορατικός Ποδιάς θα του αναφέρει ότι ενώ έχει ληφθεί απόφαση για οργάνωση ομάδας του ΔΣΕ, στον Ψηλορείτη, αυτή καθυστερεί. Παράλληλα, του αναφέρει ότι ο ίδιος ανέλαβε την οργάνωση ανταρτομάδας στην Έμπαρο, στέλνοντας για τη δουλειά αυτή, το Βασίλη Πλαγιωτάκη.

Στις 01/05/1947, ομάδα του ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης μπαίνει στο χωριό Καλαμαύκα και συγκεντρώνει τους κατοίκους, για να τους μιλήσει ο Γιάννης Ποδιάς, για την πολιτική κατάσταση και τον αγώνα του ΔΣΕ. Οι κάτοικοι του χωριού ενισχύουν το ΔΣΕ με τρόφιμα και ρούχα.

Η κατάληψη της Ιεράπετρας

Στις 09 Μαΐου του 1947, ισχυρή δύναμη των ανταρτών του ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης επιτίθεται στο σταθμό Χωροφυλακής και την Αστυνομία της Ιεράπετρας και τους απομονώνει στα κτήριά τους, κατακτώντας ουσιαστικά τον έλεγχο ολόκληρης της πόλης. Επρόκειτο για μια εξαιρετικά οργανωμένη επιχείρηση των ανταρτών, με τη βοήθεια και τη στήριξη της τοπικής ΚΟΒ του ΚΚΕ, στην πόλη.

Ο Γιάννης Ποδιάς στέλνει μήνυμα στους ταμπουρωμένους χωροφύλακες, υπενθυμίζοντάς τους ότι κι αυτοί είναι παιδιά του λαού και ειδοποιώντας τους να μην συνεχίσουν να πολεμούν το ΔΣΕ. Ενώ όμως, οι χωροφύλακες σταματούν να πυροβολούν και η κατάσταση γύρω από το κτήριο αποκλιμακώνεται, ο ΔΣΕ έχει να αντιμετωπίσει έναν ακόμα αντίπαλο.

Στην πόλη της Ιεράπετρας φιλοξενούνταν από τους Άγγλους ομάδες Αλβανών δοσιλόγων της οργάνωσης "Μπάλι Κεμπετάρ", οι οποίοι κυκλοφορούσαν ένοπλοι, με βρετανικό οπλισμό. Ανάλογα, τέτοιες ομάδες πρώην δοσιλόγων φιλοξενούνταν από τους Βρετανούς και στον Άγιο Νικόλαου και τη Νεάπολη, όπου παρέμεναν Γιουγκοσλάβοι τσέτνικ του Μιχαήλοβιτς, οπλισμένοι επίσης. Οι Αλβανοί ένοπλοι επιχείρησαν να χτυπήσουν το ΔΣΕ, αποτυγχάνοντας να τον αιφνιδιάσουν, με αποτέλεσμα την εξουδετέρωση και τη διάλυσή τους από τους αντάρτες του Ποδιά.

Αργότερα, ο Γιάννης Ποδιάς εκφώνησε ομιλία, στο συγκεντρωμένο πλήθος της Ιεράπετρας και ζήτησε τη βοήθεια του λαού της πόλης για τον αγώνα του ΔΣΕ. Οι αντάρτες έλαβαν συνολικά τέσσερα μουλάρια τρόφιμα και εφόδια, ενώ κατατάχθηκαν εθελοντές στο ΔΣΕ, τέσσερις Ιεραπετρίτες. 

Φεύγοντας από την πόλη, οι αντάρτες έκρυψαν τα τρόφιμα στις σπηλιές γύρω από το χωριό Μάλες και άφησαν εκεί τον τραυματία Κωσταρέλλο, στη φροντίδα του ΕΑΜίτη γιατρού Νίκου Χουρδάκη.

Εκκαθαριστικές επιχειρήσεις

Αμέσως μετά την κατάληψη της Ιεράπετρας, οι κυβερνητικές δυνάμεις, του στρατού, της Χωροφυλακής και των παρακρατικών ομάδων, οργάνωσαν εκκαθαριστική επιχείρηση μεγάλης κλίμακας, ενάντια στο ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης.

Στις 20/06/1947, ομάδα ανταρτών του ΔΣΕ μπήκε στο χωριό Κασάνες και έμειναν σε δύο σπίτια, εμπίστων χωρικών. Η κίνηση αυτή ωστόσο, έγινε αντιληπτή από ορισμένους πολίτες, πληροφοριοδότες της Χωροφυλακής, οι οποίοι ειδοποίησαν τα διωκτικά αποσπάσματα. Παρόλα αυτά, οι πληροφοριοδότες δεν κατάλαβαν ότι επρόκειτο για αντάρτες του ΔΣΕ και έδωσαν την πληροφορία, ότι στα δύο αυτά σπίτια λάμβανε χώρα κάποια συνεδρίαση του ΚΚΕ. 

Οι χωροφύλακες κατέφθασαν στο χωριό, χωρίς να λάβουν σοβαρά μέτρα ασφαλείας και ένας από αυτούς χτύπησε την πόρτα ενός σπιτιού που έμεναν οι αντάρτες, με αποτέλεσμα να τον γαζώσουν κυριολεκτικά με ριπές. Ξεκίνησε μάχη, για την οποία οι χωροφύλακες δεν ήταν προετοιμασμένοι, με αποτέλεσμα την ήττα και την υποχώρησή τους από το χωριό. Στη μάχη, σκοτώθηκαν οι χωροφύλακες: Γιώργος Δασκαλάκης, από το Σκονίζο Χανίων, Σπύρος Καλλίνικος, από τη Λαμία και Μύρωνας Κουμαντάκης, από το χωριό Μπόμπια Ηρακλείου, όπως και ο ένοπλος αγροφύλακας Δημήτρης Κουναλάκης, από το χωριό Αφροτή Ηρακλείου. Τραυματίστηκε επίσης ο σταθμάρχης Χωροφυλακής Εμπάρου, υπενωμοτάρχης Γιάννης Πρατικάκης και απήχθη ο ένοπλος αγροφύλακας Γ. Τζονανάκης, ο οποίος σύμφωνα με το αστυνομικό δελτίο, βρέθηκε νεκρός έξω από το χωριό.

Στις 30/06/1947, μετά από σκληρές τριήμερες μάχες ο ΔΣΕ Κρήτης χτυπά και διαλύει δυνάμεις της χωροφυλακής και των συμμοριών των Μπαντουβά και Κατσιά που δρούσαν στην επαρχία Αμαρίας (Ψηλορείτης). Ο ΔΣΕ βρισκόμενος στην περιοχή της Αγίας Φωτεινής - Μερώνα και Μοναστηρακίου βρέθηκε στις 27/06/47 αντιμέτωπος με ισχυρές δυνάμεις χωροφυλακής και παρακρατικών βενιζελικών συμμοριών του Μπαντουβά και Κατσιά. Η ομάδα του ΔΣΕ στην περιοχή αριθμούσε πια, περίπου 120 -140 αντάρτες. Η ομάδα Ποδιά είχε συμπληρωθεί από τον Θεόφιλο Τρουλλινό, ως ομαδάρχη, τον δικηγόρο Γεώργιο Σμπώκο και τον γιατρό Μιχάλη Χριστοφοράκη. Η ομάδα ποδιά ενήργησε με κίνηση "τανάλια" και συνέτριψε τις αντίπαλες δυνάμεις προκαλώντας τους 28 νεκρούς και πολλούς τραυματίες. Η σύγκρουση κράτησε πρακτικά τρεις ημέρες κατά τη διάρκεια των οποίων ο ΔΣΕ Κρήτης ανέτρεψε από τις θέσεις τους τους παρακρατικούς και τους χωροφύλακες και τους κυνήγησε στις πεδινές περιοχές του νησιού.

Από τη στιγμή εκείνη η συμμορίες Μπαντουβά και Κατσιά περιόρισαν τη δράση τους στις πόλεις και τα χωριά, στρεφόμενοι ενάντια στον ντόπιο άμαχο πληθυσμό, τον κρητικό λαό και ευρύτερα το κρητικό λαϊκό κίνημα.

O Γιάννης Ποδιάς

Πηγή: Λευτέρης Ηλιάκης, Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Κρήτη, Αυτοέκδοση, Χανιά 2002, 277- 284.