Μοναστήρι στα Ρέθα - Μύθος και Ιστορία

Το μοναστήρι της Παναγίας στα Ρέθα βρίσκεται στα ορεινά σύνορα της Αιτωλοακαρνανίας με την Ήπειρο. Πρόκειται για μια μονή κτισμένη περίπου στα 1400 μ.Χ. στην οποία εδράζονταν και εδράζεται ένα γυναικείο μοναστικό τάγμα. Μια ακόμη γνωστή σε εμάς πληροφορία είναι ότι το μοναστήρι χρησιμοποιούνταν για τον εξορκισμό τρελών οι οποίοι δένονταν κατά την διάρκεια της τελετής σε μια από τις δύο κολώνες του πρόναου.

Μπαίνοντας παρατηρήσαμε τόσο την κολόνα των τρελών με την αλυσίδα που παραμένει ακόμα στην βάση της όσο και τις τοιχογραφίες από την δευτέρα παρουσία, την κόλαση και τον παράδεισο. Η καλόγρια που μας ανοίγει την πόρτα σπεύδει να μας εξηγήσει " Οι τοιχογραφίες χαλάστηκαν από τους κομμουνιστές αντάρτες του εμφυλίου". Παρατηρούμε τις μορφές. Οι εικόνα του Χριστού, του αγίου Ιωάννη αλλά και μερικά άλλα σημεία από τον διάκοσμο έχουν υποστεί ζημιές.

Η εξήγηση, μας είναι φανερά ύποπτη για δύο κυρίως λόγους. Πρώτον, γιατί στην συγκεκριμένη ορεινή περιοχή δεν δόθηκαν μάχες του ΔΣΕ, ούτε τα βουνά γύρω είναι γνωστά για καταφύγιο ανταρτών. Με άλλα λόγια ο ΔΣΕ δεν είχε περάσει στην περιοχή. Κατά δεύτερον, ακόμα και αν υποθέσουμε ότι με τις επιχειρήσεις αποκλιμάκωσης του Γράμμου το 1949, πέρασαν σε κάποιο ελιγμό αντάρτες του ΔΣΕ από την μονή, η κατάσταση θα ήταν τέτοια που δεν θα προλάβαιναν μέσα στις διαρκείς μάχες και τους ελιγμούς να σταματήσουν για να χαλάσουν τις τοιχογραφίες στα Ρέθα. Άλλωστε το μοναστήρι βρίσκεται σε ύψωμα ακάλυπτο από την αεροπορία που δεν θα χρησίμευε καθόλου για την κάλυψη των ανταρτών. Τι όμως συνέβη στις τοιχογραφίες;

Σταματούμε για προσέξουμε τον διάκοσμο. Παρατηρούμε ότι η τεχνοτροπία της αγιογραφίας είναι παντελώς διαφορετική από οποιαδήποτε έχουμε ως τώρα συναντήσει. Ανάμεσα στους αγίους βρίσκεται ο σκυλόμορφος άγιος Χριστόφορος και ο άγιος Συσσόης της ανατολικής ορθοδόξου εκκλησίας. Παράλληλα στον βορινό τοίχο δεσπόζει ένας μεγάλος ζωδιακός κύκλος και η κόλαση παρουσιάζει διάφορες περίεργες ιδιομορφίες. Μέσα στην εικόνα της κόλασης παρουσιάζεται ένα λελέκι, ένας μονόκερος, ένας ελέφαντας και μια ατσίδα. Σε κύριο σημείο δεσπόζει η Γη που φορώντας κορώνα κρατά ένα φίδι ιππεύοντας ένα ζώο με δύο κεφάλια. Πιο πέρα βλέπουμε έναν άγγελο που κρατά το φεγγάρι και τον ήλιο και μια γυναίκα που ενώ ιππεύει ένα ψάρι κρατά ένα δοχείο με φλόγες. Η τοιχογραφία μας κάνει έντονα να σκεφθούμε τις εκατοντάδες αιρέσεις του Βυζαντίου. Τέλος, πιο περίεργο ακόμα στοιχείο της σύνθεσης είναι ότι στο κέντρο της τελικής κρίσης δεσπόζει όχι ο Θεός ή η Αγία Τριάδα αλλά μονάχα το άγιο πνεύμα. Μήπως εν τέλει η εκκλησία ανήκε σε κάποια αίρεση και οι ίδιες οι καταστροφές προκλήθηκαν από τους μεταγενέστερους ορθόδοξους μοναχούς και μοναχές;

Μια ακόμα εξήγηση θα μας δοθεί με την επίσκεψή μας σε ένα κοντινό χωριό. Εκεί θα μάθουμε ότι οι   μορφές υπέστησαν ζημιές από τα νύχια των τρελών που κατά την διάρκεια του "εξορκισμού" τους ξέσπαγαν καταστρέφοντας τες. Όντως εάν το σκεφτούμε οι μορφές που έχουν υποστεί τις φθορές είναι κατά κύριο λόγο μορφές δαιμονικές ή τελείως μεταφυσικές με εξαίρεση αυτές του Χριστού και του Ιωάννη. Ένα ακόμα στοιχείο που συγκλίνει σε αυτή την άποψη είναι διάφορα σημάδια στους τοίχους που μπορεί να παραπέμπουν σε ανθρώπινα νύχια.

Σε κάθε περίπτωση η αιτιολόγηση περί ανταρτών αποτελεί την λιγότερο ισχυρή από όλες και σίγουρα την πιο απίθανη. Εξακολουθεί να δίδεται πάντως έως και σήμερα στους επισκέπτες ως κατάλοιπο μιας κοινωνίας αλλά και μιας εκκλησίας που δεν μπόρεσε ποτέ να αποδεχθεί το διαφορετικό.

H κολόνα του πρόναου όπου δένονταν οι φρενοβλαβείς

Η κατεστραμμένη εικόνα του Ιωάννη 

Η κατεστραμμένη εικόνα του Χριστού

Ο ζωδιακός κύκλος

Οι διάβολοι έχουν καταστραφεί σε αυτή την εικόνα. Κυρίως έχουν αφαιρεθεί τα πρόσωπά τους 

Επιλεκτική φαίνεται η φθορά των διαβόλων

Κόλαση: η Γη

Το άγιο πνεύμα στο κέντρο της τελικής κρίσης

Ο Άγιος Συσσόης

Κόλαση: ο μονόκερος

Κόλαση: Ο άγγελος με τον ήλιο και το φεγγάρι 

Κόλαση: Το λελέκι 

Κόλαση: Η γυναίκα με το σκεύος με τις φλόγες 

Γρατσουνιές στους τοίχους 

Η αγία πύρινη ρομφαία με τα μάτια κατεστραμμένα