Mικρές ιστορίες από το Μπούλκες - Μέρος 4ο

Στο παλάτι των βασιλιάδων

Στα τέλη του 1948, το καλλιτεχνικό συγκρότημα του Μπούλκες, με επικεφαλής το κομματικό στέλεχος Αντώνη Γιαννίδη και σκηνοθέτη τον Γιάννη Βεάκη, επισκέπτεται το Βουκουρέστι για να δώσει σειρά παραστάσεων για τα Ελληνόπουλα που βρίσκονται εκεί, μεταφερμένα από τις εμπόλεμες ζώνες του ελληνικού Εμφυλίου. Περιγράφει την επίσκεψη αυτή ο Δημήτρης Ραβανής- Ρεντής:

"Στους δρόμους της πόλης, ο κόσμος παλεύει ακόμη με τα υπολείμματα της φασιστικής δικτατορίας του Αντωνέσκου. Και παντού αφίσες και άλλα σημάδια του αγώνα: Γέφυρες κατεστραμμένες από τις μάχες, χαλάσματα από τον πόλεμο. Μαθαίνουμε και αριθμούς: Από τη στιγμή που η Ρουμανία τάχθηκε με το πλευρό των Συμμάχων στον πόλεμο είχε 700.000 νεκρούς και τραυματίες. Τον Απρίλη είμαστε στη Σινάγια, μια τοποθεσία μέσα στα Καρπάθια. Παράδεισος, με χιόνια, με ήλιο, με έλατα, με πλατάνια, γεμάτη νερά και τριαντάφυλλα. Χιλιάδες τριαντάφυλλα. Ήταν το θέρετρο των βασιλιάδων εδώ από παππού σε εγγόνι. Τρία τεράστια παλάτια περιτριγυρισμένα από βίλες για τους αυλικούς και τη φρουρά. Μια πλαγιά γεμάτη πολυτέλειες και βίλες άλλες πλουσίων που τρέχαν κι αυτοί στη Σινάγια όταν μάθαιναν πως ο άναξ απεσύρθη στα θερινά του ανάκτορα. Το "Μεγάλο Παλάτι", το μεταρρυθμίζουν σε μουσείο. Το "Μικρό Παλάτι" προορίζεται για τόπο ανάπαυσης και δημιουργίας των συγγραφέων και των καλλιτεχνών. Το παλιό παλάτι του Φερδινάνδου θα γίνει σπίτι ανάπαυσης και ξενώνας για επίσημους καλεσμένους. Οι βίλες και τα άλλα κτήρια θα μοιραστούν στα συνδικάτα για την ανάπαυση των εργατών. Σε ένα από τα πολυτελή ξενοδοχεία της περιοχής, στο "Παλλάς" που για την ώρα είναι άδειο θα μείνει ο θίασος του Μπούλκες. Κι εδώ οργασμός: Καθαρίζουν το ξενοδοχείο, το ασπρίζουν, κάνουν εσωτερικές μεταρρυθμίσεις, γιατί περιμένουν λέει τα Ελληνόπουλα. 

Το "Παλλάς" και το "Καραϊμάν", το περίφημο καζίνο της Σινάγιας μεταρρυθμίζονται για να στεγάσουν τα παιδιά μας. Οι αίθουσες της ρουλέτας, που μόνο οι κορνίζες τους από βενετσιάνικους καθρέπτες εποχής κάνουν ολόκληρη περιουσία, θα γίνει τραπεζαρία και αίθουσα ψυχαγωγίας. Φτιάχνουν και μια μικρή σκηνή. Στις πόρτες κολλάνε ταμπέλες: "Γραφείο", "Ιατρείο", "Κοινωνική λειτουργός", "Ψυχίατρος". Τα μικρότερα ξενοδοχείο ετοιμάζουν τόπους διαμονής γι το προσωπικό που συνοδεύει τα Ελληνόπουλα, Έλληνες δασκάλους, γιατρούς κτλ. Στο σταθμό, όταν φτάνει η πρώτη αποστολή, πηγαίνει να τα υποδεχτεί και το καλλιτεχνικό συγκρότημα. Είναι και ο Ερυθρός Σταυρός Ρουμανίας, επιτροπές από συλλόγους και κόσμος πολύς με λουλούδια και γλυκά.

Το τραίνο φτάνει και κατεβαίνουν παιδιά-φαντάσματα. Θυμίζουν έντονα φωτογραφίες από χιτλερικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αδύνατα, κίτρινα, ζαρωμένα, ντυμένα όπως όπως με σακάκια ανδρικά και κομμάτια από τσουβάλια. Με αρβύλες που χωράνε μέσα και τα δύο τος πόδια. Σα γεροντάκια. Ο κόσμος που είναι για να τα υποδεχτεί παγώνει. Είχαν ετοιμαστεί να μιλήσουν, να γελάσουν, να παίξουν με τα παιδιά αυτά. Να τους μοιράσουν γλυκά, λουλούδια, τι να πουν τώρα;

Αναρρωτιούνται όλοι: Τα παιδιά αυτά θα γίνουν ποτέ παιδιά; Για πολύ καιρό ακόμα, όταν πάνω από τη Σινάγια περνάει αεροπλάνο, τα παιδιά πέφτουν χάμω ξάπλα ακίνητα, τρέχουν να κρυφτούν στα υπόγεια. Ύστερα από κάμποσο καιρό, όταν ξαναπεράσαμε από τη Σινάγια να δούμε πως πάνε τα παιδιά, τα βρήκαμε καλοντυμένα, ανθρώπινα, με τις ποδιές τους, τα γιακαδάκια τους, με την προσωπική τους περιουσίας, τις αλλαξιές τους, τις πετσέτες τους, τις οδοντόβουρτσές τους, τα βιβλία τους, τα παιχνίδια τους. Αγνώριστα τα παιδιά! Χαίρονται πια τις επισκέψεις. Ξέχασαν τις συμφορές τους. Η κοινωνική λειτουργός έχει άλλη γνώμη. Απαντάει θλιμμένη: Τα παιδιά έχουν σοβαρά ψυχικά τραύματα που θέλουν πολλά χρόνια και πολλή προσπάθεια για να επουλωθούν. Φέρνει ένα περιστατικό για παράδειγμα: Διαπιστώσαμε ότι καταναλώνεται μεγάλη ποσότητα ψωμιού σε σχέση με τον αριθμό των παιδιών. Η διεύθυνση υποπτεύθηκε μέχρι και την υπεξαίρεση. Ώσπου ανακαλύψαμε την αιτία: Τα παιδιά κρύβανε το ψωμί: Παίρνανε κρυφά φέτες από την τραπεζαρία και τις χώνανε μέσα στα στρώματα ή στα μαξιλάρια ή σε κουτιά που τα θάβανε στο χώμα. Όταν ρωτήσαμε ένα παιδί γιατί το έκανε αυτό, απάντησε παραξενεμένο για την ερώτηση: Για να 'χουμε κι αύριο."

To παλιό παλάτι του Φερδινάνδου στη Σινάγια.

Το παλάτι του Αντωνέσκου στη Σινάγια.

Τα σύνορα κλείνουν

Στο Μπούλκες σύντομα φθάνει το νέο για το κλείσιμο των συνόρων της Γιουγκοσλαβίας. Οι κάτοικοί του το λαμβάνουν με ανάμεικτα συναισθήματα:

"Το ίδιο βράδυ που μάθαμε για την απόφαση της Κομινφόρμ έπεσε μαύρο κλίμα στο Μπούλκες. Ξαφνικά βρεθήκαμε χωρίς βάση, χωρίς έδαφος κάτω από τα πόδια μας. Το Μπούλκες; Τι θα γίνει το Μπούλκες; Πώς θα γυρίσουμε πίσω; Περιμένουμε με αγωνία την ανακοίνωση του ΚΚΕ για την απόφαση από την "Ελεύθερη Ελλάδα". Δίνεται γραμμή από τη γραμματεία μας να μη μιλήσει κανείς έως ότου έρθει η ώρα να συζητηθεί το θέμα. 

Τώρα που θα πάμε; Τι θα κάνουμε; Είμαστε διπλά και τριπλά ξεσπιτωμένοι από το σπίτι μας. Και στο Γράμμο οι σύντροφοί μας πολεμάνε. Ζητάμε όλοι να κατεβούμε στο Βίτσι, κοντά στο Γενικό Αρχηγείο. Καταθέτει πρόταση ο Γιαννίδης. Φεύγουμε όλοι, εκτός από τον Γιάννη Βεάκη. Έχει μείνει πίσω με το παιδικό καλλιτεχνικό τμήμα του Μπούλκες. 200 παιδιά. Ο Γιάννης σαν πατέρας τους και φίλος και δάσκαλός τους. Σαν τσαμπιά κρέμονται απάνω του τα παιδιά έτσι που 'ναι νέος, μαλακός, φιλικός, ευγενικός. Ότι χρειάζεται για τα παιδιά. Κι εμείς φεύγουμε για το Βίτσι."

Μετά την ήττα

Μετά την ήττα και την υποχώρηση του ΔΣΕ, πολλοί μαχητές καταγόμενοι από την κοινότητα του Μπούλκες και μέλη του καλλιτεχνικού συγκροτήματος επιστρέφουν στο χωριό τους. 

"Γυρνάμε με την ψυχή στο στόμα στο Μπούλκες. Δεν ξέρουμε τι μας περιμένει εκεί πια. Ο δρόμος περνά μέσα από τη Γιουγκοσλαβία. Σε όλη τη διαδρομή είμαστε με τα μούτρα κολλημένα στα παράθυρα του τραίνου για να διαπιστώσουμε τι αλλαγές γίνονται εκεί. Τίποτε. Περιμένουμε να μας συλλάβουν από στιγμή σε στιγμή. Στο σταθμό κοντά στα σύνορα, περιμένουμε ένα άλλο τραίνο να μας πάει παραπέρα. Αργότερα μας ανεβάζουν σε φορτηγά, γιατί το τραίνο θα περνούσε πολλές ώρες μετά για τη Βουλγαρία. Σταματάμε σε κάθε χωριουδάκι, Σε όλη τη διαδρομή είμαστε με τη ψυχή στο στόμα. Επιβιβαζόμαστε στο τραίνο κανονικά. Κανείς δεν μπαίνει καν στο βαγόνι μας. Και στα σύνορα ούτε ένας έλεγχος. Ένας Σέρβος μας φωνάζει: "Γκρτσι Ζντράβο ντρουζιά!" (Έλληνες! Γιά σας σύντροφοι).

Μόνο στο Μπούλκες αλλαγή: Μας φέρανε πολιτοφύλακες. Η ζωή κυλά όμως ήρεμα. Αλλά μας υποχρεώνουν να έχουμε φωτογραφία του Τίτο. Μόλις βγήκε η απόφαση για το κλείσιμο των συνόρων βγάλαμε απόφαση και ξηλώσαμε τον Τίτο από παντού. Ήρθαν μετά οι πολιτοφύλακες και κάνανε έλεγχο και είπαν: Θα βάλετε τη φωτογραφία του στρατάρχη Τίτο στα γραφεία της κοινότητας. Στα σπίτια σας να κάνετε ότι θέλετε. Είχαμε φοβηθεί πως δεν θα αφήσουν κανένα πια να προσπαθήσει να επιστρέψει και στην πατρίδα.

Μας είπαν: Κάνετε ότι θέλετε. Άλλοι μένουν, άλλοι ετοιμάζονται για νέα προσφυγιά στην Τσεχοσλοβακία, τη Ρωσία και αλλού. Άλλοι επιστρέφουν κρυφά στην Ελλάδα. Κι εκεί νέες συλλήψεις και διώξεις. 

Μια τελική εκτίμηση του συγγραφέα το 1980

Στο κλείσιμο του εξαιρετικού του βιβλίου, ο Δημήτρης Ραβανής- Ρεντής γράφει:

" Έχω έναν ανώνυμο στο τηλέφωνο κάθε Κυριακή μεσημέρι. Δεν ξέρω αν είναι ο ίδιος που έστειλε επιστολή: "Γράψε για τα εγκλήματα! Γράψε για τα εγκλήματα!" Ο ανώνυμος μου προτείνει να γράψω για τους "95 που έδιωξαν στην Ελλάδα από το Μπούλκες". Με προκαλεί να γράψω για την "τρομοκρατία της ΥΤΟ", μα δεν διάβασε για την κριτική μου στο κομμάτι με τις πεντάδες; Και συνεχίζει ο ανώνυμος να μιλάει για "κόκαλα αγωνιστών", για την "προδοτική ηγεσία του ΚΚΕ" και για άλλα. 

Μια συμβουλή στον ανώνυμο: Αυτά μπορεί να τα βρει σε όλες τις φασιστοφυλλάδες μα και να τα ακούσει ακόμη και σε ομιλίες κυβερνητικών εκπροσώπων σε διάφορες τελετές, ακόμη και από ευκαιριακούς θεωρητικούς που δεν βρίσκουν τίποτε το θετικό στον αγώνα μας, μάχονται για σοσιαλισμό ξεσπαθώνοντας κατά του σοσιαλισμού και φοράνε τέτοιες παρωπίδες που δεν βλέπουν ούτε μια χώρα σοσιαλιστική γύρω τους. Ξοφλάνε με τον υπαρκτό σοσιαλισμό βάζοντάς του εισαγωγικά...

Σε εμένα έκανε λάθος.

Δεν είμαι από εκείνους που γενικεύουν. Δεν είμαι αυτούς που λένε: "Φταίει ο Παρτσαλίδης" Για μένα για κάθε μεγάλο πολιτικό λάθος δεν "φαίει ο.." Το φταίξιμο το έχει η γενική κατάσταση και η ανωριμότητα σε μιαν αναμέτρηση, όχι τόσο με τη δεξιά, όσο με τις μεγάλες αντίπαλες φασιστικές και ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Κι όταν μιλάω για φταίξιμο ηγετικών στελεχών και μίλησα, αναφέρομαι περισσότερο σε μέθοδες που χρησιμοποιήθηκαν εσωκομματικά και ήταν απαράδεκτες και πάλι όμως μίλησα με ονόματα και όχι για "ηγεσία". Αυτό ήταν το Μπούλκες με τα καλά και τα στραβά του.