Από τη δράση της Ι Μεραρχίας του ΔΣΕ: Η μάχη των Τρικάλων

 

Η φρουρά των Τρικάλων αποτελείτο από τη Διοίκηση του 51 Τ.Ε (Αντισυνταγματάρχης Πανταζής), έναν λόχο του 51 Τ.Ε κατανεμημένο σε διάφορα σημεία της πόλης, μία ομάδα πολυβόλων Βίκερς εγκαταστημένη στο Φρούριο, έναν λόχο του Κέντρου ενισχύσεως που προστάτευε τα βόρεια υψώματα της πόλης, έναν λόχο του Κέντρου Εκπαιδεύσεως Υποψηφίων Βαθμοφόρων (ΚΕΥΒ), μία ίλη Ιππικού με 2 ουλαμούς στους στρατώνες και τέλος 2 ουλαμούς Τεθωρακισμένων. 

Η παρουσία των τμημάτων της Ι Μεραρχίας (192 Ταξιαρχία. Ταξιαρχία Ιππικού και ίλη δυτικής Μακεδονίας) λίγα χιλιόμετρα από την πόλη προκάλεσε την ανησυχία της στρατιωτικής Διοίκησης των Τρικάλων, καθώς «η πόλις Τρικκάλων έχει εκτεταμένην έκτασιν, ο χώρος περί τας παρυφάς της πόλεως είναι κεκαλυμμένος και συνεπώς είναι ευχερής η διείσδυσις συμμοριτών προς την πόλιν». 

Νέες πληροφορίες από έναν βοσκό στις 23 του μήνα για συγκεντρώσεις ανταρτών οδήγησαν στη λήψη μιας σειράς νέων μέτρων, όπως ήταν ο περιορισμός της κυκλοφορίας έως τις 22.00, η τοποθέτηση των ΜΑΔ Αγριλιάς (Ανθυπολοχαγός Μανάφας) οι οποίες είχαν καταφύγει στα Τρίκαλα στη βορειοανατολική παρυφή της πόλης, η ενημέρωση της φρουράς της πόλης, η ενημέρωση του Διοικητή της Χωροφυλακής, του Διοικητή της Καλαμπάκας και του επιτελάρχη της Διοίκησης Εθνοφρουράς Θεσσαλίας (ΔΕΘ). 

Η επίθεση εναντίον της πόλης εκδηλώθηκε στις 23.00 της 23ης Αυγούστου από τα ανατολικά και βορειοανατολικά. Μια ομάδα σαμποτέρ κατόρθωσε να διεισδύσει στη βορειοανατολική συνοικία της πόλης. Η ομάδα των τανκς που κινήθηκε εναντίον της δεν κατάφερε να την εντοπίσει και λίγο αργότερα συνέχισε την αποστολή της. Ένα τμήμα του ιππικού του ΔΣΕ κινήθηκε προς τα βορειοανατολικά της πόλης, συγκρούστηκε με τους άνδρες ΜΑΔ Αγριλιάς και αναγκάστηκε να συμπτυχθεί. Οι συνεχείς επιθέσεις αποκρούστηκαν και η απόπειρα παράκαμψης των ΜΑΔ δεν απέφερε το επιθυμητό αποτέλεσμα για το τμήμα του ιππικού. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ που είχαν εισέλθει στην πόλη επικέντρωσαν την προσπάθεια τους στην κατάληψη των στρατώνων, στους οποίους φυλάσσονταν κρατούμενοι. Οι συνεχείς επιθέσεις στους στρατώνες αποκρούστηκαν με την επέμβαση των τεθωρακισμένων. 

Στις 3.30, κατέφτασαν στα Τρίκαλα ενισχύσεις από την Καρδίτσα (ουλαμός Τεθωρακισμένων και μία διμοιρία Πεζικού) και μια διμοιρία με τμήμα ΜΑΔ από το Μουζάκι. Μισή ώρα αργότερα, τα πυρά αραίωσαν και τα τμήματα του ΔΣΕ αποχώρησαν από την πόλη. Οι ενισχύσεις τότε κινήθηκαν προς τον Παλαιόπυργο, προς το Μεγάλο χωριό και προς τη Ζούλιανη, με στόχο την καταδίωξη των τμημάτων του ΔΣΕ. Λίγες ώρες αργότερα, στις 8.00 το πρωί, κατέφτασε στα Τρίκαλα άλλος ένας λόχος από την Καρδίτσα και στις 10.00 ο Διοικητής της ΔΕΘ με δύο λόχους και έναν ουλαμό Τεθωρακισμένων από τη Λάρισα. 

Οι δυνάμεις του ΕΣ, σύμφωνα με μία έκθεση του, στη μάχη αυτή είχαν 1 στρατιώτη τραυματία της Φρουράς του Σιδηροδρομικού Σταθμού Τρικάλων από αδέσποτο βλήμα, 4 άλογα της ίλης Ιππικού νεκρά από βλήματα όλμων και 15 άλογα τραυματισμένα. Επίσης, σκοτώθηκε ένας πολίτης, ο Παντελής Μπαρτζούμας, και άλλοι 2 τραυματίστηκαν. 

Τα τμήματα του ΔΣΕ είχαν 16 τραυματίες και 1 αιχμάλωτο. 

Ο ΔΣΕ αναφέρει 7 νεκρούς στρατιώτες, 30 τραυματίες και 5 αιχμαλώτους. Τα λάφυρα του περιλάμβαναν 28 άλογα, 10 όπλα, 5 τηλέφωνα και άλλα υλικά. Στρατολογήθηκαν 44 νέοι μαχητές στην πόλη και άλλοι 31 στα χωριά. Επίσης, στην πόλη προκλήθηκαν σημαντικές υλικές ζημιές. Οι εγκαταστάσεις της Εφημερίδας «Θάρρος» παραδόθηκαν στην πυρά από την ομάδα σαμποτέρ στην οποία συμμετείχε και ένας υπάλληλος του τυπογραφείου, όπως και η αποθήκη τροφίμων της Αγροτικής Τράπεζας, το εργοστάσιο υφαντουργίας του Τεγόπουλου, ο αλευρόμυλος των αδερφών Βοϊλά, το τυροκομείο του Ντίνα, το ιατρείο του Χαιρόπουλου και τα σπίτια του Μπάτσα και του Στεργίου. Επίσης, ανατινάχθηκαν με δυναμίτη οι εγκαταστάσεις του τηλεφωνικού κέντρου και κόπηκαν οι τηλεφωνικές γραμμές.

Τέλος, δεν έλειψαν και τα φαινόμενα αντεκδίκησης και τυφλής βίας. Όπως μαθαίνουμε από την εφημερίδα Εμπρός, ο πρόεδρος της κοινότητας Μελισσοχωρίων, Β. Κ., βλέποντας τον αδερφό του νεκρό σκότωσε 2 ανθρώπους και τραυμάτισε άλλον 1. Και οι τρεις είχαν παιδιά καταταγμένα στον ΔΣΕ. Ο δράστης μετά από αυτό το περιστατικό συνελήφθη.

Ανακοινωθέν του Γ.Α του ΔΣΕ της 24-8-48

Τμήματα μας του Κλιμακίου Νοτίου Ελλάδας του Γεν. Αρχηγείου υπό την καθοδήγηση του υποστράτηγου Καραγιώργη, ενέργησαν τη νύχτα 23 προς 24 Αυγούστου επίθεση κατά της πόλης των Τρικκάλων. Στην επιχείρηση αυτή πήραν μέρος η ταξιαρχία ιππικού Θεσσαλίας, 192 ταξιαρχία πεζικού και ίλη ιππικού της Δυτικής Μακεδονίας. Τα τμήματα μας εισέδυσαν από διάφορα σημεία μέσα στην πόλη, όπου παρέμειναν από τις 11 την νύχτα μέχρι τις 3 το πρωί. 

Έγιναν συγκρούσεις με τανκς και δυνάμεις του εχθρού στους δρόμους των Τρικκάλων μέχρι την κεντρική πλατεία της πόλης. Οι σαμποταριστές μας έβαλαν φωτιά και αποτέφρωσαν κατά σειρά: Τα δικαστήρια, το τηλεφωνικό κέντρο της Α.Τ.Ε, το εργοστάσιο Τεγόπουλου που φτιάχνει το χακί του μοναρχοφασιστικού στρατού, την κρατική φαρμακευτική αποθήκη, τα τυπογραφεία και τα γραφεία της μοναρχοφασιστικής εφημερίδας «Θάρρος» του Κνειδωνόπουλου, το μυλοεργοστάσιο Βόιλα που επί Ιταλών είχε οργιάσει με το περιβόητο κορσότσιουμ. Στο μύλο κάηκαν 200 βαρέλια πετρέλαιο, μηχανές, αποθήκη ξυλείας και άλλα είδη. Αποτεφρώθηκε ολόκληρο τετράγωνο μαζί με το οίκημα όπου οργίαζαν οι μαυροσκούφηδες του Κιτριλάκη. 

Απώλειες του εχθρού 7 νεκροί, 30 τραυματίες και 5 αιχμάλωτοι. Πάρθηκαν λάφυρα 28 άλογα, 10 όπλα, 5 τηλέφωνα και άλλο υλικό, 44 νέοι μαχητές κατατάχτηκαν μέσα από την πόλη και 31 από τα περίχωρα κατατάχτηκαν στο Δημοκρατικό Στρατό. 

Το Γενικό Αρχηγείο συγχαίρει θερμά τους μαχητές, αξιωματικούς και διοικητές των τμημάτων που πήραν μέρος στην επιχείρηση αυτή και τους καλεί να συνεχίσουν με την ίδια ορμή την επιθετική τους δράση για νέες νίκες κατά του μοναρχοφασισμού. 

Σ.Δ Γενικού Αρχηγείου 24/8/48 

Στρατηγός ΜΑΡΚΟΣ

Πηγή: Βαγγέλης Γεωργάς, Η 1η Μεραρχία του ΔΣΕ- Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Θεσσαλία, Αυτοέκδοση, 2021.

Από τη δράση της Ι Μεραρχίας του ΔΣΕ: Η μάχη της Φαρκαδόνας

 

Η επιχείρηση εναντίον της κωμόπολης της Φαρκαδόνας (Τσιότι) και των γύρω χωριών διεξήχθη στις 20 και 21 Αυγούστου 1948 με κύριο στόχο τη στρατολόγηση νέων μαχητών και την εκκαθάριση της περιοχής από τους σταθμούς Χωροφυλακής και ΜΑΔ. 

Οι κυβερνητικές μονάδες κατανέμονταν σε όλα τα χωριά της επαρχίας και περιλάμβαναν δυνάμεις ΜΑΔ και Χωροφυλακής. Στη Φαρκαδόνα ήταν εγκαταστημένος σταθμός Χωροφυλακής, στο χωριό Βούλα μία διμοιρία του Εθνικού Στρατού και στα χωριά Ελευθεροχώρι, Μπάνιστα, Κούρσοβο, Σμόλια, Βερδικούσια δυνάμεις 50 έως 80 ανδρών των ΜΑΔ. Στα γειτονικά Τρίκαλα-Ελασσόνα, Τύρναβο και Λάρισα ήταν τοποθετημένες ισχυρές δυνάμεις με μηχανοκίνητα συντάγματα. 

Το σχέδιο που κατέστρωσε ο ΔΣΕ βασίστηκε για άλλη μία φορά στον αιφνιδιασμό και την παραπλάνηση του εχθρού. Οι δυνάμεις της Ι Μεραρχίας θα ενεργούσαν από βορειοδυτική κατεύθυνση στα χωριά Μπάγια, Νεοχώρι, Βόριανη, Γριζάνο, Φαρκαδόνα, Ζάρκο και από νοτιοανατολική κατεύθυνση με τις δυνάμεις του ιππικού στην περιοχή Φαρκαδόνα και Ζάρκο, ώστε να ελεγχθεί ο κάμπος. Παράλληλα, δυνάμεις της θα κάλυπταν την επιχείρηση από Τρίκαλα καταλαμβάνοντας θέσεις στο αντέρεισμα Βούλας, από Λάρισα καταλαμβάνοντας το ύψωμα Κοκκινάκι και από Ελασσόνα-Τύρναβο καταλαμβάνοντας τα υψώματα Μπάνιτσας. Τέλος, σχεδιαζόταν η κατάληψη των αντερεισμάτων της Οξυάς κατά τη διάρκεια της επιχείρησης, τα οποία θα εξασφάλιζαν την ασφαλή αποχώρηση των μάχιμων τμημάτων και των νεοστρατολογημένων.

Τα τμήματα του πεζικού της Ι Μεραρχίας κινήθηκαν από τα υψώματα Πάδες στα νοτιοανατολικά του Κονισκού, αρκετά βορειότερα δηλαδή από τη Φαρκαδόνα, και το ιππικό από τα Γαβράκια της επαρχίας Δομοκού, 60 χιλιόμετρα νότια της Φαρκαδόνας. Το πρωί της 20ηςΑυγούστου βρίσκονταν στους χώρους κάλυψης. Το τμήμα που θα ενεργούσε στην περιοχή Σμόλια (Αγρελιά)-Βερδικούσσα στις θέσεις Μπαρούχες-Κατσαούνι και τα τμήματα που θα ενεργούσαν εναντίον του κύριου στόχου στο ύψωμα Ράχη Μανώλη. 

Το μεσημέρι της ίδια ημέρας ελαφρό τμήμα της Ι Μεραρχίας επιτέθηκε σε φυλάκια ΜΑΥ στα υψώματα Ελληνόκαστρου-Λιόπρασου με σκοπό την παραπλάνηση. Τα υπόλοιπα τμήματα μέσα σε διάστημα 5 ωρών έφτασαν στους στόχους τους. Οι πρώτες πληροφορίες για τη συγκέντρωση μονάδων του ΔΣΕ στα βόρεια της Φαρκαδόνας άρχισαν να φτάνουν στα Τρίκαλα το απόγεμα της 20ης Αυγούστου από χωρικούς του χωριού Λιόπρασο. 

Το απόγευμα της 20ης Αυγούστου, 50 άνδρες του ΜΑΔ Αγριλιάς συγκρούστηκαν με τμήματα του ΔΣΕ στα βόρεια υψώματα του χωριού Νιοχώρι μέχρι τα μεσάνυχτα, οπότε και αναγκάστηκαν να συμπτυχθούν προς τα Τρίκαλα. Για να διαφύγουν μάλιστα χωρίς να γίνουν αντιληπτοί πέρασαν μέσα από τις θέσεις των ανταρτών κατά τη διάρκεια της νύχτας ξυπόλητοι. Το βράδυ της ίδιας ημέρας, τα τμήματα των ανταρτών εισήλθαν στα χωριά Νεοχώρι, Φαρκαδόνα και Γριζάνο και προχώρησαν σε στρατολογία και επίταξη αγαθών. 

Το ιππικό διέσχισε τον κάμπο παρακάμπτοντας τις εχθρικές αντιστάσεις, αναπτύχθηκε στην περιοχή Φαρκαδόνας και Ζάρκου, απέκτησε επαφή με τα τμήματα του πεζικού και συνέβαλε στην εξουδετέρωση και πυρπόληση του σταθμού Χωροφυλακής Φαρκαδόνας. Οι 8 χωροφύλακες του σταθμού, σύμφωνα με την εφημερίδα Εμπρός, προέβαλαν ισχυρή αντίσταση αλλά τελικά υπέκυψαν, αφήνοντας τρεις νεκρούς στο πεδίο της μάχης, ενώ οι υπόλοιποι συνελήφθησαν. Τα τμήματα της κάλυψης κατέλαβαν έγκαιρα τους στόχους τους εξουδετερώνοντας ή παρακάμπτοντας και αυτά τις εχθρικές αντιστάσεις και αντιμετώπισαν με επιτυχία όλες τις ενισχύσεις του Εθνικού Στρατού που κατέφταναν από τα Τρίκαλα, τη Λάρισα και την Καρδίτσα με δυνάμεις πεζικού και τεθωρακισμένων στις θέσεις Βούλα και Πάτωμα. Άλλα τμήματα της Ι Μεραρχίας ανέτρεψαν τις αντιστάσεις στα υψώματα Οξυάς και κατέλαβαν τα χωριά Σμόλια και Βερδικούσια. 

Οι δυνάμεις του ΕΣ είχαν, σύμφωνα με τον ΔΣΕ, 10 εξακριβωμένους νεκρούς, 18 αιχμαλώτους και πολλούς τραυματίες. Στρατολογήθηκαν 600 περίπου νέοι και νέες. Ο ΔΣΕ στη μάχη αυτή απέκτησε 4 ατομικά τουφέκια, 5 ημιαυτόματα, έναν ατομικό όλμο, 2 οπλοπολυβόλα, χειροβομβίδες, πυρομαχικά, ιματισμό ενώ κατασχέθηκαν 5000 πρόβατα, 400 αγελάδες και άλλα ζώα.

Ανακοινωθέν του Γ.Α του ΔΣΕ της 28-8-48.

Τα τμήματα μας του Αρχηγείου Θεσσαλίας, μετά το τσάκισμα της εχθρικής φρουράς της Καλαμπάκας, συνέχισαν τις επιθετικές τους ενέργειες στον κάμπο των Τρικκάλων-Φαρκαδώνας. Διέλυσαν τους σταθμούς χωροφυλακής και τους ΜΑΥδες της περιοχής αυτής και πήραν πλούσια λάφυρα σε όπλα, πυρομαχικά και άλλο πολεμικό υλικό, 600 νέοι μαχητές, από τα χωριά που απελευθερώθηκαν, κατατάχτηκαν στο Δημοκρατικό Στρατό. 

Το Γενικό Αρχηγείο συγχαίρει τους μαχητές και αξιωματικούς των παραπάνω τμημάτων μας, που με τη λαμπρή δράση τους, δίνουν την καλλίτερη απάντηση στις θριαμβολογίες του μοναρχοφασισμού για δήθεν νίκες του στη Βόρεια Πίνδο. Οι μαχητές και τα στελέχη μας του Αρχηγείου Θεσσαλίας πρέπει να κάνουν τη Θεσσαλία δεύτερο Γράμμο. 

Σ.Δ Γενικού Αρχηγείου 22/8 48

Πηγή: Βαγγέλης Γεωργάς, Η 1η Μεραρχία του ΔΣΕ- Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Θεσσαλία, Αυτοέκδοση, 2021.