Μια σειρά μύθων για τον Ιωσήφ Στάλιν - Μέρος 3ο

Συνέχεια

Στάλιν η "μέτρια νοημοσύνη"

Γνωστά είναι τα μυθεύματα σχετικά με τη νοημοσύνη του Ιωσήφ Στάλιν, τα οποία προέρχονται από "έρευνες" δυτικών ακαδημαϊκών, μερικές δεκάδες χρόνια μετά το θάνατό του, στα οποία "ψυχογραφούν" τον σοβιετικό ηγέτη, αποδίδοντάς του μια μάλλον μέτρια νοημοσύνη. Ας δούμε τη λέει ο Γκεόργκι Ζούκοφ, που χρειαζόταν να υπομένει κάθε μέρα επί τέσσερα χρόνια (1941-1945) τον ανόητο αυτόν άνθρωπο:

"Ο Ι. Στάλιν δεν είχε τίποτε το ξεχωριστό, αλλά προκαλούσε δυνατή εντύπωση. Χωρίς να κρατά καμιά πόζα, γοήτευε τον συνομιλητή του με την απλή του συμπεριφορά. Ο ελεύθερος τρόπος με τον οποίο συνδιαλεγόταν, η ικανότητά του να διατυπώνει με σαφήνεια τη σκέψη του, η φυσική του ροπή προς την αναλυτική σκέψη, η μεγάλη του πολυμάθεια και η εκπληκτική του μνήμη, ανάγκαζαν ακόμα και τα πιο νουθετημένα πρόσωπα να είναι συγκεντρωμένοι και επιφυλακτικοί. Ο Στάλιν διέθετε τεράστια φυσική νοημοσύνη, αλλά και εκπληκτική ευρυμάθεια. Είχα την ευκαιρία να παρατηρήσω την ικανότητά του στην αναλυτική σκέψη κατά τη διάρκεια των συνεδριάσεων του Πολιτικού Γραφείου, της Κεντρικής Επιτροπής Άμυνας και στην καθημερινή δουλειά στο Γενικό Στρατηγείο. Άκουγε προσεκτικά αυτούς που έπαιρναν το λόγο, καμιά φορά έκανε ερωτήσεις, έδινε απαντήσεις και όταν τελείωνε η συζήτηση, διατύπωνε με σαφήνεια τα συμπεράσματά του, έκανε απολογισμό και ασκούσε κριτική και αυτοκριτική. Η εκπληκτική εργατικότητά του, η ικανότητά του να κατανοεί γρήγορα ένα θέμα, του επέτρεπαν να μελετά και να αφομοιώνει σε μια μέρα μεγάλη ποσότητα των πιο ποικίλλων γεγονότων, πράγμα που κατά τη γνώμη μου απαιτεί εξαιρετικές ικανότητες." 

Ο αντίλογος σε όλα αυτά μπορεί να εμπεριέχει τα γνωστά μυθεύματα περί προσωπολατρείας  ή φόβου ελεύθερης έκφρασης. Όμως, εκτός του ότι ο Ζούκοφ ήταν ο στρατάρχης του Κόκκινου Στρατού κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, άνδρας με κύρος που δεν είχε τίποτα να φοβηθεί, διαπιστώνουμε ότι τα παραπάνω γράφηκαν από τον Ζούκοφ το 1969, πολύ μετά την "αποσταλινοποίηση" της ΕΣΣΔ, σε εποχές που ακόμα και με τη λογική των αστών αναλυτών, ο Ζούκοφ ήταν ελεύθερος να στηλιτεύσει την προσωπικότητα του Στάλιν όσο ήθελε.

Ας δούμε τώρα τι λέει ο Αλεξάντρ Βασιλέφσκι, Υπουργός Άμυνας της ΕΣΣΔ κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο:

"Ο Στάλιν ήταν προικισμένος με μεγάλη οργανωτική ικανότητα. Εργαζόταν πολύ ο ίδιος, ήξερε να βάζει τους άλλους να εργάζονται, να αντλεί όλα όσα μπορούσαν να προσφέρουν. Είχε εκπληκτική μνήμη. Όχι μόνο γνώριζε όλους τους διοικητές των μετώπων και των στρατιών, που ήταν πάνω από εκατό, αλλά και ορισμένους από τους διοικητές των σωμάτων στρατού και των μεραρχιών, καθώς και υπευθύνους του Λαϊκού Επιτροπάτου Άμυνας, χωρίς να γίνεται λόγος για το διευθυντικό προσωπικό του κρατικού και του κομματικού μηχανισμού στο κέντρο και την επαρχία. Ήξερε επίσης μεγάλο αριθμό κατασκευαστών αεροπλάνων, πυροβόλων και αρμάτων μάχης, ήξερε λεπτομέρειες για τα οχήματα και τα όπλα τους και τους καλούσε συχνά στο γραφείο του για να τους κάνει λεπτομερείς ερωτήσεις."

Και πότε τα γράφει αυτά ο Βασιλεύσκι; Το 1971.

Στάλιν " ο υστερικός"

Εκτός από σφαγέας και δικτάτορας, ο Στάλιν πολλές φορές αναφέρεται ως υστερική προσωπικότητα, που διευθύνει τις μάχες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου με τσαρλατανισμό και ανευθυνότητα. 

Τα παραπάνω και δια στόματος Νικίτα Χρουστσιόφ, που περιέγραφε τη συμπεριφορά του Στάλιν σαν ενός εξαιρετικά νευρικού ανθρώπου, που λόγω της υστερίας που τον διακατείχε έκανε τραγικά λάθη στο σχεδιασμό του πολέμου. Ας δούμε όμως τη γνώμη των ανθρώπων που στάθηκαν δίπλα του από την πρώτη μέρα του πολέμου και το πώς περιγράφουν τη συμπεριφορά του.

Γράφει λοιπόν το 1969 ο Ζούκοφ:

"Η δουλειά της Στάφκα (η ανώτατη στρατιωτική διοίκηση της ΕΣΣΔ) γινόταν κάτω από οργάνωση και ηρεμία. Όλοι μπορούσαν να εκφράσουν την άποψή τους. Ο Ιωσήφ Στάλιν απευθυνόταν σε όλους με τον ίδιο τρόπο, που ήταν συνήθως αυστηρός και αρκετά επίσημος. Ήξερε να ακούει όταν κάποιος του εξέθετε μια κατάσταση έχοντας πλήρη γνώση του θέματος. Πρέπει να πω- και αυτό επειδή προσωπικά πείστηκα στη διάρκεια των μακρών χρόνων του πολέμου- ότι ο Ιωσήφ Στάλιν δεν ήταν καθόλου άνθρωπος  μπροστά στον οποίο δεν μπορούσαν να θιγούν δύσκολα προβλήματα, με τον οποίο δεν μπορούσε να συζητήσει κανείς και ακόμα να υπερασπιστεί δυναμικά την άποψή του. Αν ορισμένοι διαβεβαιώνουν για το αντίθετο, θα πω απλά πως οι διαβεβαιώσεις τους είναι αναληθείς."

και συμπληρώνει:

"Το να πας αναφορά στη Στάφκα, στο γραφείο του Ιωσήφ Στάλιν, με ας πούμε, όχι πλήρως ενημερωμένους χάρτες, να του δώσεις στοιχεία κατά προσέγγιση ή, ακόμα χειρότερα, μεγαλοποιημένα, ήταν πράγμα αδύνατο. Ο Στάλιν δε δεχόταν τυχαίες απαντήσεις. Απαιτούσε σαφήνεια και πλήρη εξάντληση του θέματος. Είχε ένα είδος ιδιαίτερης διαίσθησης για α αδύναμα σημεία μιας έκθεσης ή ενός ντοκουμέντου, τα ανακάλυπτε και επέβαλλε αυστηρές κυρώσεις* στους υπευθύνους για ανακριβείς πληροφορίες."

* (Οι κυρώσεις ήταν συνήθως η άμεση καθαίρεση και η επιστροφή στο μέτωπο ως απλός στρατιώτης)

Ας δούμε τώρα τι αναφέρει σχετικά και ο Αλεξάντρ Βασιλέφσκι:

"Η δουλειά στη Στάφκα και το στιλ της δουλειάς διαμορφώθηκαν κάτω από την επιρροή του Ιωσήφ Στάλιν. Επικρατούσε οργάνωση και ηρεμία. Υπήρχε στήριξη στη συλλογική πείρα για την κατάστρωση των επιχειρησιακών σχεδίων, υψηλές απαιτήσεις, ζήλος και μόνιμη επαφή με τα στρατεύματα, όπως και η διαρκής επίγνωση της κατάστασης σε όλα τα μέτωπα. Οι υψηλές απαιτήσεις αποτελούσαν κεντρικό κομμάτι του στιλ δουλειάς του Στάλιν ως ανωτάτου διοικητή. Όχι μόνο ήταν αυστηρός, πράγμα απόλυτα δικαιολογημένο, ειδικά σε καιρό πολέμου, αλλά δεν συγχωρούσε ποτέ την έλλειψη ενάργειας, την ανικανότητα να προχωρήσουν τα πράγματα ως το τέλος."

Ας δούμε παρακάτω πως απαντά ο Ιωσήφ Στάλιν στην αναφορά του στενού του συνεργάτη και προσωπικού φίλου Μέχλις, όταν εκείνος του παρέδωσε μια αναφορά για το πώς 21 μεραρχίες του Κόκκινου Στρατού απέτυχαν να απελευθερώσουν την Κριμαία από 10 μεραρχίες των Ναζί (ο Μέχλις ήταν ο υπεύθυνος για τη δράση των μεραρχιών αυτών):

"Εσείς τηρείτε μια περίεργη στάση ξένου παρατηρητή, που δεν ευθύνεται για τις πράξεις του μετώπου της Κριμαίας. Αυτή η στάση είναι πολύ πρόσφορη, αλλά είναι και πέρα για πέρα σάπια. Στο μέτωπο της Κριμαίας, εσείς δεν είστε ξένος παρατηρητής, αλλά υπεύθυνος εκπρόσωπος του Γενικού Στρατηγείου, που ευθύνεται για όλες τις επιτυχίες και τις αποτυχίες του μετώπου και είναι υποχρεωμένος να διορθώσει επί τόπου τα λάθη της διοίκησης. Εσείς μαζί με τη διοίκηση ευθύνεστε για το γεγονός ότι η αριστερά πτέρυγα του μετώπου σας αποδείχθηκε αδύνατη. Εσείς και κανένας στρατιώτης ή κατώτερος αξιωματικός. Αν "όλη η κατάσταση του μετώπου έδειχνε ότι το πρωί ο εχθρός θα αντεπιτεθεί" κι εσείς δεν πήρατε μέτρα για την οργάνωση της απόκρουσης και περιοριστήκατε στην παθητική κριτική εκδίδοντας διαταγές, αυτό είναι χειρότερο για εσάς."

Φανερώνεται εδώ λοιπόν, όχι απλώς το αυστηρό και απαιτητικό στιλ διοίκησης, όχι απλώς ο στρατιωτικός επαγγελματισμός του Στάλιν, αλλά και η βαθιά του απέχθεια προς τη γραφειοκρατική διοίκηση και την τυπικότητα των μεθόδων.

Στάλιν " ο ανίκανος στρατιωτικός"

Άλλη γνωστή θεωρία, θέλει τον Ιωσήφ Στάλιν ως ανίκανο, ή κάτω του μετρίου στρατιωτικό ηγέτη. Αυτή η άποψη ξεκινά από τον Νικίτα Χρουστσιόφ και τις περιόδους της δεξιά οπορτουνιστικής "αποσταλινοποίησης". Σε λόγο του ο μετέπειτα γενικός γραμματέας του ΚΚΣΕ, αρνείται ότι ο Στάλιν διαδραμάτισε καθοριστικό στρατιωτικό ρόλο στη Μεγάλη Αντιφασιστική Νίκη, αναγνωρίζοντας ότι η νίκη δεν οφείλεται στις ικανότητες του Στάλιν, αλλά του Κόμματος, του Κόκκινου Στρατού, ορισμένων "ταλαντούχων διοικητών" και του σοβιετικού λαού. 

Ως ένα σημείο ορθό. Φυσικά το κάθε συστατικό στοιχείο της νίκης έπαιξε το δικό του ρόλο, όμως ποιου άραγε τις οδηγίες υπάκουε η Στρατιωτική Διοίκηση; Ποιος ήταν ο ρόλος του Στάλιν σε όλο αυτό; 

Ας δούμε τι λέει σχετικά ο Άβερελ Χάριμαν ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ στη Διάσκεψη της Μόσχας:

"Η νοημοσύνη του ήταν μεγάλη, διέθετε φανταστική ικανότητα να εισχωρεί στις λεπτομέρειες, οξυδερκής και με μεγάλη ανθρώπινη ευαισθησία για τα δεδομένα του πολέμου. Εκτιμούσε ότι ήταν καλύτερα ενημερωμένος από τον Ρούσβελτ, σαφέστατα πιο ρεαλιστής από τον Τσώρτσιλ και από πολλές απόψεις η αποτελεσματικότερη ηγετική φυσιογνωμία του πολέμου."

Και η άποψη του Βασιλέφσκι επιβεβαιώνει αυτή του Χάριμαν:

"Προοδευτικά, ο Στάλιν άρχισε να εμβαθύνει όλο και περισσότερο στις έννοιες του συγχρόνου πολέμου, να λύνει εξαιρετικά ειδικευμένα τα ζητήματα της πολεμικής τέχνης. Σπουδαίο ορόσημο αποτέλεσε η μάχη του Στάλινγκραντ. Ίσως όμως ο Ι.Β. Στάλιν άρχισε να κατακτά ολοκληρωτικά τις νέες μεθόδους και μορφές καθοδήγησης του ενόπλου αγώνα στη διάρκεια των μαχών στο τόξο του Κουρσκ. Από τότε πια ο Στάλιν δεν πρότεινε ποτέ πολεμικές επιχειρήσεις, αν δεν ήταν αποφασιστικές, ευέλικτες, κατέφευγε μαστορικά στη μαζική συγκέντρωση δυνάμεων, εκδήλωνε την τάση να λύσει το πρόβλημα της συντριβής του ενός ή του άλλου εχθρικού συγκροτήματος με την κύκλωση. Ο Ι.Β. Στάλιν άρχισε να κατανοεί βαθιά όχι μόνο την πολεμική στρατηγική, πράγμα που ήταν εύκολο για αυτόν αφού ήταν μάστορας στην πολιτική στρατηγική, αλλά και την τέχνη των επιχειρήσεων."

Τέλος, η άποψη του Ζούκοφ σχετικά με το θέμα είναι η ακόλουθη:

"Στον Ιωσήφ Στάλιν προσωπικά αποδόθηκαν λύσεις σε θέματα αρχής, ιδιαίτερα σε ότι αφορά στις διαδικασίες επίθεσης του πυροβολικού, την κατάκτηση της κυριαρχίας στον αέρα, τις μεθόδους περικύκλωσης του εχθρού, το διασκορπισμό των περικυκλωμένων εχθρικών σχηματισμών και τη διαδοχική κατά στοιχεία εξόντωσή τους κλπ. Όλα αυτά τα σημαντικά ζητήματα της στρατιωτικής τέχνης αποτελούν τον καρπό μιας πρακτικής πείρας, που αποκτήθηκε στη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων, και οι μάχες είναι ο καρπός του βαθιού συλλογισμού και των συμπερασμάτων που αντλήθηκαν από αυτή την εμπειρία από το σύνολο των αρχηγών και από τα ίδια τα στρατεύματα. Όμως η αξία του Στάλιν συνίσταται στο ότι δέχτηκε, όπως έπρεπε, τις συμβουλές των κορυφαίων στρατιωτικών μας ειδικών, τις συμπλήρωσε, τις αξιοποίησε και εξασφάλισε την πρακτική διεύθυνση των επιχειρήσεων με τον αρτιότερο τρόπο."

Συνεχίζεται