H μάχη του Χαλκού

Ένα από τα πιο σταθερά λημέρια του Δημοκρατικού Στρατού Πελοποννήσου βρισκόταν στη θέση "Πηλαλίστρα", ένα αγροτικό υψίπεδο νοτιοανατολικά της Τσιντζίνας (σημερινό Πολύδροσο, στον ορεινό όγκο του Πάρνωνα), σε νοητή ευθεία τριών χιλιομέτρων. Σήμερα, ο ορειβάτης θα βρει ίσως μια μισοσβησμένη δασική ταμπέλα που γράφει "Προς Γιάφκα". 

Η Τσιντζίνα (Πολύδροσο) σήμερα.

Το βράδυ της 20ης Απριλίου 1947, μεγάλες δυνάμεις χιτών και χωροφυλάκων κύκλωσαν την "Πηλαλίστρα", από κάποια απόσταση περιμένοντας την αυγή για να επιτεθούν στους μαχητές του ΔΣΕ που συγκεντρώνονταν εκεί. Παρόλα αυτά, οι άνδρες του ΔΣΕ αντιλήφθηκαν εγκαίρως τον κλοιό και διολίσθησαν έξω από αυτόν, με απόλυτη ησυχία και έχοντας βγάλει τα άρβυλά τους. Όταν το πρωί εξαπολύθηκε η επίθεση, οι χίτες και οι χωροφύλακες δεν βρήκαν κανέναν στον πρόχειρο καταυλισμό. Μόνο βελέντζες, καζάνια και μερικά μεταφορικά ζώα είχαν απομείνει.

Μετά τη διαπίστωση ότι η επιχείρηση δεν είχε κανένα αποτέλεσμα, οι περισσότεροι παρακρατικοί αποσύρθηκαν στις βάσεις τους. Στο χώρο έμεινε μόνο ο λόχος του υπομοίραρχου Παναγέα, δύναμης 80 χωροφυλακών που κατέβηκαν στην Τσιντζίνα για να γιορτάσουν τη "νίκη" τους. 

Την επομένη, 22 Απριλίου, οι χωροφύλακες του Παναγέα ανέβηκαν ξανά στην "Πηλαλίστρα" και φόρτωσαν τα "λάφυρά" τους παίρνοντας το δρόμο της επιστροφής προς τη βάση τους στη Ζαραφώνα. Ακολούθησαν τη διαδρομή Τσιντζίνα- Καρυά- Χαλκός- Ζαραφώνα.

Οι αντάρτες του συγκροτήματος που έδρευε στην "Πηλαλίστρα" δεν είχαν απομακρυνθεί από το χώρο και αντιλαμβανόμενοι την κίνηση των χωροφυλάκων προς τη Ζαραφώνα αποφάσισαν να ενεδρεύσουν στη θέση "Χαλκός" των Αγριάνων. Η ενέδρα στήθηκε 2-3 χιλιόμετρα ανατολικά του χωριού και περίπου 8 χιλιόμετρα της Τσιντζίνας. Ο χώρος στο σημείο αυτό σχηματίζει μια επιμήκη λεκάνη που περιβάλλεται από λόφους, ανάμεσα στους οποίους περνά ο δρόμος της Ζαραφώνας. 

Έτσι οι αντάρτες έλαβαν θέση στους δεσπόζοντες λοφίσκους και περίμεναν. 

Η θέση "Πηλαλίστρα".

Περίπου στις 11 πρωί, οι χωροφύλακες φάνηκαν στο δρόμο, με τον Παναγέα να μην έχει πάρει κανένα μέτρο προφύλαξης της φάλαγγας. Η επίθεση ξεκίνησε με ριπές αυτομάτων και μια-δυο χειροβομβίδες, όμως το έδαφος δεν ευνοούσε τους άνδρες του Παναγέα. Η μάχη κράτησε περίπου μισή ώρα και υπήρξε δραματική.

Από το λόχο του Παναγέα, σκοτώθηκαν 40 άνδρες και αιχμαλωτίστηκαν 39. Ένας μόνο κατόρθωσε να διαφύγει. Όλος ο οπλισμός του λόχου έπεσε στα χέρια του ΔΣΕ, ο οποίος είχε και αυτός απώλειες 7 ανδρών που έπεσαν στη μάχη. Ανάμεσα στους αιχμαλώτους ήταν και υπομοίραρχος Παναγέας.

Γράφει σχετικά η έκθεση του γραφείου Α2 της Στρατιωτικής Διοίκησης Πελοποννήσου:

Την 23.4.47 επίθεσις εξ ενέδρας εις θέσιν Χαλκός παρά τους Αγριάνους κατά διλοχίας Χωρ/κων υπό τον Υπομοίραρχον Παναγέαν: εφονεύθησαν 30 περίπου Χωρ/κες και συνελήφθησαν 60 περίπου Αξ/κοί και Χωρ/κες οίτινες εξετελέσθησαν μεταξύ των οποίων και ο Παναγέας: λαφυραγώγησις οπλισμού και εφοδίων.

Η πραγματικότητα της μοίρας των αιχμαλώτων ήταν αρκετά διαφορετική. 

Οι 39 αιχμάλωτοι χωροφύλακες οδηγήθηκαν στο εκκλησάκι του Αη-Γιώργη στην αρχή του Χαλκού όπου κρατήθηκαν ως το βράδυ της ίδιας ημέρας. Τα πνεύματα ήταν ιδιαίτερα οξυμένα, τόσο λόγω της μάχης, όσο και λόγω των πρόσφατων δολοφονιών των χιτών και των λοιπόν παρακρατικών της περιοχής, που εξεπερνούσαν τους 80. Το ίδιο βράδυ, είτε με παραίνεση του Παναγέα, είτε αυτοβούλως, οι αιχμάλωτοι χωροφύλακες αποπειράθηκαν να δραπετεύσουν. Η φρουρά τους το αντιλήφθηκε εγκαίρως και τους συνέλαβε επ' αυτοφόρω. 

Το επόμενο πρωί εκτελέστηκαν όλοι. 

Πηγές: Γιάννης Βουλουμάνος, Οι προγραμμένοι, Αλφειός, Αθήνα 2000.

ΔΙΣ, Έκθεση του γραφείου Α2 της Στρατιωτικής Διοίκησης Πελοποννήσου, Φεβρουάριος 1950.