Επιστροφή στην κριτική για το graphic novel "Τέρμινους"

Σε προηγούμενο άρθρο μας με τίτλο: Τέρμινους: Ένα καλό graphic novel με μια κακή ανάλυση παραθέσαμε μια κριτική ανάλυση για το graphic novel του  Λευτέρη Παπαθανάση, η οποία αναδείκνυε τόσο θετικά σημεία του βιβλίου, όσο και ασκούσε κριτική σε διάφορες απόψεις του συγγραφέα. Το άρθρο μας αναδημοσιεύτηκε από το περιοδικό Κατιούσα και έτυχε σχολίων και του συγγραφέα, τα οποία θα θέλαμε να απαντήσουμε.

Για να γίνει κατανοητό το περιεχόμενο των σχολίων του κου Παπαθανάση, αλλά και η δική μας ανταπάντηση, μεταφέρουμε τα παρακάτω με τη μορφή screenshots

Δεν νομίζουμε ότι "περίλαβε" κανένα η Κατιούσα, αλλά ούτε και εμείς. Σε πολλά σημεία και στον τίτλο, το graphic novel του κου Παπαθανάση αναφέρεται ως καλό καλλιτεχνικά. Με όμορφο και δυνατό σκίτσο και ωραία ιστορία. Η άσκηση κριτικής όμως σε μέρος του πολιτικού περιεχομένου, αποτελεί νομίζουμε δικαίωμα κάθε αναγνώστη και άρα και δικό μας. Επίσης, και για να γίνουμε σαφείς, δεν θεωρούμε εν γένει κακή την πολιτική-ιδεολογική ανάλυση που επιχειρείται στο βιβλίο, αλλά συγκεκριμένες της εκφάνσεις. Έτσι λοιπόν, η διατύπωση άποψης για κάτι που διαβάζουμε, δεν συνάδει με τη φράση "περίλαβε", όταν μάλιστα αφορά ένα προϊόν διάνοιας που πωλείται και άρα έχει εκτεθεί δημόσια. Αν λοιπόν δεν χωράει κριτικής ένα βιβλίο ή τέλος πάντων η κριτική δεν είναι επιθυμητή από το συγγραφέα του, καλό θα είναι να μην τη δημοσιεύει.

Εδώ ο κύριος Παπαθανάσης θα μας συγχωρέσει, αλλά νομίζουμε ότι η αναφορά στο πρόσωπο του Χαρίλαου Φλωράκη είναι πρόδηλη, με όση "δημιουργική ασάφεια" και αν θέλει ο συγγραφέας να την αποδώσει. Καταρχήν το σκίτσο ομοιάζει πολύ με τον Χαρίλαο, ενώ η αίθουσα στην οποία αυτός φαίνεται ότι εκφωνεί λόγο, είναι ολόιδια με αυτή της αίθουσας συνεδρίων του Περισσού:

Το σκίτσο

Ο Χαρίλαος

Η αίθουσα συνεδρίων του Περισσού.

Κατά τη γνώμη μας, η ομοιότητα είναι απαράμιλλη. Αν όμως ο συγγραφέας δεν ήθελε να στοχεύσει τον Χαρίλαο Φλωράκη και το ΚΚΕ, αλλά "κάποιον". Ας μας πει ποιος σχεδίαζε και σε ποια συνεδριακή αίθουσα φαίνεται ότι ο ήρωάς του μίλαγε.

Επόμενο σχόλιο:

Δεν θα μπούμε στον κόπο να αναφερθούμε στη φράση "ξερατό του Ρ" για τα γεγονότα του Δεκέμβρη του 2008, αλλά θα επαναφέρουμε το ερώτημά μας: Ξέρει ο συγγραφέας κάποιον αντάρτη του ΕΛΑΣ, του ΔΣΕ ή έστω βρε αδερφέ κάποιον αναρχικό του CNT ή τροτσκιστή του POUM που να φόραγε κουκούλα; Αυτό όμως αφορά την αντίληψη του καθενός για το κίνημα και την ταξική πάλη. Εμείς από τη δική μας μεριά υιοθετούμε την αντίληψη του Λένιν για την επαναστατική βία και τις σαφείς του θέσεις για το πώς αυτή ασκείται. Ουδέποτε το λαϊκό κίνημα έκρυψε το πρόσωπό του και κατά τη γνώμη μας δεν νοείται επαναστατική πρακτική που στρέφεται ενάντια στην βιτρίνα της τράπεζας, αλλά βολεύει ιδιαίτερα τον τραπεζίτη και το σύστημα που τον υπηρετεί. Οι πρακτικές αυτές της κουκούλας και της τυφλής βίας υιοθετούνται μόνο από όσου βλέπουν την πολιτική ύπαρξή τους ως μέρος κάποιας σέχτας ή όσων ακούσια ή εκούσια υπηρετούν ασφαλίτικες λογικές. 

Και περνάμε στις συμβουλές:

Η αλήθεια είναι καλλιτέχνες δεν είμαστε ούτε και κριτικοί τέχνης, έχουμε όμως την άποψη αυτού που διαβάζουμε, βλέπουμε και ακούμε, αναφαίρετο δικαίωμά μας, που δεν προϋποθέτει καμιά από τις παραπάνω ιδιότητες. Εμείς από την άλλη πλευρά όμως έχουμε τη γνώμη μας για την τέχνη και την καλλιτεχνική έκφραση. Τυγχάνει να ταυτίζεται με αυτή του Μαγιακόφσκι, περί τέχνης και λαού και κατά την ταπεινή μας άποψη (καθώς δεν τυγχάνουμε καλλιτέχνες) αν η τέχνη δεν γίνεται κατανοητή από το ευρύ λαϊκό φάσμα, τότε δεν έχει παρά ενδεχομένως "αυτοϊκανοποιητική" αξία. Αν από την άλλη, ο καλλιτέχνης δεν δύναται να εκφραστεί σε κοινή γλώσσα με το λαό, τότε μάλλον φταίει ο καλλιτέχνης. Αν δε ο καλλιτέχνης δεν θέλει να εξηγήσει, κατά τη γνώμη μας δεν είναι καλλιτέχνης, γιατί τί άλλο μπορεί να είναι η τέχνη από μια επεξήγηση; Όμως για να πούμε και τα σύκα σύκα: Ποιο ήταν δηλαδή το βαθύ εκείνο νόημα που έπρεπε να πιάσουμε από το Τέρμινους και δεν πιάσαμε; 

Αποτυπώνει τον αγώνα του απελευθερωτικού κινήματος και τη μετέπειτα πορεία μέρους του με τον ΔΣΕ. Τις τύχες και τους πόνους μιας γενιάς ανθρώπων του λαού, που αγωνίστηκαν, με τα λάθη και τις αβλεψίες τους, για ένα καλύτερο αύριο. Ένα αύριο της κοινωνικής απελευθέρωσης. Πρόκειται για γενιές ανθρώπων που τα όνειρά και οι αγώνες τους δεν βρήκαν λύτρωση, αλλά εμπνέουν μέρος της κοινωνίας του σήμερα, αλλά και τους ταξικούς αγώνες που ήρθαν και θα έρθουν (άσχετα με το εάν συμφωνούμε με το ποιοι είναι οι κινηματικοί αγώνες).

Ξέρετε κύριε Παπαθανάση, 9 χρόνια τώρα αυτό αποτυπώνουμε στον Κόκκινο Φάκελο.

Άλλο σχόλιο που θα θέλαμε να σχολιάσουμε είναι το εξής:

Γράφει όπως αναφέραμε και στο πρώτο μας άρθρο ο συγγραφέας:  "Οι κεντρικοί ήρωες δεν είναι τυχαίοι, είναι πρόσωπα της μιας μόνο πλευράς. Άνθρωποι που στρατεύτηκαν στον εαμικό αγώνα, στον ΕΛΑΣ, στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Ελλάδας. Είναι η πλευρά που θεωρώ δική μου. Ελπίζω ότι στάθηκα απέναντι στα πρόσωπα αυτά με ακεραιότητα, χωρίς να προβάλλω πάνω τους τις δικές μου ερμηνείες και κριτικές για τον αγώνα τους, αλλά και χωρίς να επιχειρώ μια βεβιασμένη δικαίωσή τους." 

Όμως μια προσεκτική ανάγνωση του άρθρου μας θα του δείξει ότι δεν σχολιάσαμε το γεγονός ότι αποτυπώνει την άποψή του, αλλά το γεγονός ότι προσπαθεί να αποδώσει ιστορική δικαιοσύνη, βασισμένος αποκλειστικά σε αυτή και μάλιστα διαστρεβλώνοντας δεδομένα. Εδώ θα μας επιτρέψετε ως ιστορικούς να έχουμε άποψη. Η διαστρέβλωση των λεγομένων του Χαρίλαου Φλωράκη δεν αποτελεί απόδοση ιστορικής δικαιοσύνης, ούτε η αυθαίρετη ταύτιση για τις τάχα μου δήθεν "ηγεσίες του ΚΚΕ" που ενσωματώθηκαν και υπηρέτησαν το σύστημα. Αυτό λέγεται άποψη και χωρίς τεκμηρίωση δεν αποτελεί ιστορική δικαιοσύνη. Όταν δε αποδίδεις εμμέσως πλην σαφώς σε ένα ιστορικό πολιτικό πρόσωπο, στάση, θέση ή άποψη που δεν συμμεριζόταν, αυτό λέγεται παραχάραξη. 

Άλλο σημείο:

Άραγε πώς είναι γνωστό ότι "πολλοί", προφανώς αγωνιστές του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ είπαν τη ρήση "ευτυχώς ηττηθήκαμε" και πόσοι ήταν αυτοί; Αυτό θυμίζει το ανέκδοτο με τους τρεις αδερφούς Μαρξ, τους εξής δύο: τον Γκράουτσο. Συγκεκριμένα, τούτη τη φράση δεν την είπαν πολλοί, αλλά ένας και δεν την είπε, αλλά την έγραψε. Πρόκειται για τον τίτλο του βιβλίου του Τάκη Λαζαρίδη και όχι για γενικευμένη άποψη των πρωταγωνιστών της εποχής, που μέχρι σήμερα γεμίζουν τα παραρτήματα της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ και βρίσκονται στις επάλξεις των ταξικών αγώνων. Ας ψάξει λοιπόν να μας πει ο συγγραφέας πόσοι και ποιοι αυτοί οι "πολλοί" και μετά να αφήσουμε την επιστήμη των μαθηματικών να κάνει τη δουλειά της.

Αυτά είχαμε να πούμε για την απάντηση του συγγραφέα του Τέρμινους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Θα πούμε μόνο ότι το graphic novel μας άρεσε αρκετά αν και μας βρήκε ασύμφωνους σε πολλές του αναλύσεις. 

ΥΓ: Για τους φίλους των εκδόσεων ΚΨΜ έχουμε να πούμε ότι δεν υιοθετούμε την άποψη που διατυπώθηκε για την ποιότητα των βιβλίων που εκδίδετε, ίσα ίσα πολλά από αυτά βρίσκονται στα ράφια μας.