"Οταν ο λαός βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της τυραννίας διαλέγει ή τις αλυσίδες ή τα όπλα"

"Οταν ο λαός βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της τυραννίας διαλέγει ή τις αλυσίδες ή τα όπλα"

Αναζήτηση αυτού του ιστολογίου

Δευτέρα 20 Ιουνίου 2016

Μουργκάνα - τοπίο και Ιστορία




Το ορεινό σύμπλεγμα Τσαμαντά ή Μουργκάνα βρίσκεται στο μήκος των ελληνοαλβανικών συνόρων στα βόρεια του νομού Θεσπρωτίας και στα νότια του Νομού Ιωαννίνων. Το ύψος του ορεινού όγκου είναι σχετικά μεγάλο με ιδιαίτερα μεγάλο υψόμετρο σε ορισμένα βουνά όπως ο Υψηλάντης στα 1.747 μέτρα και η Φούρκα στα 1.522 μέτρα. 

Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου η Μουργκάνα καταλήφθηκε από δυνάμεις του Δημοκρατικού στρατού που διατήρησαν τις θέσεις τους για περισσότερα από δύο χρόνια, στην διάρκεια των οποίων σημειώθηκαν στην περιοχή σφοδρές μάχες. Οι αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού ονόμαζαν τη Μουργκάνα "μικρό Γράμμο" εξαιτίας της σημαντικής στρατηγικής της θέσης, αλλά και λόγω του μεγέθους των μαχών που έδωσαν εκεί με τις κυβερνητικές δυνάμεις. 

Το έδαφος της Μουργκάνας είναι εξαιρετικά άγονο, δύσβατο και τραχύ, με απότομες βουνοπλαγιές και κλίσεις, βαθιές χαράδρες, ιδανικό για την ανάπτυξη ανταρτοπόλεμου στην περιοχή, που ευνοήθηκε επιπλέον από την παντελή έλλειψη οδικού δικτύου - πράγμα που δυσκόλευε τη μετακίνηση των τακτικών στρατιωτικών μονάδων προς καταδίωξη των μαχητών/μαχητριών του ΔΣΕ. Στα τέλη του 1947, όλη η οροσειρά της Μουργκάνας και τα γύρω χωριά είχαν καταληφθεί από τις δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

Στην περιοχή της Μουργκάνας ο Δημοκρατικός Στρατός ανέπτυξε την πολεμική τακτική που ονομάζεται "ενεργητική άμυνα". Πρακτικά αυτό σήμαινε τη σταδιακή διατήρηση και επέκταση ισχυρών θέσεων άμυνας με καλά συντονισμένες μετωπικές επιχειρήσεις. Να πως περιγράφει την τακτική της Μουργκάνας ο πρώην αντάρτης  Δ. Χατζής: 

"Ενεργητική άμυνα θα πει πέντε ντουφέκια που χτυπούν έναν ολάκερο εχθρικό καταυλισμό, μια προφυλακή που γίνεται γραμμή κύριας άμυνας. Θα πει ποδάρια που περπατούνε - ξυπόλυτα κάποτε - μέσα σε λάσπες και χιόνια για να φτάσουν πίσω από τις εχθρικές θέσεις. Θα πει νάρκες που τινάζουνε τ' αυτοκίνητα μακριά από το μέτωπο. Όλμοι που κουβαλιούνται δέκα και δώδεκα ώρες στην πλάτη. Θα πει ένας σύνδεσμος δεκαοχτώ χρονών που τρέχει ανάμεσα από τις σφαίρες, ένας γέρος μεταγωγικός που κουβαλάει στην πλάτη του ένα κορίτσι με σπασμένο ποδάρι και αυτό τραγουδάει: Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα."

Οι κυβερνητικές δυνάμεις έδιναν μεγάλη σημασία στην οροσειρά της Μουργκάνας, γεγονός που φαίνεται από τις μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις που διενέργησαν εκεί σε όλη τη διάρκεια του Εμφυλίου. Οι δυνάμεις του Εθνικού Στρατού, μαζί με τα ΛΟΚ, τους ΜΑΥ, συνεπικουρούμενοι από αεροπλάνα και βόμβες ναπάλμ και υπό τη στενή καθοδήγηση των Αμερικάνων (ο Βαν Φλητ ανησυχώντας για την εξέλιξη επισκέφθηκε αυτοπροσώπως και επιθεώρησε την 8η Μεραρχία του ΑΣ!), υπερείχαν μακράν αριθμητικά των δυνάμεων του ΔΣΕ. Και οι δύο όμως εαρινές επιχειρήσεις που πραγματοποιήθηκαν στη Μουργκάνα (Ιέραξ και Πέργαμος), είχαν μηδαμινά αποτελέσματα. 

Με την εξαίρεση της κατάληψης 4-5 φυλακίων από τον ΔΣΕ, η γραμμή του μετώπου δεν προχώρησε ουσιαστικά στη Μουργκάνα. Επιπροσθέτως, ο ΔΣΕ με τη λήξη των επιχειρήσεων επέστρεφε και καταλάμβανε ξανά τα φυλάκια και τα υψώματα που είχε χάσει. Γράφει σχετικά ο Δ. Χατζής:

"Πώς τα κατάφεραν; Ο παραλογισμός του άκρου ηρωισμού είναι η απάντηση για το Μεσολόγγι του 1826, για τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, για το Δεκέμβριο στην Αθήνα. Μα για τις επιχειρήσεις της Μουργκάνας, μια τέτοια εξήγηση, με μόνο στοιχείο τον ηρωισμό των μαχητών του Δημοκρατικού Στράτου, θα 'τανε λειψή. Θα πρέπει εδώ να μπει μαζί και η σταθερή και μελετημένη διεύθυνση όλης της επιχείρησης από το Αρχηγείο Ηπείρου. Θα πρέπει φυσικά να μπει μαζί και το κατώτατο ηθικό του στρατού που χρησιμοποιήθηκε για την επίθεση. "Εχομεν επιδοθεί σ' έναν αγώνα εξοντωτικόν, που δεν υπάρχει τίποτε που να μας ενθουσιάζει και να μας χαροποιεί", γράφει ο στρατιώτης Ρήγας Λαζανάς, Αθηναίος από τον 3ο λόχο του 611, στο ημερολόγιο του. "Τρεις μήνες αστείρευτων θλίψεων και ταλαιπωριών", γράφει ο στρατιώτης Μιχαήλ Παπακώστας από το 627 της 74ης Ταξιαρχίας.

Μα πρέπει να 'χεις και τον κόσμο μαζί σου. Αλλιώς δε γίνεται τίποτα. Χρειάζεται να 'χεις τον κόσμο για να σου δείχνει το δρόμο, για να σε κρύβει, να σε ορμηνεύει και να σ' οδηγάει. Χρειάζεται να 'χεις μαζί σου τις γυναίκες της Αγια-Μαρίνας κι αμ' ακούνε το ντουφεκίδι να αφήνουνε και δουλειές και παιδιά τους και να τρέχουνε να 'ρθουν να σε βρούνε, να σου φέρουν ψωμί και νερό και να σου πάρουνε πίσω τους λαβωμένους".


Οι μεγάλες κυβερνητικές επιχειρήσεις


Ο αντίπαλος του ΔΣΕ, κατανοώντας τη σοβαρότητα της κατάστασης, κινητοποίησε ενάντια στον ΔΣΕ επτά τάγματα τα οποία απέσυρε από το Ζαγόρι και το Μέτσοβο και τα υπήγαγε κάτω από τη διοίκηση του Τακτικού Στρατηγείου της 84ης περιοχής με έδρα το Φιλιάτι.
Ταυτόχρονα, οι μαχητές του ΔΣΕ ενισχύουν την άμυνά τους με οχυρωματικά έργα σε ολόκληρο τον όγκο της Μουργκάνας.

Δύο αμυντικά τόξα περιέβαλαν το βουνό: Το ένα από το βόρειο μέρος από τα χωριά Καστάνιανη και Στρατίνιστα και το άλλο νότια, από τα υψώματα Πλόκιστα και Βελούνα. Τα τόξα αυτά, συγκλίνοντας προς τα ανατολικά, έσμιγαν τη μια τους άκρη κοντά στον ποταμό Καλαμά (Θύαμις). Οι άλλες δύο άκρες, ακολουθώντας την εδαφική διαμόρφωση του βουνού, απέκλιναν μεταξύ τους και ακουμπούσαν η μια στο βόρειο τομέα της Μουργκάνας στα αλβανικά σύνορα και η άλλη στο νότιο (Πόβλα). Σε ορισμένα δεσπόζοντα υψώματα σε προωθημένες θέσεις έξω από την αμυντική περίμετρο, είχε εγκαταστήσει ο ΔΣΕ προκεχωρημένα φυλάκια που στήριζαν με αυτό τον τρόπο τις αμυντικές τους θέσεις. Παράλληλα, δεύτερη αμυντική ζώνη, εσωτερικά στον κύριο όγκο της Μουργκάνας, συμπλήρωνε την αμυντική οργάνωση του βουνού. Στηρίζονταν κυρίως στα υψώματα Λιντίζντας - Ταβέρας - Βαβούρι - ύψωμα Καστρί του Μπόλη (Καστρόπολη) - Λιας - ύψωμα Τσεροβέτσι - Αγία Μαρίνα - Μονή Μακραλέξη.

Τον ορεινό χώρο της Μουργκάνας υπεράσπιζαν τέσσερα ελαφριά Τάγματα του Αρχηγείου Ηπείρου του ΔΣΕ και το Απόσπασμα Σουλίου. Στις 25/2/1948 εκδηλώθηκε η μεγάλη επιχείρηση του Αστικού Στρατού με την κωδική ονομασία «Πέργαμος». Παρά τις αρχικές νίκες του Εθνικού Στρατού και την υπεροχή σε έμψυχο και υλικό δυναμικό, ο ΔΣΕ κερδίζει κατά κράτος, αναγκάζοντας τον εχθρό, στις 8/3, να σταματήσει τις επιχειρήσεις με μεγάλες απώλειες. Το ίδιο σκηνικό επαναλαμβάνεται και κατά την επιχείρηση «Ιέραξ», που διήρκεσε από τις 28/3/1948 έως τις 9/4/1948, παρά τις τεράστιες δυνάμεις που διέθεσε ο κυβερνητικός στρατός. Το πυροβολικό και η αεροπορία καίνε κυριολεκτικά τον τόπο στο Τσεροβέτσι. Ο ΔΣΕ γράφει νέες σελίδες δόξας και ηρωισμού. Αντιμετωπίζει όλες τις επιθέσεις και περνά στην αντεπίθεση, οδηγώντας τον εχθρό σε άτακτη φυγή. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω - όπως έγραψε η εφημερίδα «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ» - να απομακρυνθούν από τις θέσεις τους 9 Στρατηγοί του Γενικού Επιτελείου Στρατού.

Στο τρίτο δεκαήμερο του Αυγούστου, παράλληλα με τις μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις που διεξάγονταν την ίδια εποχή στο Βίτσι, άρχισε η τρίτη επιθετική ενέργεια του κυβερνητικού στρατού για την κατάληψη της Μουργκάνας με την κωδική ονομασία «Ταύρος» και έληξε στις 16/9/1948, με τον ΔΣΕ να φεύγει από την περιοχή συγκροτημένα, πραγματοποιώντας έναν έξοχο ελιγμό. Για να μην κινήσει υποψίες στον αντίπαλο γι' αυτόν τον ελιγμό, αποφασίστηκε να μην κάψουν τις αποθήκες με τα τρόφιμα, παρά να φορτώσουν στα μουλάρια της Επιμελητείας όσα τους ήταν απαραίτητα για την πορεία που ετοίμαζαν.

Στις 19/9/1948, η 8η Μεραρχία του ΔΣΕ είχε φτάσει πια στα Ζαγόρια, με ελάχιστες ανθρώπινες απώλειες. Οι μαχητές και οι μαχήτριες του ΔΣΕ, με τον 15ήμερο αυτόν αγώνα, συνέβαλαν αποφασιστικά στο να απασχολήσουν τις δυνάμεις του Εθνικού Στρατού και να οδηγήσουν στην αποτυχία τους στο Βίτσι!

Οι λαϊκές δομές στη Μουργκάνα

Στη Μουργκάνα, ο ΔΣΕ εφάρμοσε με επιτυχία την κατεύθυνση του Αρχηγείου Ηπείρου και οργάνωσε την Επιμελητεία λειτουργώντας μαζί με τους κατοίκους των χωριών, πολλά συνεργεία βοηθητικών υπηρεσιών, όπως άλεσης σιτηρών, παρασκευής ψωμιού, ραφτάδικο, τσαγκαράδικο, κατασκευής πετάλων και καρφιών για τα μεταγωγικά, αργαλειών και πλεκτομηχανών, σιδεράδικο, ξυλουργείο, άλλα εποχικά συνεργεία.

Σε έκθεση του Κυβερνητικού Αντιπροσώπου Ηπείρου της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης με ημερομηνία 7-8-48 και τίτλο «Εκθεση για την κατάσταση και τη δουλειά της Λαϊκής Εξουσίας στην περιοχή Μουργκάνας - Καλαμά, από τα μέσα Απρίλη έως τέλος Ιούνη 1948», αναφέρεται ανάμεσα στα άλλα:

«...Οργανώθηκαν τα Λαϊκά Συμβούλια και οι Λαϊκές Επιτροπές σε 30 χωριά της περιοχής που, ανάμεσα στα άλλα καθήκοντα, φρόντιζαν για την ενίσχυση του ΔΣΕ σε τρόφιμα, με οργανωμένο τρόπο. Στη μάχη της ανοιξιάτικης σποράς... σπάρθηκαν συνολικά 7.630 στρέμματα... για πρώτη φορά σπάρθηκαν σε 4 χωριά 65 στρ. ρύζι. Για να επιτευχθούν τα αποτελέσματα αυτά, χρειάστηκε επίμονη δουλειά των λαϊκών επιτροπών. Σε 2 χωριά διαθέσαμε ζευγάρια. Σε 4 χωριά μοιράσαμε σπόρο καλαμποκιού. Υστερα από επίμονες προσπάθειες των Λαϊκών Επιτροπών, καθαρίστηκαν και λειτούργησαν τα ποτιστικά αυλάκια και εξασφαλίστηκε το πότισμα... Στους πεινασμένους κατοίκους 5 ορεινών χωριών μοιράσαμε τον Απρίλη 7.000 οκ. καλαμπόκι και τον Μάη σε ένα χωριό 300 οκ. αλεύρι που παράχθηκε από τον ΔΣΕ. Η διανομή έγινε ύστερα από μελέτη των αναγκών κάθε οικογένειας σε τρόπο ώστε οι οικογένειες που είχαν μεγαλύτερη ανάγκη ενισχύθηκαν περισσότερο... Για να αναπτυχθεί η μελισσοκομία στην περιοχή ιδρύθηκε μελισσοκομείο του Επαρχιακού Συμβουλίου Φιλιατών από 88 κυψέλες...».

Στο πλαίσιο της διαφώτισης, «...οργανώθηκε κάπως το διάβασμα του Δελτίου Ειδήσεων και άλλου διαφωτιστικού υλικού μέσα στο λαό...», «...σχολεία λειτουργούν σε 3 ελεύθερα χωριά...».
Πολλοί ήταν οι μαχητές και οι μαχήτριες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας που άφησαν την τελευταία τους πνοή στους απότομους βράχους της Μουργκάνας. Πολλοί και εκείνοι που συνέχισαν τον αγώνα στον Γράμμο και αλλού, δίνοντας τη ζωή τους για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Χιλιάδες και οι μαχητές και μαχήτριες του ΔΣΕ που μετά το '49 πήραν το δρόμο της προσφυγιάς, βρίσκοντας καταφύγιο στις σοσιαλιστικές χώρες.

Στην πλειοψηφία τους νέα κορίτσια και αγόρια από τα χωριά της Ηπείρου, αλλά και την Κέρκυρα και αλλού. Άλλοι με ρίζες στην ΕΑΜική Αντίσταση, μέλη της ΕΠΟΝ και της ΟΚΝΕ, άλλοι κυνηγημένοι από την ωμή λευκή τρομοκρατία που ανέπτυξε το αστικό κράτος μετά την υπογραφή της  Συμφωνίας της Βάρκιζας.


Φωτογραφίες

Πολυβολείο του ΔΣΕ στη Μουργκάνα

Θέσεις του ΔΣΕ στο ύψωμα Βαβούρι 

Ερείπια πολυβολείου στο ύψωμα Λιάς. Πιθανότατα πρόκειται για θέσεις του Εθνικού Στρατού γιατί βλέπουμε τσιμέντο που χρησιμοποιούνταν σχεδόν μόνο από τις κυβερνητικές δυνάμεις.

Ύψωμα της Μουργκάνας με τσιμεντένιο στύλο δείκτη ύψους.

1 σχόλιο:

  1. Καλημέρα, απλά πληροφοριακά στην τελευταία φωτογραφία εμφανίζεται τριγωνομετρικό σημείο της γεωγραφικής υπηρεσίας στρατού.
    Τα περισσότερα υλοποιήθηκαν μεταξύ 70-73 με την δουλειά φαντάρων και μουλαριών (πολλές φορές χωρίς μουλάρια) που κουβάλαγαν τα υλικά στην πλάτη για να να τα φιάξουν.
    Κάποια δημιουργήθηκαν μεταξύ 52-57. Τα πιο πρόσφατα στο κέντρο τους έχουν και μια πλακέτα. Το συγκεκριμένο έχει καταστραφεί, πιθανά απο κεραυνό

    ΑπάντησηΔιαγραφή