Αλήθειες και ψέματα για το Δημοκρατικό Στρατό - Μέρος 1ο

Με αφορμή τα 70 χρόνια από την ίδρυσή του, ο Κόκκινος Φάκελος επεξεργάστηκε ένα μικρό αφιέρωμα σχετικά με τα ψέματα, τη φημολογία και τις στρεβλώσεις που επικρατούν και διαδίδονται (όχι πιστεύουμε τυχαία) για την τρίχρονη κορύφωση της ταξικής πάλης στην Ελλάδα και τη δράση του Δημοκρατικού Στρατού. Παρουσιάζουμε τα πιο γνωστά και τρανταχτά, αφού το να απαντήσει κανείς σε όλα τα ζητήματα ιστορικής στρέβλωσης και παραχάραξης θα απαιτούσε ωκεανούς μελάνης.

Ο ΔΣΕ εκτελούσε αιχμαλώτους πολέμου

Το γνωστό επιχείρημα περί εκτελέσεων αιχμαλώτων πολέμου, εδράζεται σε μια γενικότερα καλλιεργημένη αντίληψη του τύπου: "Και οι δύο μεριές κάνανε πολλά στον Εμφύλιο". Αποδεδειγμένη υπήρξε η τακτική του ΔΣΕ για αφοπλισμό και απελευθέρωση των απλών οπλιτών του Εθνικού Στρατού. Επί παραδείγματι, στη μάχη της Ποντοκερασιάς του Κιλκίς, το 1946, ο ΔΣΕ αφόπλισε έναν λόχο του Ε.Σ, στρατολόγησε 40 μαχητές από τις τάξεις του και απελευθέρωσε τους υπόλοιπους αιχμαλώτους. Επιπροσθέτως, ο ΔΣΕ στόχευε και την πολιτική του προπαγάνδα μέσω, εντύπων, ραδιοφωνικών εκπομπών και τηλεβόων (τα γνωστά χωνιά του ΔΣΕ) στο να απευθυνθεί στο αντίπαλο στράτευμα και να προσεγγίσει τους οπλίτες του. Εκ διαμέτρου αντίθετη πρακτική της εκτέλεσης αιχμαλώτων, άνευ στρατοδικείου που ακολουθούσε ο Εθνικός Στρατός. Ο ΔΣΕ συλλάμβανε και κρατούσε αξιωματικούς του Εθνικού Στρατού, τους οποίους προσπάθησε αρκετές φορές να ανταλλάξει με δικούς του αιχμαλώτους και πολιτικούς κρατούμενους. Ορισμένοι εξ αυτών δικάζονταν για πολεμικά εγκλήματα από το Στρατοδικείο του ΔΣΕ και εκτελούνταν ή φυλακίζονταν. Οι προσπάθειες του ΔΣΕ για ανταλλαγή αιχμαλώτων δεν καρποφόρησαν ποτέ στη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου, με σαφή υπαιτιότητα του ελληνικού αστικού κράτους και του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αξιωματικοί του Εθνικού Στρατού εντάσσονταν στον ΔΣΕ είτε σε μάχιμες μονάδες, είτε σε υπηρεσίες, όπως ο αξιωματικός ιατρός Παναγιώτης Πετρόπουλος.

Η συμπεριφορά αυτή του ΔΣΕ δεν επεκτείνονταν κατ' ανάγκη σε αιχμαλώτους των ΜΑΥ-ΜΑΔ, της Εθνικής Πολιτοφυλακής και σε Χωροφύλακες, ούτε και σε αιχμαλώτους παρακρατικούς. Αν και σε αρκετές περιπτώσεις αιχμάλωτοι των παραπάνω σχηματισμών αφήνονταν ελεύθεροι (πχ ο αφοπλισμός και η απελευθέρωση των ΜΑΥ αιχμαλώτων του Μαραθόκαμπου Σάμου), οι επιτελείς του ΔΣΕ εξέταζαν την δράση τους, απέναντι στους αντάρτες και τους αμάχους πριν λάβουν οποιαδήποτε απόφαση. Στην περίπτωση, για παράδειγμα, του παρακρατικού οπλαρχηγού Δρούγια της Θεσσαλίας, αφού διαπιστώθηκε η εκτενής δράση του ενάντια στους λαϊκούς αγωνιστές και τον άμαχο πληθυσμό, ήδη από το 1945, εκτελέστηκε.

Ο ΔΣΕ στρατολογούσε με τη βία

Η πρακτική της βίαιης στρατολόγησης στον ΔΣΕ, δεν εντοπίζεται παρά το 1949, όταν ο Εμφύλιος έχει εμφανώς λάβει αρνητική τροπή για τους αντάρτες. Ως το σημείο αυτό, ο ΔΣΕ στρατολογούσε μόνο εθελοντικά. Η ραγδαία μείωση του δυναμικού του το 1949 και η μεγάλη έλλειψη σε εφεδρείες, οδήγησαν το επιτελείο του ΔΣΕ σε μια τέτοια τακτική. Τι εννοούμε όμως όταν μιλάμε για βίαιη στρατολόγηση; Το 1949, η ύπαιθρος της χώρας έχει κυριολεκτικά ερημωθεί από τις εκτοπίσεις πληθυσμών του Εθνικού Στρατού. Οι πολίτες που έχουν παραμείνει στους μεγάλους ορεινούς όγκους και την ύπαιθρο είναι κυριολεκτικά ελάχιστοι. Ο ΔΣΕ που βάσιζε υπηρεσίες του στην προσφορά των κατοίκων των χώρων ευθύνης του, όπως η επιμελητεία, είχε μείνει χωρίς αυτή την κομβική υποστήριξη. Ας δούμε πως περιγράφει ο Χρήστος Βασιλείου την επιστράτευσή του στο βιβλίο Τρεις ημέρες αγγαρεία - τρία χρόνια ομηρία: 

"Φεύγοντας η μάνα και τα κορίτσια από την Καλιακούδα για το χωριό, εμένα με κράτησαν οι αντάρτες μαζί με το μουλάρι για αγγαρεία. (...) Γύρισα ύστερα από τρία χρόνια. (...) Εγώ ήμουν στο 3ο Τάγμα Νεολαίας με λοχαγό τον Γιάννη Τσώνη από τη Μυρίκη Ευρυτανίας. Ήμασταν στην περιοχή Φιδάκια, πηγαίνοντας για Γκιώνα-Βαρδούσια. Γυρίσαμε όλα τα χωριά στην περιοχή αυτή. Τα χωριά αυτά ήταν ακατοίκητα καθώς τον κόσμο τον είχε μαζέψει η κυβέρνηση για να μην έχουν οι αντάρτες τροφή και νέους να επιστρατεύσουν (...) Κάποια στιγμή έσκυψα να πιο νερό από ένα νεροφάγωμα, αλλά εκείνη τη στιγμή ο επικεφαλής της πορείας πατάει το πόδι του να θολώσει το νερό για να μην πιω και καθυστερήσει η πορεία. Αυτό μου κακοφάνηκε πολύ, γιατί δεν ήξερα τι σημαίνει στρατός και πειθαρχία." 

Ο Βασιλείου περιγράφει μια ζωή δύσκολη, γεμάτη κινδύνους και στερήσεις. Ζωή που βίωνε κάθε αντάρτης του ΔΣΕ ανεξάρτητα από τον βαθμό του. Δεν περιγράφει όμως βία, καψώνια και απειλές. Ο Βασιλείου μετέπειτα τοποθετήθηκε ως σύνδεσμος λοχαγού και αργότερα γεμιστής πυροβόλου. Περιγράφει τον τραυματισμό και την περίθαλψή του, τα τραγούδια και τους χορούς με τους αντάρτες και την τελική του απόλυση το καλοκαίρι του 1949, όπου αφέθηκε να επιστρέψει στο χωριό του. Η μεταχείρισή του υπήρξε καλή και όχι διαφορετική από αυτή που αντιμετώπιζε ο κάθε αντάρτης. 

Σε κάθε περίπτωση ο ΔΣΕ βρέθηκε σε εξαιρετικά δύσκολη θέση όταν ξεκίνησε να στρατολογεί υποχρεωτικά. Όμως και ο Εθνικός Στρατός, που δεν βρίσκονταν σε αυτή τη δεινή θέση είναι γνωστό ότι στρατολογούσε βιαίως. Όπλιζε υποχρεωτικά ολόκληρα χωριά τοποθετώντας επικεφαλής τους εθνικόφρονες και παρακρατικούς, στρατολογούσε πολίτες για υποστηρικτικές υπηρεσίες του και αποδεδειγμένα χρησιμοποίησε πολλές φορές πολίτες για κάλυψη ενάντια σε πυρά των ανταρτών, όπως το 1949 με τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των ΕΤΑΞ στη Σάμο, αλλά και στην Ικαρία. 

Εδώ όμως ξεκάθαρα η φυσιογνωμία των δύο στρατών φαίνεται διαφορετική πάνω στον τρόπο μεταχείρισης  των επιστρατευμένων.

Ο ΔΣΕ διέπραξε ωμότητες

Για να αντικρούσουμε την παραπάνω στρεβλή άποψη θα πρέπει πρωταρχικά να εξετάσουμε τη φύση και τη φυσιογνωμία του Δημοκρατικού Στρατού. Ο ΔΣΕ υπήρξε ξεκάθαρα λαϊκός στρατός. Οι μαχητές και τα στελέχη του προέρχονταν από τον αγροτικό και εργατικό κόσμο της χώρας που υπέφερε τα μεταβαρκιζιανά όργια της Λευκής Τρομοκρατίας και για να επιβιώσει ξαναπήρε το δρόμο για το βουνό. Η λαϊκή αυτή φύση του δεν θα του επέτρεπε λοιπόν την βιαιοπραγία απέναντι σε πολίτες. 

Παράλληλα, ο ΔΣΕ υπολόγιζε στην εθελοντική προσφορά, την εθελοντική εργασία και την εμπιστοσύνη των πολιτών στις περιοχές ελέγχου του για να οργανώσει κομβικές υποστηρικτικές υπηρεσίες του όπως ο ιματισμός, η περίθαλψη και ο επισιτισμός. Ο ΔΣΕ και η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση οργάνωσαν στις περιοχές ελέγχου τους, τους προοδευτικούς θεσμούς των λαϊκών επιτροπών, της λαϊκής δικαιοσύνης και της λαϊκής πολιτοφυλακής. Προχώρησε στην ίδρυση και λειτουργία σχολείων, ακόμα και παιδικών κατασκηνώσεων (όπως αυτή στην Πελοπόνησο με υπεύθυνους τον Γεωργόπουλο και την Κιντή) και οργάνωνε συχνά θεατρικές παραστάσεις και εκδηλώσεις. Δεδομένα δηλαδή που δεν συνηγορούν σε τέτοιες συμπεριφορές. 

Ο ΔΣΕ ακόμα και σε χωριά που δεν θεωρούνταν φιλικά προς αυτόν, δεν προχωρούσε σε μαζικές συλλήψεις και ωμότητες. Επί παραδείγματι, στο Καρπενήσι που κρατήθηκε από τον ΔΣΕ για 20 περίπου ημέρες ουδένα περιστατικό βίας καταγράφηκε ή μνημονεύεται. Οι ισχυριζόμενοι τα περί ωμοτήτων, παραβλέπουν επίσης το πολύ σοβαρό τοπικό χαρακτηριστικό του Εμφυλίου. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, οι αντάρτες του ΔΣΕ και τα στρατιωτικά του συγκροτήματα προέρχονταν από ανθρώπους που κατάγονταν από την ίδια την περιοχή δράσης τους. Ανθρώπους που είχαν συγγενείς, φίλους και γείτονες στα χωριά και τις κωμοπόλεις δράσης τους και που στο κάτω-κάτω κινδύνευαν να στοχοποιηθούν αν βιαιοπραγούσαν, λόγω αναγνωρισιμότητας τους.

Δεν είναι επίσης καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι ουδεμία φωτογραφία ή ντοκουμέντο του Εμφυλίου δεν παρουσιάζει τις εικόνες φρίκης που παρουσιάζονται να διαπράττουν οι κυβερνητικές δυνάμεις. Η έλλειψη τέτοιου υλικού και η παρουσίαση φωτογραφιών των Δεκεμβριανών και των εγκλημάτων των Ναζί, ως τέτοια, από νεοναζιστικές και άλλες αστικές πολιτικές οργανώσεις και κόμματα, αποδεικνύουν το παραπάνω γεγονός. Με λόγια απλά, αν υπήρχαν τέτοια ντοκουμέντα θα τα παρουσίαζαν.

Μεγάλη μεθοδολογική παγίδα ελοχεύει εδώ και από την καταγραφή μεμονωμένων γεγονότων ως γενική τακτική δράσης. Βεβαίως, ο ΔΣΕ δεν απαρτίζονταν από αγίους αλλά από ανθρώπους. Έχουν καταγραφεί λοιπόν μεμονωμένα περιστατικά βίας και αυθαιρεσίας από μέλη του. Μπορούμε να δούμε το περιστατικό για παράδειγμα της εν ψυχρώ εκτέλεσης του Αμερικανού πιλότου Selden R Edner από αντάρτη, κατά τη Μάχη του Καρπενησίου. Ο ευθυνόμενος αντάρτης όμως μετέπειτα δικάστηκε και εκτελέστηκε από στρατοδικείο του ΔΣΕ. Αντίθετα, η ωμότητα και η βία υπήρξε χαρακτηριστικό της δράσης των αστικών δυνάμεων της εποχής, όχι μεμονωμένα αλλά εμφανώς καθοδηγούμενα, προκειμένου να δημιουργείται γενικευμένο κλίμα τρόμου στα λαϊκά στρώματα, που θα δίσταζαν με τον τρόπο αυτό, να περάσουν στο εχθρικό στρατόπεδο.


Ο ΔΣΕ εκτελούσε στελέχη του όταν διαφωνούσαν πολιτικά


Για να μιλήσουμε για την παραπάνω άποψη αρκεί να εξετάσουμε τις αποφάσεις των στρατοδικείων του ΔΣΕ. Υπολογίζεται λοιπόν, ότι σε διάρκεια 3ων ετών μάχης, ο ΔΣΕ πήρε λιγότερες των 90 καταδικαστικές αποφάσεις σε στρατοδικεία του. Το νούμερο αυτό είναι εξαιρετικά μικρό σε σχέση με το αντίστοιχο του Εθνικού Στρατού, ο οποίος, πέρα από τους αντιφρονούντες πολίτες, εκτέλεσε στο στρατοδικείο Καστοριάς 393 οπλίτες και αξιωματικούς για λιποταξία και εγκατάλειψη θέσεων. Φυσικά σε καταστάσεις πολέμου ισχύει πάντα και εκατέρωθεν ο στρατιωτικός νόμος.

Ποια όμως στελέχη του ΔΣΕ υποτίθεται πως εκτελέστηκαν για πολιτικούς λόγους;

Γνωστή περίπτωση εκτέλεσης υπήρξε ο ταγματάρχης Τσουκόπουλος που κυκλώθηκε στο χωριό Άγιο Βασίλειο Κυνουρίας από τάγμα των ΛΟΚ λόγω ελλιπών μέτρων περιφρούρησης. Όμως αν και σκληρή, η απόφαση αυτή δεν συνιστά πολιτική διαφωνία. Άλλη περίπτωση είναι αυτή του Γιώργου Γιαννούλη στον οποίο επιρίφθηκαν ευθύνες για την ήττα στη μάχη της Φλώρινας, χωρίς όμως να υπάρχει άλλο πολιτικό ζήτημα. Η υπόθεση Γιαννούλη δεν μπορεί φυσικά να εξαντληθεί εδώ και τα ντοκουμέντα είναι ελλειπέστατα για να βγουν συμπεράσματα στρατιωτικής φύσης. Όμως ο Γιώργος Γιαννούλης υπήρξε μέλος και στέλεχος του ΚΚΕ και ουδέποτε διαφώνησε με τη γραμμή του. Δίκαιη ή όχι, η εκτέλεση Γιαννούλη υπήρξε στρατιωτική απόφαση και όχι πολιτική.

Πέρα από αυτά τα δύο περιστατικά, τα οποία φυσικά ευαγγελίζονται με νέφη φημολογίας οι διάφοροι "αντικειμενικοί" αναλυτές της κατάστασης, καμιά άλλη γνωστή υπόθεση εκτελέσεως δεν έχει βαφτιστεί ως πολιτική ή δεν έχει υπάρξει πολιτική.

Συνεχίζεται