Το Μεσόβουνο της Κοζάνης, Εορδαία, ήταν ένα χωριό Ποντίων προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής που υπέστη με ιδιαίτερη μανία τη βία των Ναζί κατακτητών κατά την περίοδο της Κατοχής. Το πρώτο Ολοκαύτωμα του Μεσόβουνου έγινε στις 23 Οκτωβρίου 1941.
Το χωριό πυρπολήθηκε και εκτελέστηκαν 142 άτομα (σύμφωνα με τις γερμανικές πηγές), ενώ οι κάτοικοι ανεβάζουν τον αριθμό σε 165.
Το δεύτερο Ολοκαύτωμα έγινε στις 24 Απριλίου 1944. Το χωριό θρήνησε και πάλι 150 θύματα και την εκ νέου πυρπόληση των κατοικιών που είχαν ξαναχτίσει οι κάτοικοι μετά την επιστροφή τους στο πυρπολημένο χωριό το 1942.
Το Μεσόβουνο υπήρξε ένα χωριό προσφύγων από τη Μικρά Ασία, κυρίως Ποντίων.
Στο Μεσοπόλεμο
Κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου στις προσφυγικές περιοχές της Μακεδονίας υπήρξε μεγάλη η ανάπτυξη ενός σημαντικού αριστερού κινήματος, που είχε ως βασικό πληθυσμιακό έρεισμα τους Έλληνες πρόσφυγες από το Καρς.
Η διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης ενισχύθηκε και εντάθηκε εξαιτίας της δράσης των Ποντίων αποφοίτων της σοβιετικής σχολής ΚΟΥΤΒ (Χαϊτάς, Ευτυχιάδης κ.ά.) που είχαν αποσταλεί από την Κομιντέρν. Σύμφωνα με τον μελετητή της περιοχής Ανδρ. Αθανασιάδη, το κίνημα στην Εορδαία ξεκίνησε από τον Φίλιππο Παπαδόπουλο, ενώ σημαντικό ρόλο έπαιξε ο Χονδροματίδης.
Η παρουσία του αδελφού του Παρτσαλίδη (ως κατοίκου στην Πτολεμαΐδα) βοήθησε στη δημιουργία νέων πυρήνων. Ο Δ. Παρτσαλίδης μάλιστα θα κατέλθει ως υποψήφιος κατά τις εκλογές του 1932 (κατά πάσα πιθανότητα).
Στην περιοχή υπήρχε και ισχυρό αγροτικό κίνημα γύρω από τον Αγαθάγγελο Παραστατίδη. Επίσης υπήρχε και ομάδα αρχειομαρξιστών στην Πτολεμαΐδα (4-5 άτομα) υπό τον Μπαρμπανικόλα Τριανταφυλλίδη.
Το Μεσόβουνο οργανώθηκε από την υπαχτιδική Ποντοκώμης, με υπεύθυνο καθοδήγησης τον Βασίλη Τσουκαλίδη και τοπικό υπεύθυνο τον δάσκαλο Χατζητάσκο από τους Πύργους.
Η κυριαρχία των προσφύγων στο κίνημα (αγροτικό, κομμουνιστικό, αρχειομαρξιστικό) κατά τον Μεσοπόλεμο ήταν μεγάλη και χαρακτηριστική.
Στην Κατοχή
Με απόφαση του Γραφείου Μακεδονίας – Θράκης του ΚΚΕ δημιουργήθηκαν οι πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις: «Οδυσσέας Ανδρούτσος» στην περιοχή της Νιγρίτας, στη δυτική πλευρά του ποταμού Στρυμόνα, και «Αθανάσιος Διάκος», στην περιοχή του Κιλκίς. Στην Ανατολική Μακεδονία, στην ανατολική πλευρά του Στρυμόνα που βρισκόταν υπό βουλγαρική κατοχή, είχε δημιουργηθεί η « Νέα Φιλική Εταιρεία» και άρχιζε η συγκρότηση ένοπλων ομάδων με την ονομασία «Ιεροί Λόχοι». Στην Κεντρική και Δυτική Μακεδονία δημιουργήθηκε η «Ελευθερία».
Ο οπλισμός τους προέρχονταν από απαρχαιωμένα προσωπικά όπλα των χωρικών και μέρος του οπλισμού του Ελληνικού Στρατού που είχε αφεθεί κατά την υποχώρηση.
Από τις αρχές του καλοκαιριού του ’41 ξεκίνησαν τα σαμποτάζ στη Θεσσαλονίκη. Στο τέλος του καλοκαιριού του ’41 οι πρώτες αντάρτικες αριστερές ομάδες θα εμφανιστούν στα μακεδονικά βουνά, οργανώνοντας ενέδρες και επιθέσεις.
Η πολιτική αυτή βρισκόταν σε απόλυτη συμφωνία με τη συμμαχική γραμμή, εφ’ όσον Βρετανοί αξιωματούχοι καλούσαν μέσω του BBC σε ανάπτυξη κάθε μορφής αντίστασης.
Το επαναστατικό αυτό ρεύμα θα εκφραστεί με διάφορους τρόπους. Σ’ αυτό ανήκει η οργάνωση αντάρτικων ομάδων, όπως στο Μεσόβουνο, αλλά και η πρώιμη εξέγερση της 28ης Σεπτεμβρίου του 1914 στη Δράμα και στο Δοξάτο κατά των Βουλγάρων, που θα κατασταλεί με δραματικό και ιδιαιτέρως αιματηρό τρόπο από τις κατοχικές δυνάμεις.
Παρά την τραγική της κατάληξη, η σημασία της θα έχει μεγάλη ηθική αξία, εφ’ όσον υπήρξε η πρώτη εξέγερση στην κατεχόμενη Ευρώπη.
Στο Μεσόβουνο, όπως γράφτηκε πριν, υπήρχε ήδη ένας μικρός κομμουνιστικός πυρήνας 5 ατόμων, οι οποίοι είχαν υποστεί τις πολιτικές διώξεις από την εποχή που θεσπίστηκε το «ιδιώνυμο αδίκημα» (1929) και ποινικοποιήθηκε η κομμουνιστική ιδεολογία. Είχαν συλληφθεί κατ’ αρχάς στις αρχές της δεκαετίας του ’30 επειδή συμμετείχαν σε διαμαρτυρίες των κατοίκων για ένα θέμα που σχετιζόταν με το από πού θα περνά ο εθνικός δρόμος. Η Αστυνομία «τύλιξε σε μια κόλλα χαρτί» τους πέντε Μεσοβουνιώτες και τους έστειλε εξορία στην Ανάφη.
Με την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα δραπέτευσαν από την εξορία και επέστρεψαν στο χωριό, όπου, μαζί με κατοίκους που είχαν πολεμήσει στο ελληνοϊταλικό μέτωπο, οργάνωσαν την πρώτη αντιστασιακή ομάδα που εντάχθηκε στην ένοπλη αντάρτικη οργάνωση «Ελευθερία», που είχε ήδη συγκροτήσει το μακεδονικό γραφείο του ΚΚΕ. Μια πράξη μαζικής αντίστασης ήταν η άρνηση όλων των κατοίκων να παραδώσουν τη σοδειά τους στις αρχές Κατοχής.
Η εκπόνηση σχεδίου καταστολής της αντίστασης φαίνεται να έγινε μετά την εκτέλεση του διορισμένου από τις κατοχικές αρχές προέδρου του χωριού.
Πρωτεργάτες του σχεδίου αυτού θεωρούνται οι δωσιλογικές αρχές της Κοζάνης (ο νομάρχης Κ. Γεωργαντάς και η Χωροφυλακή), οι οποίες υποκίνησαν τις κατοχικές ναζιστικές αρχές να διαπράξουν το έγκλημα, όπως και έγινε, μιας και υπήρχε ήδη η διαταγή του Ανώτατου Αρχηγείου της Βέρμαχτ.
Στις 23 Οκτωβρίου του 1941 δυνάμεις του γερμανικού στρατού, σώμα δωσιλόγων και δυνάμεις της Χωροφυλακής, εισέρχονται στο χωριό μετά από υπόδειξη του νομάρχη Γεωργαντά για τη συμμετοχή του χωριού στο αντιστασιακό κίνημα. Ο νομάρχης είχε συντάξει έκθεση για τη Βέρμαχτ στην οποία το χωριό αναφέρεται ως "κομμουνιστικό" και παραδίδονται ονόματα γνωστών "ταραξιών". Γράφει για το Μεσόβουνο ο δωσίλογος νομάρχης:
"Οι κάτοικοι του χωρίου τούτου διατελούσιν εις εντελώς απολίτιστον κατάστασιν, τα δε 90% τούτων τυγχάνουσι κομμουνισταί εκ των μάλλον επικινδύνων"
Ξημερώματα της 23ης, το Μεσόβουνο περικυκλώνεται από 40 αυτοκίνητα με στρατιώτες της Βέρμαχτ, που ήρθαν επιτούτου από Φλώρινα, Εδεσσα και Θεσσαλονίκη. Συγκεντρώνουν όλους τους κατοίκους, διαχωρίζουν τους άντρες ηλικίας 16-69 χρόνων και δίνουν στα γυναικόπαιδα 2ωρη διορία να συγκεντρώσουν «όσα κινητά πράγματα δυνηθώσι». Τη μεταφορά τους στα Κομνηνά θα αναλάβει η χωροφυλακή, οι άντρες της οποίας παρακολουθούν χωρίς αντιδράσεις τα τεκταινόμενα.
Ακολουθεί η εκτέλεση, «ομαδικώς και δι' αυτομάτων όπλων», όλων των συλληφθέντων αντρών του χωριού. Η αναφορά του νομάρχη κάνει λόγο για 135 άτομα, αυτή της γερμανικής διοίκησης για 142. Αλλες πηγές ανεβάζουν τους εκτελεσμένους σε 165.
«Μεταξύ των εκτελεσθέντων», αναφέρει ο νομάρχης, «ήσαν και οι τρεις δημοδιδάσκαλοι του χωρίου, εις ους καίτοι εζητήθη υπό των Αξιωματικών Χωροφυλακής όπως δοθή χάρις, εν τούτοις δεν εδόθη τοιαύτη». Ο νομάρχης διευκρινίζει πάντως, με καταφανή απογοήτευση, ότι «ο βουλγαροκομμουνιστής δημοδιδάσκαλος Χατζητάσσος, όστις ετύγχανεν αρχηγός του κινήματος, δεν συνελήφθη εισέτι».
Η τραγωδία έκλεισε με το ολοσχερές κάψιμο του χωριού «δι' εμπρηστικών βομβών, εκτός πέντε οικιών και της εκκλησίας».
Τα περίπου 900 γυναικόπαιδα που επέζησαν, μεταφέρθηκαν στην Πτολεμαΐδα και διασκορπίστηκαν, «κατόπιν διαταγών των Γερμανικών Αρχών», στα χωριά του νομού, αλλά και στους νομούς Ημαθίας και Φλωρίνης -προς γενικότερο, προφανώς, παραδειγματισμό.
Η νομαρχία Κοζάνης περιορίστηκε να τους διανείμει ένα «χρηματικόν βοήθημα 200 δρχ. κατ' άτομον» μαζί με «άρτον και τρόφιμα αναγκαιούντα διά την πορείαν των».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου