H εκτόπιση του ΕΔΕΣ από την Ήπειρο (1944)

Η στρατιωτική επιχείρηση εκτόπισης του ΕΔΕΣ από την Ήπειρο εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο επιχειρήσεων του ΕΛΑΣ μετά την Απελευθέρωση. Η επιχείρηση εκτόπισης του ΕΔΕΣ μαζί με αυτή της εκτόπισης του δωσίλογου Αντών Τσαούς από τη Μακεδονία, έλαβαν χώρα κατά την έκρηξη των Δεκεμβριανών στην Αθήνα και θεωρείται ότι σε ότι αφορά το στρατιωτικό τους υπόβαθρο, αποτέλεσαν μεγάλο στρατηγικό ατόπημα, αφού απέσπασαν μεγάλες και αξιόμαχες δυνάμεις του ΕΛΑΣ από την Αθήνα και τα άλλα αστικά κέντρα της χώρας.

Από το Στέφανο Σαράφη υποστηρίζεται δε η γνώμη ότι και οι δύο επιχειρήσεις βασίστηκαν σε πληροφορίες που επίτηδες η βρετανική στρατιωτική αποστολή άφησε να διαρρεύσουν, προκειμένου να απασχοληθεί το πιο αξιόμαχο μέρος του ΕΛΑΣ εκτός Αθηνών.

Συγκεκριμένα, κατά τον Στέφανο Σαράφη η βρετανική στρατιωτική αποστολή ανάφερε χιλιάδες αντάρτες του ΕΔΕΣ που συγκεντρώνονταν στην Πρέβεζα προκειμένου να ξεκινήσουν επιχειρήσεις σε Άρτα και Γιάννενα. 

Για τις 21- 29 Δεκεμβρίου 1944 ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ Γεράσιμος Μαλτέζος αναφέρει: «Το Γενικό στρατηγείο του ΕΛΑΣ ανέλαβε ως αποστολή το ξεκαθάρισμα του ΕΔΕΣ από την Ήπειρο και του Αντών Τσιαούς στην Ανατολική Μακεδονία. Στην επιχείρηση αυτή έλαβαν μέρος τρεις Μεραρχίες και δύο Συντάγματα, συνολική δύναμη 14.000 ανδρών, σύμφωνα με τον στρατηγό Σαράφη».

Στις 23- 24 Δεκεμβρίου 1944 ο Ναπολέων Ζέρβας επισκέπτεται την Πρέβεζα προκειμένου να σχεδιάσει την κίνηση των δυνάμεων του ΕΔΕΣ που δέχονται σφοδρή πίεση από τον ΕΛΑΣ. Συγκεκριμένα ο ΕΛΑΣ έχει εκτοπίσει τον ΕΔΕΣ από την Φιλιππιάδα, την Πάργα και την Παραμυθιά. Η έκβαση των συγκρούσεων οδηγεί τον Ζέρβα στο συμπέρασμα ότι οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ είναι υπέρτερες και πώς ο ΕΔΕΣ θα πρέπει σύντομα να απεργασθεί σχέδιο υποχώρησης. Μετά την εγκατάλειψη της ιδέας αντίστασης στη Φιλιππιάδα και προετοιμάζοντας την μεταφορά των δυνάμεων του ΕΔΕΣ στην Κέρκυρα, βρετανικά σκάφη διατάχθηκαν από τον Σκόμπι και κατέφθασαν στην Πρέβεζα και άρχισε η μεταφορά των τραυματιών του ΕΔΕΣ και 1000 ομήρων που κουβαλούσε από τα Γιάννενα, Άρτα, Φιλιππιάδα, Πρέβεζα. Πρόκειται για μέλη και στελέχη του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ που ο ΕΔΕΣ έχει αιχμαλωτίσει στους χώρους ελέγχου του.

Στις 26 Δεκέμβρη 1944 από την Ηγουμενίτσα μεταφέρθηκαν στην Κέρκυρα η Χ Μεραρχία του ΕΔΕΣ, 230 τραυματίες και 800 όμηροι. Ο Μυριδάκης στο βιβλίο του, επιβεβαιώνει ότι ο Ναπολέων Ζέρβας επιβιβάστηκε στο αντιτορπιλικό Πάνθηρ και στις 31 Δεκέμβρη όλοι βρίσκονταν στην Κέρκυρα. Έτσι ο Ζέρβας κατόρθωσε να διασώσει τον κύριο όγκο των δυνάμεών του.

Παράλληλα με τους ενόπλους του ΕΔΕΣ μεταφέρονται στην Κέρκυρα και οικογένειες πολιτών της Πρέβεζας και της Άρτας που υπήρχαν πληροφορίες ότι «επρόσκειντο φιλικά στον ΕΔΕΣ και κινδύνευαν από αντίποινα του ΕΛΑΣ». Η μεταφορά αυτή αόπλων πολιτών, με λίγα αντικείμενα οικοσκευής, έγινε εσπευσμένα με Ελληνικά και Βρετανικά πλοία. Ειδικότερα στις 23 Δεκεμβρίου 1944 μια ομάδα Πρεβεζάνων πολιτών, και πολιτών από την Άρτα, που εμπεριείχε την οικογένεια του Λάζαρου Συνέσιου, αναχώρησε με Βρετανικό αρματαγωγό για Κέρκυρα. Εκεί οι Πρεβεζάνοι και Αρτινοί παρέμειναν μέχρι τον Απρίλιο – Μάιο 1945 οπότε και επέστρεψαν με Ελληνικά πλοία πίσω στις έδρες τους.

Στις 26- 28 Δεκεμβρίου 1944 ο ΕΛΑΣ εισέρχεται και καταλαμβάνει χωρίς μάχη την Πρέβεζα. Άλλες δυνάμεις του ΕΛΑΣ (24ο Σύνταγμα με επικεφαλής τον Αραχναίο, Γεώργιο Κατεμή) προωθούνται στην Ακαρνανία ενώ το 3/40 Σύνταγμα του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον Γεράσιμο Μαλτέζο εισέρχεται στην Άρτα. Στην Πρέβεζα, η είσοδος του ΕΛΑΣ συνοδεύεται με τη σύσταση λαϊκών δικαστηρίων, ακριβώς επειδή έχει .προηγηθεί μεγά1λη σύγκρουση φτου ΕΛΑ1Σ με τον ΕΔΕΣ και τα τραγικά γεγονότα των σφαγών της Παργινόσκαλας. 

Με την υπογραφή της Συνθήκης της Βάρκιζας, η περιοχή της Ηπείρου επιστρέφει σε μια τεταμένη κανονικότητα. Ο ΕΔΕΣ και ο Ζέρβας επιστρέφουν από την Κέρκυρα και ο ΕΛΑΣ αποσύρει τις δυνάμεις του. Παράλληλα ο ΕΔΕΣ απελευθερώνει τους κρατουμένους του, οι οποίοι επιστρέφουν σε άθλια κατάσταση στα σπίτια τους. Σύντομα ,ξεκινούν οι πρώτες διώξεις κομμουνιστών, μαχητών και στελεχών της Εθνικής Αντίστασης και η εποχή της Λευκής Τρομοκρατίας.

Ο Γεράσιμος Μαλτέζος γράφει για την είσοδο του ΕΛΑΣ στην Πρέβεζα: «Φτάσαμε στα υψώματα βόρεια της αρχαίας Νικόπολης και αργά το βράδυ παρατηρήσαμε τα τμήματα του ΕΔΕΣ που είχαν θέσεις μάχης στο στενό της Σμυρτούλας. Αναφέραμε στο Σύνταγμα και πήραμε διαταγή να καταυλισθούμε για επίθεση το άλλο πρωί. Τη νύχτα ψιλόβρεχε και έκανε κρύο… Σε λίγο δεχθήκαμε βολές από αντιτορπιλικό πλοίο από το Ιόνιο πέλαγος… Πρωί πρωί της 27 Δεκεμβρίου 1944 στήσαμε 4 πυροβόλα και αρχίσαμε βολή εναντίον του αντιτορπιλικού. Μόλις έπεσαν μερικά βλήματα κοντά του, αμέσως άναψε τις μηχανές και τόσκασε στό πέλαγος. Μέσα, όπως βεβαιώνει ο Μυριδάκης βρισκόταν και ο Ναπολέων Ζέρβας».

Φωτογραφίες

Χαράλαμπος Χατζηγεωργιάδης. Πιάστηκε και βασανίστηκε από τον ΕΔΕΣ στην Κέρκυρα, το Γενάρη του 1945. Από τα βασανιστήρια, τα πόδια του έπαθαν γάγγραινα και του τα έκοψαν.