ΟΠΛΑ το τιμωρό χέρι του λαού (μέρος 2ο)

Συνέχεια

Ένα από τα μυστηριώδη σημεία της ιστορίας της ΟΠΛΑ είναι ο χρόνος ίδρυσής της. Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του οργανωτικού γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ Γιάννη Ιωαννίδη, στις αποφάσεις της Β Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του Πολιτικού Γραφείου (1942) συζητήθηκε για πρώτη φορά η ανάγκη δημιουργίας ενός μηχανισμού που θα προστάτευε ένοπλα, εάν χρειάζονταν τους αγωνιστές και τα στελέχη του κόμματος από τη δράση της Ασφάλειας και των κατακτητών. Η συνδιάσκεψη όρισε ως υπεύθυνο του σχήματος που θα εξελίσσονταν αργότερα στην ΟΠΛΑ τον Νίκο Πλουμπίδη, σύνδεσμο της ΚΟΑ με το Πολιτικό Γραφείο. Αργότερα, αρχηγός ορίστηκε ένα δοκιμασμένο στέλεχος με τη φήμη του "σκληρού", ο 37χρονος Στέργιος Αναστασιάδης.

Στα υψηλά κλιμάκια τοποθετήθηκαν ορισμένα ακόμα στελέχη, από τους οποίους γνωρίζουμε τους Ακροναυπλιώτες Κώστα Φαρμάκη, Γιώργη Αλευρά, Νίκο Ανδρικίδη και Αλέκο Αντωνιάδη. Βαρύνουσα γνώμη στα θέματα της ΟΠΛΑ είχαν ασφαλώς τόσο ο γραμματέας της ΚΟΑ Βασίλης Μπαρτζιώτας αλλά και ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ Αθήνας Σπύρος Κωτσάκης. Δύο από τους βασικότερους οργανωτικούς εγκεφάλους του παράνομου μηχανισμού της Αθήνας. Αυτό που έως πρόσφατα δεν είχε υπογραμμιστεί είναι ότι η ΟΠΛΑ ξεπήδησε μέσα από τους παράνομους πυρήνες που διέθετε το ΚΚΕ στις κρατικές υπηρεσίες και στα Σώματα Ασφαλείας. Στις αρχές του 1943, συγκροτήθηκε ένα άρτιο δίκτυο πληροφοριών με βάση το οποίο όχι μόνο καθορίζονταν οι γενικές ή επιμέρους αποφάσεις της οργάνωσης στην Αθήνα, αλλά αναλαμβάνονταν και τολμηρές αποστολές "αντάρτικου πόλεων". Στις 7 Απριλίου του 1943, χάρη σε χωροφύλακες και αστυφύλακες οργανωμένους στο ΚΚΕ, απελευθερώθηκαν από το σανατόριο "Σωτηρία" 56 κρατούμενοι που είχαν μεταφερθεί από την Ακροναυπλία. Η επιχείρηση κατέδειξε τις πραγματικές δυνατότητες της εαμικής αντίστασης και θορύβησε τη νεοσύστατη κυβέρνηση Ράλλη. Παρόλα αυτά, κανείς δεν ήταν σε θέση να γνωρίζει ότι το ΚΚΕ διέθετε το φθινόπωρο του 1943 έναν άρτιο μηχανισμό πληροφοριών, του οποίου η τεχνογνωσία και τα πρόσωπα θα μεταγγίζονταν σύντομα στις συνοικίες προκειμένου να σχηματισθούν εκ του μηδενός ομάδες περιφρούρησης και εκκαθάρισης προδοτών.

Επιπλέον, η ιταλική συνθηκολόγηση του Σεπτεμβρίου, η κλιμάκωση της γερμανικής τρομοκρατίας και οι πρώτες επιχειρήσεις των Ταγμάτων Ευζώνων και της Ασφάλειας κατά του αθηναϊκού ΕΑΜ έφεραν, μεταξύ άλλων, και τη σύνδεση ανάμεσα στην πρώτη και στη δεύτερη φάση της ΟΠΛΑ.

Ωστόσο, οι πληροφορίες για την ιεραρχία, την οργανωτική δομή και τους αριθμούς είναι συγκεχυμένες. Μπορούμε να φανταστούμε ένα μάλλον χαλαρό οργανωτικό καθεστώς: μια ή περισσότερες ολιγομελείς ομάδες που έπαιρναν απευθείας εντολές από τις Αχτίδες και τις Κομματικές Οργανώσεις Βάσης (ΚΟΒ). Αχτιδικοί και στελέχη των ΚΟΒ ήταν οι άτυποι αρχηγοί των ενόπλων ομάδων οι οποίες δεν στελεχώνονταν από βετεράνους του κόμματος, αλλά από τα δυναμικότερα μέλη των εαμικών οργανώσεων που είχαν ξεχωρίσει για τη μαχητικότητα τους. Οι πιο εμβληματικοί μαχητές, ομαδάρχες και μαχητές, όπως οι Γιώργος Κολλημένος, Βαγγέλης Μαρτάκης, Αριστοτέλης Τσιφλάκος, Σωκράτης Παπαδόπουλος, Σωκράτης Φαληρέας, Σοφοκλής Σουλιτζιδάκης, Σπύρος Καραδήμας, Στέλιος Καρδάρας, Χριστόφορος Σωτηράκος κ.ά. προέρχονταν από τος τάξεις της ΕΠΟΝ ή του ΚΚΕ και οι ηλικίες τους κυμαίνονταν από 18 έως 25 έτη.


Χτυπώντας του δωσίλογους

Τα κριτήρια επιλογής των στόχων της ΟΠΛΑ είναι ένα θέμα που παραμένει σκοτεινό, εξαιτίας της έλλειψης στοιχέιων που θα επαρκούσαν για μια πλήρη στατιστική ανάλυση. Στο στόχαστρο βρίσκονταν κατά κύριο λόγο οι ένοπλοι μηχανισμοί της κατοχικής κυβέρνησης, δευτερευόντως οι ξεκάθαρα δωσιλογικές ορανώσεις (ΕΣΠΟ, ΟΕΔΕ, ΟΠΝΕ, ΕΦΧ, ΜΠΟΥΝΤ, Ελληνικά SS, ΕΕΕ, ΠΑΤ) και τέλος οι αντίπαλες αντιστασιακές οργανώσεις οι οποίες κάλυπταν ένα ευρύτατο φάσμα ιδεολογίας και συμπεριφορών αλλά μονογράφονταν ως φασιστικές ή φασιστικού χαρακτήρα (ΕΔΕΣ, ΠΕΑΝ, Ιερή Ταξιαρχία, Εθνικό Κομιτάτο, Εθνική Δράσις, ΡΑΝ). Στις 8 Δεκεμβρίου έπεσε στα ΄χερια των Γερμανών μια μονοσέλιδη προκήρυξη η οποία υπογράφονταν από μια πρωτοεμφανιζόμενη οργάνωση. Τα αρχικά της φάνηκαν ιδιαίτερα ευφάνταστα στους Γερμανούς, αφού παρέπεμπαν έξυπνα στην ελληνική λέξη "όπλα". Αφού κήρυττε τον πόλεμο κατά της κατοχικής κυβέρνησης του "μέθυσου" Ράλλη και του "κίναιδου" Ταβουλάρη και κατήγγειλε όλες τις μη εαμικές αθηναικές οργανώσεις ως συνεργαζόμενες με τους Γερμανούς. Το κείμενο έκλεινε ως εξής:

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΕΡΙΦΡΟΥΡΗΣΗΣ ΛΑΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ ΟΠΛΑ οργάνωση του λαού ενάντια στους καταχτητές και τους προδότες ΔΗΛΩΝΕΙ ότι:

1. Θα υπερασπιστέι και περιφρουρήσει τις πραγματικές εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις που αγωνίζονται τον τραχύ αγώνα ενάντια στους καταχτητές για την απελευθέρωση της Ελλάδας μας και για τη λαοκρατία.
2. Θα εξοντώσει κάθε προδότη που συνεργάζετα με τους κατακτητές και θα τιμωρήσει σκληρά καθένα που δολοφονεί, προδίδει και συλλαμβάνει αγωνιστές του λαού.
3. Θα περιφρουρήσει τους λαικούς αγωνιστές και τους αγώνες του λαού.

Η ΟΠΛΑ είναι ο άγρυπνος ΦΡΟΥΡΟΣ των αγωνιστών του λαού και των λαικών αγώνων, ο ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΗΣ του λαού και ο αμείλικτος ΤΙΜΩΡΟΣ κάθε προδότη. Η Νίκη πλησιάζει και θα είναι ΝΙΚΗ του λαού. 

Από τους δωσίλογους που βρήκαν τον θάνατο από τους μαχητές της ΟΠΛΑ, μπορούμε να ξεχωρίσουμε τον υπεύθυνο της ΕΕΕ Πειραιά Βασίλη Σκανδάλη (Αύγουστος του 1944), τον καθηγητή της Σχολής Ικάρων και ιδρυτικό μέλος της ΕΦΧ Κωνσταντίνο Καζαντζή (2.10.1944), τον αρχηγό της Ειδικής Ασφάλειας Πειραιά, γιατρό Ιωσήφ Βαρδινογιάννη, τον αρχηγό της ΟΕΔΕ Γιώργο Παντελόγλου (26.9.1944), τον Κουτσόβλαχο και στέλεχος της αποσχιστικής "Ρωμαικής Λεγεώνας" έμπορο Γιώργο Γκιουλέκα (28.9.1944), ο οποίος εγκατέλειψε τα Γρεβενά για να κρυφτεί στην Αθήνα και τους διερμηνείς του Γερμανικού Φρουραρχείου Αθηνών Άρη Ροδόπουλο και Ιωάννη Ρουγγέρη (5.5.1944). 

Στον πόλεμο ανάμεσα σε έναν παράνομο μηχανισμό και τις κατοχικές αρχές, η κατηγορία του "πληροφοριοδότη" ισοδυναμούσε με θανατική καταδίκη: "Θυμάμαι την εκτέλεση του Αλαφούζου που καθότανε στον Προφήτη Ηλία στην οδό Βενιζέλου ψηλά και ήταν υπάλληλος στην Κομμαντατούρ και επίσης γερμανομαθής. Είχε και τη φήμη του καταδότη. Και κα΄τοπιν παρακολουθήσεων στο σπίτι που πήγαινε, ένα πρωί τον εκτελέσανε (μαρτυρία Γ.Κ. ΕΠΟΝ ΟΠΛΑ Πειραιά). Το διασημότερο θύμα της ΟΠΛΑ υπήρξε ο υπουργός Εργασίας της κυβέρνησης Ράλλη, Νικόλαος Καλύβας, ο οποίος προγράφτηκε από το ΚΚΕ ως βασικός υπεύθυνος της εργατικής νομοθεσίας που εξυπηρετούσε τα γερμανικά σχέδια για την πολιτική επιστράτευση. Εκτελέστηκε στις 27 Ιανουαρίου 1944 και μάλιστα σε ένα από τα κεντρικότερα σημεία της Αθήνας, το Κολωνάκι.


Το αντιεαμικό στρατόπεδο της Αθήνας

Ως πρωταγωνιστής σε έναν πόλεμο εξόντωσης, η ΟΠΛΑ στρέφονταν εναντίον όσων βαρύνονταν με την κατηγορία του πληροφοριοδότη, υπόπτων για κατάδοση προσώπων. αποθηκών οπλισμού, τυπογραφείων ή πληροφοριών για τη δράση των εαμικών οργανώσεων στην Ασφάλεια ή στα αστυνομικά τμήματα. Αυτή η στρατιά πραγματικών ή υποτιθέμενων χαφιέδων συνήθως ταυτίζονταν - διακιολογημένα ή όχι- με τις δύο κυρίαρχες οργανωτικές εκφράσεις του αντιεαμικού στρατοπέδου της Αθήνας: Την ακραία αντικομμουνιστική Οργάνωση Χ και τον ΕΔΕΣ Αθήνας, πολλά ηγετικά στελέχη του οποίου είχαν επιλέξει την επίσημη συνεργασία με τις δυνάμεις κατοχής και την κατοχική κυβέρνηση. Στην προκειμένη περίπτωση, οι εκτελέσεις δεν τιμωρούσαν πολιτικούς αντιπάλους αλλά δραστήριους συνεργάτες της κατοχικής κυβέρνησης. Στελέχη του ΕΔΕΣ έφθαναν μέχρι το δημαρχικό αξίωμα, ενώ η Οργάνωση Χ διέθετε προσβάσεις στη Χωροφυλακή, αρκετά μέλη της έφεραν ταυτότητες της Ειδικής Ασφάλειας και οι περισσότεροι οπλοφορούσαν με την ανοχή της Αστυνομίας, δεδομένο προκλητικό για μια γερμανοκρατούμενη πόλη.

Ο ακραίος αντικομμουνισμός της οργάνωσης οδήγησε σύντομα σε ανοικτή σύγκρουση με το ΕΑΜ. Από το Οκτωβριο του 1943 ξέσπασαν ένοπλες συμπλοκές σε διάφορες γειτονιές και η Χ απέκτησε βαρύνουσα σημασία ως "σιδηρούς βραχίονας" του μη εαμικού φάσματος, ενσωματώνοντας στους κόλπους της φανατικούς αντικομμουνιστές, μεταξύ των οποίων και την ομάδα των ευέλπιδων του Πολυτεχνείου, η οποία είχε εξελιχθεί σε κρίκο ανάμεσα στις κρατικές αρχές και τα Σώματα Ασφαλείας και στο πολύμορφο αντιεαμικό στατόπεδο της Αθήνας.

Ύστερα από δύο επιδρομές της Ασφάλειας στο πανεπιστημιο που κόστισαν τη ζωή σε δύο ΕΠΟΝίτες φοιτητές (Δημήτριος Τζέμος, Λουκάς Γεωργούτσος), η ΟΠΛΑ αποφάσισε να πληρώσει με το ίδιο νόμισμα αυτούς που είχαν αναδειχθεί σε "σταυροφόρους του αντικομμουνισμού" εκτελώντας έξω από το σπίτι του στο Κολωνάκι τον ευέλπι Ηλία Ρογκάκο που είχε τη φήμη του τραμπούκου. Ο Ρογκάκος πυροβολήθηκε από μια ομάδα τεσσάρων αγνώστων στις 20 Νοεμβρίου και εξέπνευσε στον Ευαγγελισμό δέκα ημέρες αργότερα. Ακολούθησαν ο φόνος της Μαγδαλινής Χαρμπύρα αδελφής ενός από τους ευέλπιδες και του ΕΔΕΣίτη φοιτητή Ανδρέα Πατεράκη στην Πλάκα, με την κατηγορία ότι είχε αποκαλύψει την ύπαρξη μιας αποθήκης όπλων στη Χ.

Έκτοτε, τα πράγματα εξελίχθηκα ραγδαία. Η απειλή της ΟΠΛΑ ανάγκασε πολλούς εθνικιστές να καταφύγουν χωρίς κανένα πρόσχημα στν επίσημη συνεργασία με τις αρχές. Από τη συνδιαστική μελέτη του ονομαστικού καταλόγου που παρέθεσε μεταπολεμικά η "Εφημερίς των Χιτών" (1946) με τις υπάρχουσες ληξιαρχικές πράξεις θανάτου, προκύπτει ότι οκτώ από τα περιπου 50 μέλη της οργάνωσης τα οποία εκτελέστηκαν από την ΟΠΛΑ στην Κατοχή ήταν τη στιγμή του θανάτου τους, οργανικά ενταγμένοι στη Δίωξη Κομμουνισμού της Ειδικής Ασφάλειας,  ενώ τρεις ακόμα υπηρετούσαν ως αξιωματικοί στα Τάγματα Ασφαλείας της Αθήνας.

Οι υπόλοιπες "εθνικές" οργανώσεις δεν μπήκαν ποτέ στο στόχαστρο, εφόσον τηρούσαν σαφείς αποστάσεις από τον κατοχικό μηχανισμό και τους "θεσμικούς" αντικομμουνιστές του Γρίβα ή του ΕΔΕΣ. Η ΟΠΛΑ δεν ενεπλάκη ποτέ σε πόλεμο με αντίπαλες αντιστασιακές ομάδες, με αποτέλεσμα οργανώσεις όπως η ΠΕΑΝ, Εθνική Δράση και το Εθνικό Κομιτάτο, αν και αμετακίνητα εχθρικές απέναντι στο ΕΑΜ, να έχουν ελάχιστα ή καθόλου θύματα στον κατοχικό εμφύλιο. Οι επιθέσεις που καταγράφηκαν προς αυτή την κατεύθυνση ήταν μεμονωμένες και παραδειγματικού χαρακτήρα. Η πιο γνωστή αφορά την εκτέλεση του ηγετικού στελέχους του εθνικόφρονος "Εθνικού Συνδέσμου Ανωτάτων Σχολών (ΕΣΑΣ)", φοιτητή Κίτσου Μαλτέζου στο Ζάππειο (1.2.1944). Στην ίδια κατηγορία εντάσσεται η εκτέλεση του νεαρού μέλους της Ιερής Ταξιαρχίας Νικόλαου Βαλσάμη στους Αμπελόκηπους (15.1.1944) και η εκτέλεση του βασικού στελέχους του Εθνικού Κομιτάτου στον Πειραιά Κωνσταντίνου Ρίτσου στα Μανιάτικα (21.3.1944)

Φωτογραφικό Υλικό

Σπανός Στυλιανός (Καρδάρας) ετών 19 μαχητής της ΟΠΛΑ Κοκκινιάς. Εκτελέστηκε από τα Τάγματα Ασφαλείας στη Δραπετσώνα τον Αύγουστο του 1944

Παναγιώτης Ασμάνης, γραμματέας της ΚΟΒ Παλιάς Κοκκινιάς και αρχηγός της ΟΠΛΑ στην συνοικία. Εκτελέστηκε στο μεγάλο μπλόκο της Κοκκινιάς 

Νικήτας Καμαρόπουλος μέλος της ΕΠΟΝ Ζωγραφου και μαχητής της ΟΠΛΑ. Επιλέχθηκε ως εκτελεστής του Μιχάλη Τυρίμου και το 1943 φυγαδεύτηκε στο βουνό.