Μορφές του λαϊκού κινήματος της Κρήτης - Μέρος 4ο

Στρατής Περγαλίδης

Γεννήθηκε το 1909 στην Κρήτη και είχε νυμφευθεί την ξαδέρφη του ήρωα κομμουνιστή Ναπολέοντα Σουκατζίδη. Δραστηριοποιήθηκε στους συνδικαλιστικούς εργατικούς αγώνες της Κρήτης, το 1935-1936 και υπήρξε μέλος του ΚΚΕ. Με την επιβολή της Κατοχής, ο Στρατής Περγαλίδης βρισκόταν στη συνδικαλιστική δράση του Εργατικού Κέντρου του Ηρακλείου, την οποία αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το 1942 και να διαφύγει κρυφά, με τη γυναίκα του, προς τη Μίλατο Μεραμπέλλου. 

Θα εγκατασταθεί τελικά στη Νεάπολη όπου θα αναλάβει ξανά δράση στο ΕΑΜ. Το 1944, με την Απελευθέρωση του Ηρακλείου, εκλέγεται ξανά στη θέση του προέδρου του Εργατικού Κέντρου με τους συνδυασμούς του Εργατικού ΕΑΜ. Στις 11 Ιούνη του 1947 θα συλληφθεί χωρίς καμιά κατηγορία από την Ασφάλεια Ηρακλείου, μαζί με το γενικό γραμματέα του Εργατικού Κέντρου Ανδρέα Σταυρουλάκη. Κατά τα φρικτά βασανιστήρια στα οποία υποβάλλονται, ο Σταυρουλάκης θα αποκαλύψει πρόσωπα και καταστάσεις που αφορούσαν το ΕΑΜ και το συνδικαλιστικό κίνημα της περιοχής, όμως ο Περγαλίδης θα κρατήσει γενναία και αποφασιστική στάση.

Λίγες ώρες μετά τη σύλληψη των δύο, το ΕΑΜ, το ΚΚΕ και το Εργατικό Κέντρο Ηρακλείου οργανώνουν μια τεράστια διαδήλωση διαμαρτυρίας για τις παράνομες συλλήψεις. Στη συγκέντρωση διαμαρτυρίας, έξω από τα γραφεία της νομαρχίας Ηρακλείου, η Αστυνομία πυροβολεί το συγκεντρωμένο λαό, χωρίς καμιά πρόκληση και σκοτώνονται οι αδερφοί Χρήστος και Κώστας Χατζηγιώργης.

Τρεις ημέρες μετά τη σύλληψή του, στις 14/06/1947, το σώμα του Στρατή Περγαλίδη, κυριολεκτικά πολτοποιημένοι από τα βασανιστήρια παραδίδεται στην οικογένειά του προς ταφή. Η Ασφάλεια τους απαγορεύει επίσημη κηδεία. Το αστικό κράτος φοβόταν τον Στρατή Περγαλίδη, ακόμα και νεκρό.

Ρούσσος Κούνδουρος

Ο Ρούσσος Κούνδουρος γεννήθηκε στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης το 1891, από γονείς Σφακιανούς που είχαν καταφύγει εκεί. Δικηγόρος μετέπειτα, θα εγκατασταθεί στη Νεάπολη, όπου θα ασκήσει το επάγγελμά του και θα δημιουργήσει οικογένεια. Το 1935 φυλακίζεται ως κινηματίας μαζί με άλλους προοδευτικούς πολίτες και κομμουνιστές της εποχής. 

Μετά από πολύμηνη φυλάκιση θα αθωωθεί στο στρατοδικείο Χανίων. Αργότερα θα εκλεγεί βουλευτής με το κόμμα των Φιλελευθέρων. 

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ο Ρούσσος Κούνδουρος θα αποτελέσει στέλεχος του ΕΑΜ της Κρήτης, αναλαμβάνοντας θέση στο ανώτατο καθοδηγητικό του όργανο. Συνεργάστηκε τίμια και ειλικρινά με το ΚΚΕ, χωρίς να υπάρξει ποτέ κομμουνιστής, καθώς το αναγνώριζε ως το πρωτοπόρο κόμμα του ΕΑΜ. Σε στενή συνεργασία βρέθηκε με το στέλεχος του ΚΚΕ Μιλτιάδη Πορφυρογένη, που τότε βρισκόταν στην Κρήτη με το ψευδώνυμο "Κομνηνός". Ο Ρούσσος Κούνδουρος, όχι μόνο βοήθησε τον Πορφυρογένη να κρυφτεί και να επιβιώσει, καθώς οι γερμανικές αρχές των κυνηγούσαν, αλλά και να οργανώσει και να εξαπλώσει το ΕΑΜ στο νομό Λασηθίου, χωρίς ποτέ να φοβηθεί ή να βρει πολιτικό εμπόδιο στην ιδεολογία του.

Ως στέλεχος του ΕΑΜ, ο Ρούσσος Κούνδουρος ανέπτυξε σημαντική και τακτική αρθρογραφία στον τύπο του ΕΑΜ. Χαρακτηριστικά, το πρώτο άρθρο της πρώτης εφημερίδας του ΕΑΜ Λασηθίου "Εθνικό Εγερτήριο" ήταν του Ρούσσου Κούνδουρου. Το όνομα της εφημερίδας το είχε εμπνευστεί ο ίδιος, καθώς και το σλόγκαν της που ήταν: "Σ' αυτή τη γη που πατείς, μια σπιθαμή αν σκάψεις, αίμα θα δεις ν' αναπηδά, κόκκαλα θα ξεθάψεις".

Αν επιχειρήσουμε να αναφέρουμε το καταλυτικό έργο που ο Ρούσσος Κούνδουρος διετέλεσε, ως στέλεχος του ΕΑΜ Λασηθίου θα ήταν αυτό της τεράστιας συμβολής του στην εθνική λαϊκή ενότητα, που υπήρξε και πρωταρχικός στόχος του ΕΑΜ. Συνεργάστηκε και τράβηξε στον αγώνα δεκάδες επιστήμονες, εργάτες, αγρότες, διανοούμενους, ακόμα και μέλη του αστικού κρατικού μηχανισμού του νομού Λασηθίου, δημιουργώντας ένα εξαιρετικά αποτελεσματικό δίκτυο αντίστασης. Παράλληλα, δεν υπέκυψε ποτέ στους εκβιασμούς και τις πιέσεις των Άγγλων πρακτόρων και εκπροσώπων της βασιλικής κυβέρνησης του Καΐρου, που αφθονούσαν στην Κρήτη, και οι οποίοι τον πίεζαν να διασπάσει το ΕΑΜ και να ιδρύσει κάποια δεύτερη αντι-ΕΑΜική οργάνωση στο νομό.

Απέκρουσε σαν αληθινός πατριώτης και πολιτικός άνδρας μεγάλου αναστήματος δελεαστικές προτάσεις για υψηλά πολιτικά αξιώματα, για ασφαλή μετάβαση του στη Μέση Ανατολή με υποβρύχιο, για χρυσές λίρες κτλ. Απέκρουσε επίσης άπειρες συκοφαντίες για τους κομμουνιστές, παρά το γεγονός ότι, όπως προείπαμε δεν υπήρξε ποτέ ο ίδιος, μέλος του ΚΚΕ. Έμεινε ατρόμητος απέναντι σε έμμεσες και άμεσες απειλές για τη ζωή του και αυτής των μελών της οικογένειάς του. 

Ο Ρούσσος Κούνδουρος εκτελέστηκε από τις γερμανικές κατοχικές δυνάμεις, στις 29 Αυγούστου του 1944, λίγες μόνο ημέρες πριν την αποχώρηση των Γερμανών από το νομό. Πολλοί ερευνητές και πρωταγωνιστές των γεγονότων της εποχής υπαινίσσονται ότι η σύλληψή του προήλθε από πληροφορίες που Βρετανοί πράκτορες διέρρευσαν στις γερμανικές δυνάμεις κατοχής, καθώς είχαν συμφέρον από την εξόντωση ενός πολιτικού άνδρα του μεγέθους του Κούνδουρου.

Τα ξημερώματα της 04ης Αυγούστου του 1944, ο Ρούσσος Κούνδουρος συλλαμβάνεται από τους Γερμανούς μέσα στο σπίτι του στη Νεάπολη, μαζί με το στέλεχος του ΕΑΜ Περικλή Χατζηανδρέου, μέλος της Νομαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ Λασηθίου. Αμέσως οδηγήθηκε στα κρατητήρια της Γκεστάπο του Ηρακλείου. Εκεί θα παραμείνει για 10 ημέρες σε αυστηρή απομόνωση. Θα ακολουθήσουν εξαντλητικές ανακρίσεις, πιέσεις, απειλές και απάνθρωπα βασανιστήρια. Οι Γερμανοί του ζητούν να αποκαλύψει τους συνεργάτες του, όμως εκείνος αρνείται πεισματικά. 

Στις 18/08/1944 θα μεταφερθεί στις Κάτω Φυλακές Ηρακλείου, όπου θα του επιτραπεί για πρώτη φορά να επικοινωνήσει με την οικογένειά του. Τους ενημερώνει ότι τον κατηγορούν ως κομμουνιστή, οργανωτή των ανταρτών, κυρίως με μάρτυρες το δεσπότη Λασηθίου και άλλους πολιτικούς παράγοντες γύρω από αυτόν. Παρά τις κινητοποιήσεις φίλων, συντρόφων και συγγενών, προς το δεσπότη, για να ανακαλέσει τα όσα έχει πει στη γερμανική διοίκηση για τον Κούνδουρο, εκείνος μένει ανένδοτος και συνεχίζει τα από άμβωνος κηρύγματά του κατά των "ΕΑΜκομμουνιστών" και των αρχηγών τους, αφήνοντας φυσικά να εννοηθεί η ενοχή του Κούνδουρου.

Στις 27/09/1944, ο Ρούσσος Κούνδουρος θα μεταφερθεί στα Χανιά, στις φυλακές της Αγιάς, μαζί με άλλους 24 συντρόφους και συναγωνιστές του απελευθερωτικού αγώνα. 

Στις 29/09/1944, με το πρώτο πρωινό φως, ο Ρούσσος Κούνδουρος θα εκτελεστεί δεμένος πισθάγκωνα στο γνωστό πάσσαλο των εκτελέσεων της Αγιάς. Θα ακολουθήσουν οι 24 σύντροφοι και συναγωνιστές του.