Η βρετανική επέμβαση στην Ελλάδα

 

Το παρακάτω άρθρο αποτελεί μια αποτίμηση της εκκίνησης της Βρετανικής επέμβασης στον ελλαδικό χώρο, κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η οποία ξεκίνησε εντός της περιόδου της Κατοχής και κορυφώθηκε στο διάστημα 1945-1946, οπότε και η Μεγάλη Βρετανία, αδυνατώντας να ανταπεξέλθει οικονομικά και στρατιωτικά στην υπόθεση του Εμφυλίου, πέρασε τη σκυτάλη στις ΗΠΑ.

Η απόφαση της βρετανικής επέμβασης

Σύμφωνα με τα Απομνημονεύματα του Τσόρτσιλ, η ιδέα της αγγλικής επέμβασης στην Ελλάδα γεννήθηκε το καλοκαίρι του 1943, στη διάρκεια της συνάντησης στο Κεμπέκ του Καναδά του Βρετανού πρωθυπουργού και του Αμερικανού προέδρου Ρούζβελτ, οι οποίοι είχαν διαπιστώσει πως η θέση του ΕΑΜ για φιλολαϊκές και σύμφωνες με τη θέληση του ελληνικού λαού μεταπελευθερωτικές εξελίξεις είχαν κερδίσει σημαντικές θέσεις και ο ελληνικός αστικός πολιτικός κόσμος αδυνατούσε να χειραγωγήσει τις εξελίξεις. Όπως έγραφε σχετικά ο ίδιος ο Τσόρτσιλ, «σκέφτηκαν στην αρχή ότι ήταν υποχρεωμένοι να επέμβουν στις εσωτερικές υποθέσεις της Ελλάδας τη στιγμή της απελευθέρωσης». Και όπως σημείωνε στις 29 του Σεπτέμβρη 1943, είχε θεωρηθεί απαραίτητη η αποστολή στην Ελλάδα πέντε χιλιάδων Βρετανών στρατιωτών, «εάν οι Γερμανοί την εγκαταλείψουν με θωρακισμένα αυτοκίνητα και πυροβόλα». 

Το ζήτημα των βαρέων οχημάτων και οπλισμού των Γερμανών απασχολούσε προφανώς τον Τσόρτσιλ, καθώς αυτά θα μπορούσαν να καταληφθούν από τον ΕΛΑΣ και να τον ισχυροποιήσουν κατά πολύ απέναντι στις οργανώσεις-γέφυρες του αγγλικού ιμπεριαλισμού, όπως η ΕΚΚΑ και ο ΕΔΕΣ, θα συγκροτούνταν έτσι δε, ένας σχεδόν τακτικός στρατός, ιδιαίτερα δύσκολος στην αντιμετώπισή του.

Σε σχετικό, εξάλλου, τηλεγράφημά του προς το Βρετανό υπουργό των Εξωτερικών Αντονι Ίντεν, το Νοέμβρη του 1943, τόνιζε ότι «θα έπρεπε το χτύπημα, για να είναι αποφασιστικό, να καταφερθεί κατά του ΕΛΑΣ την κατάλληλη στιγμή».

Βρετανικό άρμα μάχης στην Αθήνα, κατά τα Δεκεμβριανά 1944.

Το "άρμα" της κυβέρνησης Ράλλη

Ήδη από την άνοιξη του 1943 είχε σχηματιστεί, με τη σύμφωνη γνώμη και τη συνεργασία των Αγγλων, η κατοχική κυβέρνηση του Ιωάννη Ράλλη, της οποίας βασικοί στόχοι υπήρξαν η δημιουργία των περιβόητων Ταγμάτων Ασφαλείας και η ένταση του αντικομμουνισμού, των διώξεων και των δολοφονιών αντιστασιακών στελεχών. Και ενώ οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ προχωρούσαν στον αφοπλισμό των ιταλικών δυνάμεων κατοχής και ενίσχυαν τον εξοπλισμό και το αξιόμαχο του αντάρτικου κινήματος, οι Γερμανοί, από τον Οκτώβρη του 1943 μέχρι το Φλεβάρη του 1944, πραγματοποιούσαν σε όλη σχεδόν την Ελλάδα εκκαθαριστικές επιχειρήσεις - και ταυτόχρονα οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ, υποκινούμενες από τους Βρετανούς, χτυπούσαν τον ΕΛΑΣ στην Ηπείρο.

Την ίδια εποχή, και συγκεκριμένα το Νοέμβρη του 1943, ο πράκτορας των Αγγλων Νεοζηλανδός λοχαγός Ντόναλτ Στοτ οργάνωσε στο σπίτι του διορισμένου δήμαρχου της Αθήνας Αγγέλου Γεωργάτου δύο χωριστές και αποκαλυπτικές για το περιεχόμενό τους συσκέψεις - μια με τον εξουσιοδοτημένο από το Βερολίνο Γερμανό συνταγματάρχη Λος και την ακολουθία του, ένα διπλωμάτη και έναν αξιωματικό διερμηνέα, και μια δεύτερη με τους ηγέτες των δωσιλογικών εθνικιστικών οργανώσεων X, PAN, ΕΔΕΝ, «Εθνική Δράσις», «Τρίαινα» και ΕΚΟ, των Ταγμάτων Ασψαλείας, της Χωροφυλακής, της Αστυνομίας Πόλεων και του ΕΔΕΣ της Αθήνας, Παπαγεωργίου, Παθανασόπουλου, Βεντήρη, Γρίβα και λοιπούς.

Το περιεχόμενο των συσκέψεων

Η πρώτη σύσκεψη αποσκοπούσε στη διερεύνηση των δυνατοτήτων χωριστής αγγλογερμανικής συμφωνίας, με σκοπό το σταμάτημα του πολέμου, ώστε να τεθεί τέρμα στην προέλαση του Κόκκινου Στρατού, στο ανατολικό μέτωπο. Εδώ θα πρέπει να κάνουμε μια σημαντική παρένθεση. Προφανώς μέρος του σχεδίου ανακοπής της προέλασης του Κόκκινου Στρατού, στο ανατολικό μέτωπο σχετίζεται και με την επαίσχυντη συμφωνία Βρετανών- Γερμανών, για την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από τη χώρα. 

Προκειμένου να διευκολύνει το πέρασμα της Ελλάδαςσ τη βρετανική σφαίρα επιρροής και να δυσκολέψει την προέλαση του σοβιετικού στρατού, ο Άγγλος πρωθυπουργός Ουΐνστον Τσόρτσιλ δε δίστασε να προχωρήσει σε μια ενέργεια, μοναδική στα χρονικά του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Πρόκειται για ένα πρωτάκουστο γεγονός, που το περιγράφει ως εξής ο υπουργός της Πολεμικής Βιομηχανικής Παραγωγής του Χίτλερ, Άλμπερτ Σπέερ σε συνέντευξη που είχε δώσει το 1976 στο δημοσιογράφο Βάσο Μαθιόπουλο και η οποία είχε δημοσιευτεί τότε στην εφημερίδα Το Βήμα:

«Είμαι αυτήκοος μάρτυρας ενός γεγονότος που μας είχε προκαλέσει πολύ μεγάλη εντύπωση το φθινόπωρο του 1944. Θυμάμαι ότι ο στρατηγός Γιοντλ, αρχηγός του [γερμανικού] Γενικού Επιτελείου, ήρθε μια μέρα και μου ανέφερε ότι επήλθε συμφωνία σε υψηλό επίπεδο μεταξύ Αγγλίας και Γερμανίας που αφορούσε την Ελλάδα. Η συμφωνία αυτή, πρωτοφανής μέχρι τότε και όπως γνωρίζω, μοναδική σε όλο το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, αφορούσε -όπως τουλάχιστο μου είπε ο Γιοντλ- την εκκένωση της Ελλάδας από τα γερμανικά στρατεύματα, χωρίς βρετανική ενόχληση. Η συμφωνία αυτή έγινε στη Λισαβόνα, [αλλά] ποιος είχε την πρωτοβουλία, δεν ξέρω- πιστεύω [όμως] ότι δεν έγινε σε διπλωματικό επίπεδο, παρά πολύ ψηλότερα, για να μην υπάρξουν ακριτομύθιες.

Η πληροφορία για το περίεργο αυτό “τζέντλμεν αγκρίμεντ” μεταξύ Λονδίνου και Βερολίνου προκάλεσε, σε όσους το έμαθαν, κατάπληξη. Και πράγματι οι Άγγλοι το τήρησαν. Τα γερμανικά πολεμικά και μεταγωγικά σκάφη φορτώθηκαν με στρατό από τα ελληνικά νησιά που εκκένωσαν, και πέρασαν, το φθινόπωρο του 1944, ανενόχλητα μπροστά από τα μάτια των Βρετανών και ανάμεσα από τα βρετανικά υποβρύχια στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο. Το τίμημα της συμφωνίας, κατά τη γνώμη μου, ήταν να παραχωρήσουν οι Γερμανοί τη Θεσσαλονίκη στους Άγγλους αμαχητί και με αυτό τον τρόπο η Ελλάδα να περιέλθει στο δυτικό στρατόπεδο. Και βέβαια, ο Χίτλερ θα διατηρούσε ανέπαφες τις δικές του δυνάμεις που κατείχαν τον ελληνικό χώρο.»

Ο Άλμπερτ Σπέερ.

Τα λεγόμενα του Σπέερ επιβεβαιώνονται από τα ιστορικά γεγονότα: Πρώτον, δύναμη 20.000 Γερμανών στρατιωτών παράμεινε στην Κρήτη, με όλο τον βαρύ τους εξοπλισμό, έως και το 1945. Παράλληλα, 50.000 και πλεόν, Γερμανοί στρατιώτες αποχώρησαν με όλο τον εξοπλισμό και τα οχήματά τους, σχεδόν ανενόχλητοι από τη χώρα, καθώς μόνο ο ΕΛΑΣ, παρά τις εντολές του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής, διενέργησε επιχειρήσεις σαμποτάζ και συγκρούστηκε μαζί τους. Επρόκειτο για 5 μεραρχίες της Βέρμαχτ, οι οποίες  χρησιμοποιήθηκαν τους επόμενους μήνες, όχι μόνο στο ανατολικό μέτωπο, αλλά και στο δυτικό, απέναντι στις βρετανικές και τις αμερικανικές δυνάμεις - συνέπεια που προφανώς μπορούσε να την υπολογίσει η αγγλική ηγεσία, χωρίς, ωστόσο, τούτο να σταθεί εμπόδιο στην άθλια συναλλαγή της με τους χιτλερικούς.

Η δεύτερη, στην οποία παραβρέθηκε και αξιωματικός της Γκεστάπο, στόχευε στο ξεπέρασμα των διαφορών, που είχαν μεταξύ τους οι δωσιλογικές οργανώσεις, και στη συνένωσή τους στην ομοσπονδιακή οργάνωση «Πανελλήνιος Απελευθερωτικός Σύνδεσμος» - και κατέληξε στη σύνταξη και υπογραφή συμφώνου αντικομμουνιστικής συνεργασίας, που αποδέχτηκαν όλοι οι μετέχοντες αντιπρόσωποι. Ταυτόχρονα η βρετανική διπλωματία ερχόταν σε επαφή με την τουρκική κυβέρνηση και παζάρευε μαζί της την είσοδο της Τουρκίας στον πόλεμο στο πλευρό των συμμάχων, και ειδικότερα των Αγγλων, με αντάλλαγμα την παραχώρηση σ’ αυτήν της Λήμνου και έξι νησιών της Δωδεκανήσου.

Τα σχέδια των Αγγλων, όμως, δεν καρποφόρησαν, σε όση έκταση επιθυμούσαν. Έτσι, ο Τσόρτσιλ, ολοφάνερα απογοητευμένος, έγραφε στα Απομνημονεύματά του, στο σημείο το σχετικό με τη Διάσκεψη της Τεχεράνης, ότι οι αποφάσεις της εν λόγω Διάσκεψης είχαν έμμεσα επηρεάσει τη θέση της Ελλάδας, ότι «οι σύμμαχοι δεν θα αναλάμβαναν ποτέ μια μεγάλη απόβαση στη χώρα αυτή» και ότι «ήταν απίθανο να στέλνονταν [εκεί] αξιόλογες βρετανικές δυνάμεις στην περίπτωση γερμανικής αποχώρησης».

Το γεγονός, ωστόσο, αυτό δεν πτόησε τους εκπροσώπους της βρετανικής αυτοκρατορίας. Μέσα στο 1944 πλήθυναν τις εχθρικές τους ενέργειες και εκμεταλλευόμενοι τα τραγικά λάθη του λαΐκοδημοκρατικού κινήματος, όπως οι συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας, δημιούργησαν τις συνθήκες για την ανοιχτή ένοπλη επέμβασή τους στην Ελλάδα και τη βίαιη επιβολή των αντιλαϊκών τους σχεδίων.

Οι πρώτες ημέρες της απελευθέρωσης

Τα πρώτα βρετανικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν τον Οκτώβρη του 1944 στις ακτές της Δυτικής Πελοποννήσου, όταν ο ΕΛΑΣ είχε απελευθερώσει ήδη ολόκληρη σχεδόν τη Νότια Ελλάδα και τα τελευταία τμήματα των χιτλερικών εγκατέλειπαν την πρωτεύουσα. Είναι, συνεπώς, φανερό πως η απόβαση των Βρετανών στη Δυτική Πελοπόννησο δεν εξυπηρετούσε κανένα σκοπό σχετικό με τον πόλεμο κατά της Γερμανίας - όπως τούτο, άλλωστε, αποδεικνύεται τόσο με την προαναφερόμενη συμφωνία των Αγγλων και των Γερμανών σχετικά με τη ν ανεμπόδιστη αποχώρηση των τελευταίων από την Ελλάδα όσο και με την εξής δήλωση του Τσόρτσιλ, στις 8 του Δεκέμβρη 1944, στη βρετανική Βουλή:

«Τα αγγλικά στρατεύματα πραγματοποίησαν εισβολή στην Ελλάδα, που δεν υπαγορευόταν από πολεμική αναγκαιότητα, επειδή η εκεί κατάσταση των Γερμανών είχε καταστεί απελπιστική.»

Τρεις μέρες μετά την απελευθέρωση της Αθήνας ήρθε στην πρωτεύουσα ο Βρετανός στρατηγός Ρόναλντ Μακένζι Σκόμπι, ενώ τα αγγλικά στρατεύματα εδραίωναν ήδη τις θέσεις τους σε διάφορες περιοχές της χώρας, χωρίς να συναντούν καμιά αντίσταση εκ μέρους των δυνάμεων του ΕΛΑΣ. Μοναδική εξαίρεση αποτέλεσε στην προκειμένη περίπτωση η Ζάκυνθος, όπου τα τοπικά ΕΛΑΣιτικά τμήματα δεν επέτρεψαν στους Βρετανούς να αποβιβαστούν στο νησί.

Οι στρατιωτικές ενέργειες των Αγγλων στην Ελλάδα ήταν σαφώς ενταγμένες στο από καιρό επεξεργασμένο σχέδιο επέμβασης στη χώρα, που είχε την κωδική ονομασία «Μάνα» και για το οποίο ο Τσόρτσιλ σημείωνε στα Απομνημονεύματά του:

«Το σχέδιο συνίστατο βασικά στην κατάληψη των Αθηνών και του αεροδρομίου των από μια Ταξιαρχία αλεξιπτωτιστών, στο να εγκαταστήσουμε 4 σμήνη καταδιωκτικών και στο να εκκαθαρίσουμε το λιμάνι του Πειραιώς, για την αποβίβαση μεταγενεστέρως ενισχύσεων [...]. Η καθυστέρησις [όμως], που εσημείωσαν οι Γερμανοί στην εκκένωσιν των Αθηνών, μας υπεχρέωσε να τροποποιήσουμε το σχέδιό μας. Τίποτε δεν έδειχνε μια προσεχή αναχώρησιν της φρουράς, δυνάμεως 10.000 ανδρών - και γι’ αυτόν τον λόγο στις 13 Σεπτεμβρίου τηλεγράφησε στον στρατηγόν Ούίλσον, για να του είπω να ετοιμάσει μια προκαταρκτικήν κάθοδον στην Πελοπόννησον, από όπου ο εχθρός ήδη υποχωρούσε προς την διώρυγα της Κορίνθου. Από τα μεσάνυχτα της 13ης Σεπτεμβρίου τα στρατεύματα του “Μάνα” ετέθησαν σε 48ωρον επιφυλακήν. Διοικητής ήταν ο στρατηγός Σκόμπι.»

Στις 12 του Σεπτέμβρη, εξάλλου, αλλά και στις 22 του ίδιου μήνα, ο Γεώργιος Παπανδρέου, φοβισμένος από τις παλλαϊκές διαστάσεις της απελευθερωτικής δράσης του ΕΑΜ, αλλά και από την ορμητική προέλαση του σοβιετικού στρατού στα Βαλκάνια, τηλεγραφούσε στον Τσόρτσιλ:

«Ενώπιον της διαμορφωθείσης κρίσιμου καταστάσεως τα πολιτικά μέσα προς αντιμετώπισίν της δεν είναι πλέον επαρκή. Μόνον η άμεσος παρουσία επιβλητικών βρετανικών δυνάμεων εις την Ελλάδα και μέχρι των τουρκικών ακτών ημπορεί να μεταβάλει την κατάστασιν.»

Η συμμαχία των Αγγλων και του αστικού πολιτικού κόσμου κατά του ΕΑΜικού κινήματος δεν αποτελούσε προϊόν εκείνων των στιγμών. Βασιζόταν σε ένα συγκεκριμένο σχέδιο ενέργειας, το οποίο, επεξεργασμένο από τους Αγγλους, προσαρμοζόταν κάθε φορά κάτω από την πίεση των πραγμάτων, χωρίς, όμως, να παρεκκλίνει από τη βασική του κατεύθυνση. Το σχέδιο αυτό απέβλεπε στον εξοπλισμό των παρακρατικών οργανώσεων, που στη συντριπτική τους πλειοψηφία ήταν συνεργάτες των κατακτητών, στην ενίσχυση των θέσεών τους μέσα στα σώματα ασφαλείας -ενώ θα έπρεπε να εκκαθαριστούν τα σώματα αυτά από ία δωσίλογα στοιχεία- και στην καθυστέρηση των δικών των μεγαλοδωσιλόγων, για να μην υπάρξουν δυσάρεστες για τους Άγγλους και τους φίλους τους αποκαλύψεις. 

Απέβλεπε, επίσης, στην οργάνωση προκλήσεων κατά του λαού και του ΕΑΜ από τις τρομοκρατικές παρακρατικές οργανώσεις, με δολοφονικές και άλλες έκνομες ενέργειες, και στο μονομερή αφοπλισμό και τη διάλυση του ΕΛΑΣ μέσα από το βαθμιαίο και μεθοδικό περιορισμό των δικαιωμάτων του.

Βρετανοί στρατιώτες, σε οδομαχία κατά τα Δεκεμβριανά (Αθήνα 1944).

Πηγές:

1. Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, τόμ. Α', σελ. 463-470.

2. Εφ. Ριζοσπάστης, φ. 27 Οκτώβρη 1996.

3. Κώστα Καραλή, Ιστορία των δραματικών γεγονότων της Πελοποννήσου, 1943-1949, τόμ. Β', σελ. 30-31 και εφ. Νεολόγος Πατρών, φ.

6 Οκτωβρίου 1944.

4. Παναγιώτη Πιπινέλη, Ο Βασιλεύς Γεώργιος Β', σελ. 219.

5. Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, τόμ. Α', σελ. 471-472.

6. Γιώργη Ζωίδη κλπ., Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης, 1940-1945, σελ. 200-202.

7. Εφ. Ριζοσπάστης, φ. 30 Οκτώβρη 1996.

8. Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, τόμ. Α', σελ. 485.

9. Εφ. Ριζοσπάστης, φ. 30 Οκτώβρη 1996.

10. ΝίκανδρουΚεπέση, Ο Δεκέμβρης του 1944, σελ. 41 κ.α.

11. Γεωργίου Παπανδρέου, Κείμενα. Η απελευθέρωσις της Ελλάδος, σελ. 195-196.

12. Β. Μαθιόπουλος, Ο Δεκέμβρης του 1944, σελ. 27-39.