Το σαμποτάζ στο Σουληνάρι Καλαβρύτων 1944

Σε διάφορα "πατριωτικού τύπου" εθνικιστικά site και διαδικτυακούς τόπους, που η ιστορική αλήθεια διαστρέφεται και διαβάλλεται αναφέρεται και το περιστατικό του σαμποτάζ στο Σουληνάρι Καλαβρύτων που έλαβε χώρα το Πάσχα του 1944. Στο παρών άρθρο θα επιχειρήσουμε να δώσουμε μια λεπτομερέστατη εικόνα των όσων συνέβησαν εκείνη τη μέρα. 

Στις 9 Απριλίου του 1944 ημέρα Κυριακής των Βαΐων, μια αμαξοστοιχία κατευθύνεται από την Αθήνα προς την Πάτρα. Η αμαξοστοιχία μεταφέρει ανάμεσα στους πολίτες που ταξιδεύουν και μια δύναμη αστυφυλάκων με σκοπό να ενισχύσουν τη δύναμη της αστυνομίας πόλεων που εδρεύει στην Πάτρα. Πριν ξεκινήσουμε να αναφέρουμε τα περαιτέρω περιστατικά που εκτυλίχθηκαν την ημέρα εκείνη, θα ήταν καλό να ενημερώσουμε για το ποια υπήρξε η δράση της Αστυνομίας Πατρών κατά την Κατοχή.

Όπως και η Αστυνομία των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης, η Αστυνομία Πατρών συνέχισε την αντικομμουνιστική δράση της και κατά τη διάρκεια της Κατοχής (είχε ξεκινήσει ήδη με το Ιδιώνυμο και εντάθηκε κατά την Μεταξική Δικτατορία) σε αγαστή συνεργασία με την γερμανική Γκεστάπο. Τυπικά όλα τα αστυνομικά τμήματα και η χωροφυλακή υπάγονταν στη γερμανική διοίκηση η οποία δεν θεώρησε καν σκόπιμο να αλλάξει τη διεύθυνσή της. Και γιατί άλλωστε. Ήταν σωρεία οι φάκελοι που παραδόθηκαν στην Γκεστάπο και αφορούσαν κομμουνιστές και δημοκρατικούς πολίτες και το προσωπικό το ίδιο πρόθυμο να διατηρήσει τη δράση του υπό την "νέα διεύθυνση". Ας μην ξεχνάμε ότι με την εξαίρεση ελαχίστων περιπτώσεων όλα τα κρατητήρια και οι φυλακές παραδόθηκαν γεμάτα ποινικούς και πολιτικούς κρατούμενους στον κατακτητή για να μπορεί να έχει την ευχέρεια να εκτελεί πατριώτες όποτε το επιθυμούσε. Άλλωστε "αγαπημένο παιδί" των Γερμανών υπήρξε και ο μεταξικός διευθυντής της Ασφάλειας Αθηνών Μπουραντάς. 

Ειδικότερα για την περιοχή της Πελοποννήσου, η κατάσταση στην περιοχή υπήρξε ασφυκτική για το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ. Οι ελεύθερες περιοχές ήταν εξαιρετικά περιορισμένες και οι δυνάμεις των Ταγμάτων Ασφαλείας ιδιαίτερα μεγάλες. Η Αστυνομία Πατρών διοικούνταν το 1944 από τον Παναγιώτη Γεράσιμο. Ο Π Γεράσιμος υπήρξε στενός συνεργάτης των γερμανικών αρχών Πάτρας και ενέκρινε εάν δεν ενορχήστρωνε ο ίδιος, συλλήψεις, βασανισμούς και εκτελέσεις πατριωτών. Υπό αυτές τις συνθήκες είναι απόλυτα λογικό το να αντιλαμβάνεται ο ΕΛΑΣ και το ΕΑΜ τις κρατικές αρχές ως εθνοπροδότες. Ας μην ξεχνάμε ότι σε πάμπολλες περιπτώσεις στελέχη του ίδιου του κρατικού μηχανισμού συνεργάζονταν κρυφά με το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ έχοντας ρόλο διπλού πράκτορα. Σε τελευταία ανάλυση το 1944 υπήρξε μι εποχή που οι μάσκες πια είχαν πέσει, κανείς ήταν είτε με το μέρος του κατακτητή και της ελληνικής αστικής τάξης με την οποία εναγκαλίζονταν είτε με τον μαχόμενο λαό. 

Με τον αριθμό 2 ο Π Γεράσιμος στην ακολουθία Γερμανού διοικητή. Φωτογραφία του Ριζοσπάστη το 1945

Ας επιστρέψουμε λοιπόν στα γεγονότα της 9ης Απριλίου. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ και το επιτελείο Πελοποννήσου είχαν αποφασίσει να σαμποτάρουν την συγκεκριμένη αμαξοστοιχία προκειμένου να μην επιτρέψουν την ενίσχυση των δυνάμεων της Αστυνομίας Πόλεων στην Πάτρα. Αναφερόμαστε σε μια δύναμη 42 αστυνομικών που θα αποτελούσαν σημαντική ενίσχυση του αστυνομικού σταθμού στην πόλη. Επιπροσθέτως, στην πόλη της Πάτρας, η οποία αποτελούσε λιμάνι επιχειρήσεων του γερμανικού ναυτικού στο Ιόνιο, βρίσκονταν και αρκετοί πράκτορες της MI6 Που κρύβονταν με τη βοήθεια των τοπικών οργανώσεων του ΕΑΜ. Κατά το μεσημέρι της ημέρας η αμαξοστοιχία πλησίαζε το 157ο χιλιόμετρο κοντά στην Κόρινθο. Εκεί ενέδρευε ομάδα σαμποτέρ του ΕΛΑΣ και οπλισμένο κλιμάκιο που είχε λάβει περιμετρικές θέσεις. Η ομάδα των σαμποτέρ προκάλεσε έκρηξη ανάμεσα στην ατμομηχανή και το πρώτο βαγόνι του τρένου και αμέσως προκλήθηκε εκτροχιασμός στο συρμό. Ας σημειώσουμε εδώ ότι ο ΕΛΑΣ χρησιμοποιούσε μικρές ποσότητες εκρηκτικών για τον εκτροχιασμό τρένων πολιτών για να αποφεύγονται θύματα από τους πολίτες -επιβάτες του τρένου. Σε άλλες περιπτώσεις όπως το σαμποτάζ της γραμμής Βόλου, από όπου διέρχονταν γερμανικός συρμός η έκρηξη υπήρξε τέτοια που τα συντρίμμια του συρμού ανασύρθηκαν 3 ημέρες μετά που οι φλόγες είχαν σβήσει. Η έκρηξη στον συρμό, λοιπόν στην προκειμένη περίπτωση ανέτρεψε το βαγόνι των αστυφυλάκων ορισμένοι από τους οποίους σκοτώθηκαν κατά την έκρηξη μαζί τους και ένας πολίτης. Οι υπόλοιποι 35 δοκίμασαν να εξέλθουν του βαγονιού όπου αντιμετώπισαν τα υπέρτερα πυρά των ανταρτών. Μερικές ριπές αλλά και το σοκ της έκρηξης οδήγησαν του αστυφύλακες στο να παραδώσουν τον οπλισμό τους και να παραδοθούν. Οι 35 συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν από τους αντάρτες προς άγνωστη τοποθεσία. 

Από το σημείο αυτό, οι πληροφορίες για την τύχη τους υπήρξαν συγκεχυμένες. Στα εθνικιστικά site αναφέρεται, ατεκμηρίωτα πάντα ο πολυήμερος βασανισμός των αστυνομικών με διάφορους τρόπους. Ανάλογα παρουσιάζουν και οι εμφυλιακές κυβερνητικές πηγές τα γεγονότα, παρουσιάζοντας μάλιστα και φωτογραφικό υλικό με εμφανέστατες αντιφάσεις. Εάν εμπιστευτούμε το μαρτυριακό υλικό από την περιοχή, οι αστυφύλακες οδηγήθηκαν προς τα αρχηγεία των ανταρτών όταν τέσσερις ημέρες μετά που το αρχηγείο Πελοποννήσου είχε λάβει ενημέρωση για την επιχείρηση έφθασε η εντολή να μην κρατηθούν αιχμάλωτοι αλλά να εκτελεστούν. Οι 35 εκτελέστηκαν κοντά στην περιοχή Σουληνάρι Καλαβρύτων. Και εδώ τα διάφορα φερέφωνα της Χρυσής Αυγής και των άλλων νεοναζιστικών μορφωμάτων αναφέρουν ατεκμηρίωτα τον βασανισμό των αιχμαλώτων, κάνοντας λόγο για "έγκλημα του ΚΚΕ". 

Τα πραγματικά γνωστά ντοκουμέντα είναι τα παρακάτω: 

• Δεν γνωρίζουμε τι συνέβη ανάμεσα στους αιχμαλώτους αστυφύλακες και τους αντάρτες.
• Ουδέποτε υπήρξε πρακτική βασανισμού αιχμαλώτων από τους αντάρτες, ούτε καν Γερμανών αιχμαλώτων. Σε περιπτώσεις δε όπως αυτές του Μελιγαλά και του Μηχαλαγά, οι ίδιοι οι αντάρτες αναγκάζονταν να μεσολαβούν για να αποφευχθεί το λιντσάρισμα των προδοτών από τον οργισμένο λαό. Ως εκ τούτου υπάρχει μικρή πιθανότητα για την επίδειξη άλλης συμπεριφοράς από τους αντάρτες στην εν λόγω περίπτωση. Επιπροσθέτως, οι οδηγίες του ΕΛΑΣ προς τους μαχητές του για τους πολίτες και τους αιχμαλώτους ήταν αυστηρές και η παράβασή τους οδηγούσε σε στρατοδικείο. Όπως έλεγε και ο Άρης "εμείς είμαστε στρατός και εκτελούμε ακόμα και για κλοπή καρφίτσας". Το γεγονός αυτό συντελεί προς την απόρριψη του σεναρίου του ομαδικού βασανισμού.
• Υπάρχει ακόμα ένα σοβαρότατο επιχείρημα που οδηγεί στην απόρριψη του σεναρίου περί ομαδικών βασανισμών. Οι αντάρτες είχαν μόλις προκαλέσει τον εκτροχιασμό ενός συρμού που αφενός εξυπηρετούσε ένα μεγάλο γερμανοκρατούμενο αστικό κέντρο (Πάτρα), αφετέρου, βρίσκονταν λίγα μόλις χιλιόμετρα από μια αρκετά μεγάλη πόλη (Κόρινθος) στην οποία έδρευαν γερμανικές δυνάμεις. Πρωταρχικά λοιπόν, οι δυνάμεις των ανταρτών θα έπρεπε να απομακρυνθούν ταχύτατα από την περιοχή του σαμποτάζ και να καταφύγουν το γρηγορότερο δυνατό στις βάσεις τους, αφού οι Γερμανοί διέθεταν τα μέσα για να κινούνται γρηγορότερα και να ανιχνεύουν μεγάλες περιοχές. Το να καταφύγουν λοιπόν οι αντάρτες σε ομαδικό βασανισμό αιχμαλώτων θα δυσχέραινε και θα καθυστερούσε σημαντικά την κίνησή τους. Εν πάση περιπτώσει, θεωρούμε ότι εάν επιθυμούσαν να ανακρίνουν ή να βασανίσουν τους αιχμαλώτους τους θα το έκαναν πίσω στις βάσεις τους και όχι κατά τη διάρκεια της πορείας τους και υπό τον φόβο του εντοπισμού των θέσεών τους. 
• Ενδείξεις για την εκτέλεση των αιχμαλώτων δεν υπάρχουν, όμως δεν έχουμε λόγο να υποθέσουμε το αντίθετο. Κοινή εντολή του Γενικού Αρχηγείου του ΕΛΑΣ ήταν αυτή που όριζε το να μην συλλαμβάνονται αιχμάλωτοι από τις επιχειρήσεις παρά μόνο σε ειδικές περιστάσεις. Οι λόγοι για το παραπάνω ήταν πολλοί. Πρωταρχικά, οι αιχμάλωτοι θα χρειάζονταν και ανάλογες υπηρεσίες επισιτισμού και φύλαξης τις οποίες ο ΕΛΑΣ δεν διέθετε. Δευτερευόντως, η κίνηση των αντάρτικων σωμάτων θα ήταν ιδιαίτερα αργή με την παρουσία αιχμαλώτων, γεγονός που έθετε σε κίνδυνο τους μαχητές του ΕΛΑΣ. Στην περίπτωση μάλιστα προδοτών ή συνεργατών με τον κατακτητή (άλλωστε οι αστυφύλακες ήταν μισθωτοί από τις γερμανικές αρχές που κατατάσσονταν εθελοντικά στις σχολές αστυνομίας ή χωροφυλακής), η θέση του ΕΛΑΣ ήταν "ανηλεής και ολοκληρωτικός πόλεμος", θέση που υιοθετούσαν και οι Μακί του μάλλον αστού πολιτικού Ντε Γκολ, αλλά και άλλοι αντάρτικοι σχηματισμοί σε όλη την Ευρώπη.

Τέλος φθάνουμε στο φωτογραφικό υλικό και την ερμηνεία του. Το υλικό αυτό τραβήχτηκε κατά την έλευση των γερμανικών και κυβερνητικών αρχών στην περιοχή του σαμποτάζ και δημοσιεύθηκε ως "ειδεχθές έγκλημα των συμμοριτών" σε διάφορες εφημερίδες και προπαγανδιστικά έντυπα του Εμφυλίου και του 1944-1945. Προσοχή ακολουθούν γραφικές εικόνες.

Οι εικόνες έχουν παρουσιαστεί ως "βασανισμένοι και εκτελεσμένοι 42 χωροφύλακες στο Σουληνάρι Καλαβρύτων το 1944". Στην πρώτη εικόνα εντοπίζουμε το σώμα ενός νεκρού χωροφύλακα από το οποίο λείπει το ένα χέρι και το πρόσωπο είναι καλυμμένο με αίμα. Το αίμα φαίνεται να έχει εξέλθει από το στόμα και τη μύτη, γεγονός που μαζί με τον ακρωτηριασμό οδηγούν στο σενάριο της έκρηξης (αφού αυτή προκαλεί εκτενή εσωτερική αιμορραγία και ρήξη οργάνων). 

Στη δεύτερη φωτογραφία τα πράγματα ξεκαθαρίζουν ακόμα περισσότερο. Εντοπίζουμε 3 ή 4 σώματα νεκρών ένα εκ των οποίων δεν έχει κεφάλι. Τα σώματα φαίνονται να είναι καταπλακωμένα από πέτρες και φαίνεται σαν να έχουν κυλήσει από κάποιο ύψωμα. Επίσης στην φωτογραφία εντοπίζονται 3 ή 4 σώματα και όχι 42, τα οποία εάν υπήρχαν θα δημιουργούσαν μια διαφορετική εικόνα. Πρόκειται λοιπόν μάλλον για τους νεκρούς χωροφύλακες από την έκρηξη και τον εκτροχιασμό του συρμού και όχι για ομαδική εκτέλεση. 

Τέλος, οι βράχοι που έχουν καταπλακώσει τα σώματα είναι μικροί σε μέγεθος ενώ εντοπίζονται και ένας ή δύο μεγαλύτεροι που μοιάζουν με αυτούς του φυσικού τοπίου δεξιά της εικόνας. Κατά πάσα λοιπόν πιθανότητα, πρόκειται για τους βράχους που συγκρατούν τις γραμμές των τρένων και οι οποίοι εντοπίζονται ακόμα και σήμερα σε παλαιά σιδηροδρομικά δίκτυα.


Εξετάζοντας την περίπτωση του σαμποτάζ στο Σουληνάρι Καλαβρύτων μπορούμε να πούμε λοιπόν τα εξής: Πρόκειται μάλλον για μια τυπική επιχείρηση του ΕΛΑΣ και όχι για μια οργανωμένη σφαγή αμάχων. Οι γραφικότητα των εικόνων είναι αυτή που οδηγεί κυρίως το μυαλό προς το σενάριο των σφαγών, όμως το ίδιο γραφικές και καθόλου εξιδανικευμένες είναι οι εικόνες κάθε πολέμου σαν αυτού που πολεμούσε ο ΕΛΑΣ εκείνη την εποχή.