Ρουμελιώτες Αγωνιστές (μέρος 1)

Στο παρακάτω αφιέρωμά μας θα παρουσιαστούν τα σύντομα βιογραφικά μερικών από τους πιο γνωστούς σε εμάς αγωνιστές της Ρούμελης. Παρακαλούμε τους φίλους και αναγνώστες μας εάν διαθέτουν συγγενείς ή υλικό να μας το στείλουν για να το προσθέσουμε..

"Ένας πεθαίνω, τρεις εσείς στην θέση μου σταθείτε μην αραιώσει η φάλαγγα ως την στερνή στιγμή"

Σ. Μαυρογιάννος

Αλεξιάς Πάνος: Από το Αγρίνιο, ανθυπολοχαγός του ΕΛΑΣ, μέλος του γραφείου της επιτροπης πόλης του Αγρινίου του ΚΚΕ. Από τους πρωτεργάτες της εθνικής αντίστασης στον τόπο του. Οργάνωσε με άλλα στελέχη τηνλαική πολιτοφυλακή Αγρινίου τις ημέρες βίας και τρομοκρατίας του αστικού παρακράτους. Πήρε μέρος στην έξοδο του Επαμεινώνδα από το Αγρίνιο. Εκτελέστηκε με απόφαση στρατοδικείου στο Μεσολόγγι

Αλεξοπούλου Δέσπω: Από την Κόνιστα Τριχωνίδας. Υπήρξε από τις πιό δραστήριες αντάρτισσες του ΔΣΕ. Πιάνεται αιχμάλωτη το 1949 και οδηγείται στο στρατοδικείο. Στάθηκε με λεβεντιά ως την στιγμή της εκτελεσής της.

Αναστασίου Οδυσσέας: Από την Αμφιλοχία. Αδελφός τριών αγοριών που σκοτώθηκαν στην άχη της Αμφιλοχίας το 1944. Μέλος της ομάδας Γεροδήμου. Σκοτώθηκε στο Βούστρι και αποκεφαλίστηκε το 1945.

Αργύρης Παναγιώτης: Βαθμοφόρος του ΔΣΕ καθηγητής από τα Πετρίλια. Σκοτώθηκε στις επιχειρήσεις του Κόζιακα το 1947.

Αρκούδας Βασίλης: Από την Φτέρη Φθιώτιδας. Σκοτώθηκε σε ενέδρα τον Οκτώβριο του 1949 στο Νικολίτσι Φθιώτιδας.

Βαζούρας Γιάννης: Από την Κοκκινόβρυση, ταγματάρχης του ΔΣΕ. Έπεσε ηρωικά στην μάχη του Καρπενησίου το 1949.

Βέργος Γιάννης : Από την Κάτω Χώρα Ναυπακτίας. Λοχαγός της Λαικής Πολιτοφυλακής. Σκοτώθηκε μαχόμενος στις 18-10-1948 στο χωριό Κρίκελλο Ευρυτανίας.

Γαλάνης Μήτσος: Από την Ναύπακτο. ΕΑΜίτης αιχμάλωτος των Γερμανών που επιβίωσε και πέρασε το 1946 στον ΔΣΕ. Πιάνεται και εκτελείται από στρατοδικείο το 1948.

Γκαραβέλος Τάκης: Από την Κατούνα Ξηρομέρου. Καπετάνιος λόχου του ΕΛΑΣ. Καταδιώκεται ανηλεώς μετά την Βάρκιζα. Μετείχε σε ομάδα ένοπλων καταδιωκόμενων. Πιάνεται μετά από προδοσία και φυλακίζεται. Περνά από κακουργοδικείο και εκτελείται στην Κεφαλονιά.

Γρίβας Δημοσθένης:  Γιατρός από την Καρδιτσα στέλεχος του ΔΣΕ. Πιάστηκε και εκτελέστηκε στην Καρδιτσα.

Δαιμονίτσας Γιάννης: Από την Παλαιομάνινα Ξηρομέρου. Πέρασε στον ΔΣΕ από τον κυβερνητικό στρατό μετά την μάχη με το τμήμα Καπετσώνη. Διακρίθηκε ως ομαδάρχης. Πέθανε επικεφαλής διμοιρίας.

Δανιάς Παναγιώτης: Από την Ελατοβρυση Ναυπακτίας. Πιάστηκε αιχμάλωτος στο ΔΣΕ. Καταδικάστηκε και εκτελέστηκε από στρατοδικείο στο Μεσολόγγι.

Δανιάς Χρήστος: Αντάρτης του ΔΣΕ από την Ελατόβρυση Ευρυτανίας. Έπεσε σε μάχη.

Δεληκωστόπουλου Γεωργία: Βαθμοφόρος του ΔΣΕ, σκοτώθηκε στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του ΕΣ στην Ρούμελη το 1949.


Δέρης Γιώργος του Βασίλη: Aπο τη Καιτσα Δομοκου. Σκοτωθηκε το 1948 στο Γραμο σε αποστολη αυτοκτoνιας

Δέρης Θανάσης του Βασίλη: Mικρότερος αδερφός του Γιώργου. Ηταν συνδεσμος ,και με το τελος του εμφυλιου εγκλωβιστηκε στη νοτια Ελλαδα οπου και συνεληφθη.Περασε απο στρατοδικειο καταδικαστηκε σε θανατο κε εκτελεστηκε το 1950 στη Μεζουρλο στη Λαρισα αν και ανηλικος.

Διαμαντής Σπύρος του Κώστα: Από τον Αστακό Ξηρομέρου. Έμενε στο Λεσίνι. Πιάστηκε στην Σπερχειάδα με άλλους αγωνιστές του ΔΣΕ. Καταδικάστηκε από το στρατοδικείο στο Μεσολόγγι και εκτλέστηκε.

Δρόσος Στέλιος: Από το χωριό Γραμμένη Οξιά Ναυπακτίας. Σκοτώθηκε στον Γράμμο.

Ζανιάς Σπύρος: Από τον Πρόδρομο Ξηρομέρου, στέλεχος του ΚΚΕ, διμοιρίτης του ΔΣΕ. Σκοτώθηκε σε μάχη το 1948.

Ζαρκαδούλας Ταξιάρχης: Από την Κατούνα Ξηρομέρου, ΕΛΑΣίτης και συνεχώς καταδιωκόμενος μετά την Βάρκιζα. Πήρε μέρος στην έξοδο της ομάδας Επαμεινώνδα από το Αγρίνιο τον Αύγουστο του 1946. Υπηρέτησε στο αρχηγείο Αγράφων του ΔΣΕ και στο Αρχηγεί Δυτικής Στερεάς ΑΔΣ. Σκοτώθηκε σαν διμοιρίτης στο Περδικάκι Βάλτου.

Ζαχαρίου Κώστας (Βραχωρίτης): Από το Αγρίνιο, ΕΛΑΣίτης της περιοχής και απόφοιτος της σχολής αξιωματικών του Μπούλκες. Διετέλεσε διμοιρίτης, λοχαγός και ταγματάρχης του ΔΣΕ. Πιάνεται τραυματίας και οδηγείται στο στρατοδικείο Μεσολογγιου όπου και εκτελείται κααδικασμένος σε 5 φορές εις θάνατον.

Ζαχαρόπουλος Χρυσόστομος: Από το Αγρίνιο, λοχαγός του ΔΣΕ, αξιωματικός πληροφοριών του Αρχηγείου Δυτικής Στερεάς ΑΔΣ. Διετέλεσε αρ΄γοτερα Πολιτικός Επίτροπος τάγματος της 144ης Ταξιαρχίας. Πέρασε στην Πολωνία και την Βουλγαρία όπου έμεινε ως πολιτικός πρόσφυγας. Πέθανε μετά τον επαναπατρισμό του στην Λάρισα διατηρώντας την ταυτότητα του μέλους του ΚΚΕ.

Ζγούρας Μήτσος (Ζούκοφ): Από το Αγρίνιο, ανθυπολοχαγός της Λαικής Πολιτοφυλακής, πρωτοπόρος αντάρτης επικηρυγμένος. Συλλαμβάνεται το 1949 από ομάδα χωροφυλάκων και παρακρατικών και δολοφονείται επί τόπου. 

Θεοδωρόπουλος Σωτήρης: Από το Αγρινιο, στέλεχος του ΚΚΕ. Πήρε μέρος στηνέξοδο του Επαμεινώνδα και εκτελέστηκε αμέσως μετά την σύλληψή του με απόφαση στρατοδικείου στο Μεσολόγγι.

Κάλης Σταύρος: Από το χωριό Τροβάτο Αγράφων. Αντάρτης του ΔΣΕ το 1947 Σκοτώθηκε στην Οξιά Πετριλίων το 1949.

Καραγιώργος Θανάσης: Από το Αγρινιο. Υπήρξε δημοσιογράφος τοπικής εφημεριδας και στέλεχος της ΕΠΟΝ. Σεμνός, με ακριβή λόγο και εξαίρετος χρονικογράφος. Υπηρέτησε στο ΚΓΑΝΕ του ΔΣΕ και την 2η Μεραρχία του Διαμαντή στην Ρούμελη. Σκοτώθηκε στην Μανδρινή Ναυπακτίας το 1949.

Καραίσκος Χαρίλαος του Δημητρίου: Από την Γουριώτισσα. Σκοτώθηκε αρχές του 1949 στην Πελοπόννησο. Αδελφός του Ανδρέα που εκτελέστηκε με απόφαση στρατοδικείου στο Μεσολόγγι.

Καραπλιός Στάθης: Από την Πελασγία, λοχαγός του ΔΣΕ πολιτικός πρόσφυγας στην Πολωνία όπου έζησε και πέθανε χωρίς να μπορέσει να επιστρέψει.

Καρράς Γιάννης: Από το Μυρίκι Ευρυτανίας, κάτοικος Αγρινίου και δικηγόρος στο επάγγελμα. Υπήρξε στέλεχος του ΕΑΜ και το 1947 προσχωρεί στον ΔΣΕ. Διετέλεσε επικεφαλής τάγματος και εντεταλμένος εκπρόσωπος της ΠΔΚ για τα ζητήματα δικαιοσύνης στην Δυτική Στερεάς. Χάθηκε το καλοκαίρι του 1949 με τον βαθμό του υπολοχαγού.

Καρούσος Τάκης: Από την Κατούνα Ξηρομέρου, στέλεχος του ΚΚΕ και φιλόλογος καθηγητής. Διώκεται μετά την Βάρκιζα ανηλεώς από το δεξιό κράτος και παρακράτος. Σκοτώνεται στο τμήμα Γιαννούλη από την Λευκάδα το 1947.

Κατσαρός Λάκης:   Από το Παλιάμπελο Βόνιτσας, δάσκαλος και έφεδρος αξιωματικός λοχαγός του ΕΛΑΣ. Καταδιώκεται μετά την Βάρκιζα και περνά στον ΔΣΕ στον οποίο ορίζεται στρατιωτικός του Αρχηγέιου Ξηρομέρου - Λευκάδας. Σκοτώθηκε το 1947.

Κατσιγιάννης Νίσιας: Από τον Αετό Ξηρομέρου, καπετάνιος λόχου του ΕΛΑΣ και μέλος της ΟΕΚΑ Γεροδήμου.  Σκοτώνεται σε συμπλοκή με χίτες και χωροφύλακες στο Βοιδολίβαδο Κωνωπίνας τον Ιούνιο του 1946.

Κατσιγιάννης Ντίνος: Από την Μπαμπίνη Ξηρομέρου. ΕΛΑΣίτης και καταδιωκόμενος μετά την Βάρκιζα. Πιάστηκε στην Ναυπακτία στο δρόμο για τον ΔΣΕ. Καταδικάστηκε και εκτελέστηκε από το στρατοδικείο Μεσολογγίου.

Κατσιφός Γιάννης : Από την Μπαμπινη Ξηρομέρου. Πολιτοφύλακας και μέλος της ΟΕΚΑ Γεροδήμου. Σκοτώθηκε στην ίδια μάχη με τον Γεροδήμο και αποκεφαλίστηκε.

Κόκλας Κώστας του Γιάννη: Από το Γρηγόρι Ναυπακτίας. Αντάρτης του ΔΣΕ αγνοείται μετα από μάχη.

Κομπλίτσης Νίκος (Χελμός): Από την Μπαμπίνη Ξηρομέρου, ανθυπολοχαγός και ήρωας της μάχης της Κρητης. Αρχηγός του Υπαρχηγείου ΕΛΑΣ Ξηρομέρου. Έδωσε την πρώτη μάχη με τους Ιταλούς φασίστες στην Δυτική Στερεά, γνωστή σαν "Μάχη της Τσαπουρνιάς". Τέθηκε επικεφαλής ΟΕΚΑ τραυματίσθηκε σε συμπλοκή, πιάσθηκε και εκτελέστηκε με απόφαση του στρατοδικείου Λαμίας το 1946.

Κομπλίτσης Σπύρος (Νικιάς): Από την Μπαμπίνη Ξηρομέρου, καπετάνιος διμοιρίας του ΕΛΑΣ. Διώκεται αμέσως μετά την Βάρκιζα και περνά σε ΟΕΚΑ που περνά από τον χώρο της Αιτωλοακαρνανίας στα Άγραφα. Σκοτώθηκε σε σκληρή μάχη στον Αι-Γιάννη Άνω Χώρας Ναυπακτίας το 1948. Επεσε με τον βαθμό του ταγματάρχη του ΔΣΕ

Κομπλίτσης Χριστόφορος: Από την Μπαμπίνη Ξηρομέρου, μέλος ΟΕΚΑ του Χελμού. Δολοφνήθηκε από ομάδα χιτών σε κρησφύγετο που παρέμεινε τραυματισμένος κοντά στο χωριό του.

Κορόζης Θωμάς: Μαχητής του ΔΣΕ από το Τροβάτο Αγράφων, σκοτώθηκε στην Οξυά Πετριλίων  το 1949.

Κορόζης Χρήστος (Κίτσος): Από το Τροβάτο Αγράφων. Έμενε στην περιοχή Φυτειών Ξηρομέρου. Διακεκριμένος καπετάνιος του ΕΛΑΣ και του υπαρχηγός του ΔΣΕ στο Αρχηγείο Αγράφων. Σκοτώθηκε στον Κόζιακα το 1947.

Κορόζης Σταύρος: Αδελφός του καπετάν Κίτσου, πρωτοπόρος αντάρτης του ΔΣΕ. Πιάστηκε στα Βραγγιανά και εκτελέστηκε με απόφαση στρατοδικέιου.


Παπακωστας Σπυρος : Aπο τη Φτερη Φθιωτιδος. Ενταχθηκε στο Δ.Σ.Ε το 1947
Σκοτωθηκε στο Γαρδικι Ομιλαιων το 1949 σε μια απο τις τελευταιες μαχες του εμφυλιου

Κούκουνας Κώστας: Από την Αράχοβα Ναυπακτίας. Έπεσε μαχόμενος σε μάχη του ΔΣΕ.

Κουτσικάκης Γιάννης: Από το Αγρίνιο. Αντάρτης του ΕΛΑΣ με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού. Διμοιρίτης στον ΔΣΕ στον λόχο διοικήσεως του Αρχηγείου Ρούμελης. Σκοτώθηκε το 1949.

Κουτσοδόντης Μήτσος (Αίας): Ταγματάρχης του ΔΣΕ από τους πρώτους αντάρτες του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ. Σκοτώθηκε έξω από το χωριό Λεοντίτο Αγριθέας το 1949. Κατάγονταν από την Λοκρίδα. Όντας τραυματίας ζήτησε από τον σύντροφό του Δημήτρη Μάργαρη να τον αποτελειώσει.

Λευτέρης Παπαστεργίου ο Ολυμπίσιος

Λίγα είναι εκείνα που μπορούν να ειπωθούν για ανθρώπους όπως ο Λευτέρης Παπαστεργίου, τόσο σε ότι αφορά την δράση του αλλά και σε ότι αφορά το φρικτό τέλος που η ξενόδουλη άρχουσα τάξη της χώρας του επιφύλαξε.

Ο Λευτέρης Παπαστεργίου κατάγονταν από το ανταρτοχώρι Τσαριτσάνη Ελασσόνας. Έχοντας τελειώσει το Γυμνάσιο μαθαίνει δίπλα σε ένα μάστορα την τέχνη του κατασκευαστή κεραμικών. Με την εισβολή των Ιταλών το 1940, κατατάσσεται στον στρατό και διαπρέπει με τον βαθμό του λοχία. Το 1941 θα ανέβει ξανά στα βουνά, αντάρτης αυτή τη φορά με την αντιστασιακή ομάδα Συντονισμένος Αγώνας. Εκεί λαμβάνει το ψευδώνυμο Ολυμπίσιος (η ομάδα δρούσε στον Όλυμπο). Το 1942 ενώνει την ομάδα του με τον ΕΛΑΣ και λαμβάνει τον βαθμό του καπετάνιου. Μετά την Βάρκια κυνηγήθηκε ανηλεώς με τον συναγωνιστή και συχωριανό του Μπαντέκο. Αναγκάζεται να βγει ξανά αντάρτης με τον ΔΣΕ τον Μάρτη του 1946 και λαμβάνει μέρος στο χτύπημα στο Λιτόχωρο. Για ένα διάστημα κατέχει την θέση του διοικητή των δυνάμεων του ΔΣΕ Ολύμπου. Το 1949 επιστρέφει στην Ρούμελη και αναλαμβάνει διοικητής της 123ης Ταξιαρχίας ΔΣΕ. Στόχος στρατηγικός της Ταξιαχίας είναι να κρατιέται πάντα ενεργό το μέτωπο στον Όλυμπο. Ο Παπαστεργίου το καταφέρνει ματώνοντας ξανά και ξανά τις κυβερνητικές δυνάμεις σε πάμπολλες μάχες.

Με την ήττα του ΔΣΕ και την υποχώρησή του, ο Παπαστεργίου παίρνει την διαταγεί να προωθεί τμηματικά τους αγωνιστές του ΔΣΕ μέσω Χασιών προς την Αλβανία. Τρεις αποστολές ανταρτών οργανώνονται από τον Σεπτέμβρη του 1949 έως τον Νοέμβριο από τον Παπαστεργίου, αποτελούμενες από αντάρτες του ΔΣΕ Ρούμελης, Ολύμπου και Θεσσαλίας. Οι ομάδες μαζεύονται στον Όλυμπο όπου τους δίνονται ότι ελάχιτα εφοδια και όπλα υπάρχουν και ξεκινούν το ταξίδι τους για την πολιτική προσφυγιά. Στις 3 ομάδες που πρόλαβε να οργανώσει ο Ολυμπίσιος καμιά δεν έπεσε στα χέρια των κυβερνητικών. Οι μαχητές αυτοί σε μεγάλο βαθμό του χρωστάνε την ζωή τους.

Στην συνέχεια ανατίθεται στον Ολυμπίσιο ο συντονισμός των ομάδων των πολιτικών επιτρόπων. Και σε αυτόν τον τομέα ο Παπαστεργίου λειτουργεί με αυταπάρνηση και ηρωισμό. Φτιάχνει γιάφκες, προσπαθεί να ξαναοργανώσει το δίκτυο πληροφοριών και τις διασυνδέσεις. Ο μοναδικός ασύρματος που συνδέει τις ομάδες με το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ βρίσκεται σε σπηλιά στα Πιέρια όρη. Ο Παπαστεργίου στέλνει εκεί τον λοχαγό Θεόφιλο Χατζημιχάλη στην γιάφκα να φέρει νεότερα. Εκείνος συλλαμβάνεται από τον ΕΣ και φυλακίζεται. Έτσι χάνεται και η τελευτάια επαφή με το αρχηγείο.

Το μικρό σώμα των πολιτικών επιτρόπων κινείται προσπαθώντας να συλλέξει πληροφορίες και επαφές. Μια ημέρα προς το τέλος του Νοέμβρη του 1949, ο Λευτέρης Παπαστεργίου ξεκινά να κατέβει στην Τσαριτσάνη να βρει ψωμί. Εκεί τον περιμένει ενέδρα. Κάποιος τον είχε προδώσει. Ο Ολυμπίσιος χάνει την ζωή του επί τόπου από τις σφαίρες παρακρατικών και χωροφυλάκων. Το κορμί του μεταφέρεται στην Ελασσόνα και κρεμιέται σε κοινή θέα για αρκετές ημέρες από φανοστάτη της κεντρικής πλατέιας...

Έτσι άδοξα χάθηκε ο Λευτέρης Παπαστεργίου, ένα λαμπρό άστρο στον αστερισμό των λαικών ηρώων.

Η μάχη του Στάλινγκραντ

Από τον Κυριακάτικο Ριζοσπάστη

Στις 2 Φλεβάρη του 1943, ολοκληρώθηκε η μάχη του Στάλινγκραντ, την οποία, ο ηγέτης της Σοβιετικής Ενωσης, Ι. Β. Στάλιν, χαρακτήρισε ως «τη μεγαλύτερη στην ιστορία των πολέμων». Το Στάλινγκραντ, δεν ήταν απλά μια ακόμη μάχη στο θέατρο του Β' Παγκόσμιου Πολέμου. Δεν ήταν καν μια από τις κρίσιμες μάχες. Ηταν η μάχη εκείνη που έκρινε όχι μόνο τα αποτελέσματα των μαχών του Ανατολικού Μετώπου, αλλά τη συνολική έκβαση του Πολέμου. Από εκείνο το σημείο και έπειτα ο Κόκκινος Στρατός, απέκτησε την πρωτοβουλία των στρατιωτικών επιχειρήσεων και δεν την έχασε μέχρι το τέλος του πολέμου. Ηταν εκείνο το σημείο καμπής, που άλλαξε τη ροή του πολέμου. Δεν έδωσε «φτερά» μόνο στα συμμαχικά στρατεύματα, αλλά και στο σύνολο των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων που δρούσαν στις κατεχόμενες από τη χιτλερική Γερμανία χώρες.
Για ποιο λόγο, όμως, η μάχη του Στάλινγκραντ, ήταν τόσο κρίσιμη; Ποιος ήταν ο στόχος των χιτλερικών και γιατί χτύπησαν με τόση σφοδρότητα στο μέτωπο του Βόλγα και κύρια στο Στάλινγκραντ; Ποια ήταν η στάση των Δυτικών συμμάχων, της Μ. Βρετανίας και των ΗΠΑ, στη διάρκεια αυτής της μάχης; Ποιος ήταν ο συσχετισμός δυνάμεων και γιατί όλοι μιλάνε για μια «απίστευτη νίκη» του Κόκκινου Στρατού; Ποιος ήταν ο ρόλος του ηρωικού Μπολσεβίκικου Κόμματος στη νίκη; Ποιο ήταν το αντίκτυπο της νίκης στο Στάλινγκραντ;
Σήμερα, οι απαντήσεις αυτές, έχουν ξεχωριστή σημασία. Δεν είναι τυχαίο ότι η άρχουσα τάξη και οι πολιτικοί εκφραστές της, σε μια προσπάθεια να ξαναγράψουν την Ιστορία και ασκώντας γκεμπελικού τύπου προπαγάνδα, επιχειρούν να εξισώσουν το Σοσιαλισμό που γνώρισαν οι λαοί με μια μορφή της δικτατορίας των μονοπωλίων, την πιο αδυσώπητη, το φασισμό και το ναζισμό. Θέλουν να ξεχάσει ο κόσμος, ειδικά να μη μάθουν ποτέ οι νέοι άνθρωποι, ότι και τότε στόχος όλων των καπιταλιστικών δυνάμεων ήταν η Σοβιετική Ενωση και αυτή ήθελαν να εξαφανίσουν από προσώπου Γης. Μια χώρα που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην έκβαση του πολέμου μαζί με τα λαϊκά απελευθερωτικά κινήματα στις κατεχόμενες από τον ιμπεριαλιστικό συνασπισμό του φασιστικού άξονα χώρες. Μα αυτή η άτιμη προπαγάνδα γίνεται για έναν ακόμη λόγο: Η λήξη του πολέμου συνοδεύτηκε από το άνοιγμα του δρόμου για το πέρασμα στο σοσιαλισμό μιας σειράς χωρών της Ευρώπης και της Ασίας.
Αυτό ο διεθνής ιμπεριαλισμός δεν μπόρεσε ποτέ να το ανεχτεί. Ηταν καρφί στο μάτι του, αλλά, πάνω απ' όλα, το διεθνές σοσιαλιστικό σύστημα, ως αποτέλεσμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αποτελούσε το αντίπαλο δέος στο διεθνή καπιταλισμό, ήταν το καθοριστικό εμπόδιο στην εκμεταλλευτική δράση του, στα πολεμοκάπηλα σχέδιά του. Αυτή η πραγματικότητα όξυνε την ταξική πάλη σε παγκόσμιο επίπεδο ανάμεσα στον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό.
Στο έδαφος αυτής της διαπάλης, δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει, να γίνεται αντικείμενό της και η Ιστορία. Η διαπάλη αυτή στις μέρες μας οξύνθηκε ακόμη περισσότερο, μετά την αντεπανάσταση και την προσωρινή ήττα του σοσιαλισμού. Γι' αυτό δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η επέτειος της Αντιφασιστικής Νίκης των Λαών αποτελεί ένα πεδίο ιδεολογικοπολιτικής διαπάλης που έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις. Και που ως περιεχόμενό του μπορεί να έχει τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά στο βάθος αυτής της διαπάλης, μέσα από τη διαστρέβλωση και παρερμηνεία της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου από τα ιμπεριαλιστικά κέντρα, τους πολιτικούς τους εκφραστές και τα ιδεολογικά και προπαγανδιστικά τους επιτελεία, που επιδιώκουν να ξαναγράψουν την Ιστορία στα μέτρα τους, βρίσκεται η πιο επικίνδυνη επιθετική προπαγάνδα. Που επιδιώκει να καταστρέψει την ιστορική μνήμη για το τότε, αλλά κυρίως βλέπει στο σήμερα και το αύριο, με σκοπό τη διαιώνιση του βάρβαρου καπιταλιστικού συστήματος. Και χτυπά στις λαϊκές συνειδήσεις και ιδιαίτερα τη συνείδηση στις νεότερες γενιές, εκείνες που δεν έχουν άμεση ιστορική μνήμη ή ιστορική γνώση για τα γεγονότα και την ιστορία εκείνης της περιόδου, προκειμένου να «σκοτώσει» τη δύναμη της ανατρεπτικής πάλης των λαών για το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, ακριβώς επειδή η γνώση της Ιστορίας είναι πηγή ταξικής πολιτικής αφύπνισης για την εργατική τάξη, τους λαούς γενικότερα. «Μετά τη νίκη της αντεπανάστασης στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες (1989-1991), ξεκίνησε μια πιο συντονισμένη παγκόσμια προσπάθεια αναθεώρησης της Ιστορίας του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, ενταγμένη σε γενικότερο σχεδιασμό ιδεολογικής επίθεσης που διαρκεί.
Επιχειρεί να μειώσει ή και να σβήσει την προσφορά του Κομμουνιστικού Κινήματος στους λαούς όλου του κόσμου. Επιδιώκει να δηλητηριάσει τη συνείδηση των νεότερων γενεών, να τις καταστήσει ευάλωτες στη μαύρη προπαγάνδα. Να χειραγωγήσει μαζικά τις νεότερες γενιές στα σημερινά εγκλήματα της ιμπεριαλιστικής τάξης. Κυρίως, αποτελεί παγκόσμια ιδεολογική και πολιτική δράση των δυνάμεων του κεφαλαίου, προκειμένου να υψωθούν απέραστα τείχη, για να μη βγει ο κόσμος από το πισωγύρισμα όπου τον έφερε η αντεπανάσταση του 1989-1991.
Τα «κέντρα» της «αναθεώρησης της Ιστορίας» συγκαλύπτουν συνειδητά ότι οι άδικοι πόλεμοι ξεπηδούν από τη φλέβα του καπιταλιστικού συστήματος. Οτι δεν οφείλονται σε κάποιους μανιακούς, όπως διάφοροι παρουσιάζουν τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι. Οι πόλεμοι γίνονται, επειδή υπάρχει η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.
Ταυτόχρονα, αποσιωπούν το γεγονός ότι η ΕΣΣΔ κατέβαλε μεγάλες και πολύχρονες προσπάθειες για να αποσοβηθεί η πολεμική έκρηξη. Οτι ακολουθούσε με συνέπεια πολιτική ειρήνης, επειδή μόνο απ' αυτήν είχε συμφέρον για να οικοδομηθεί η σοσιαλιστική κοινωνία. Εχοντας καταργήσει την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, είχε καταργήσει και το κίνητρο της συμμετοχής στο μοίρασμα και το ξαναμοίρασμα του κόσμου. Η Σοβιετική Ενωση υποχρεώθηκε να διεξαγάγει έναν πόλεμο που προκάλεσε ο ιμπεριαλισμός και που η ίδια, βεβαίως, δεν τον ήθελε.
Η Σοβιετική Ενωση διεξήγαγε έναν πόλεμο δίκαιο. Το γεγονός ότι επιδίωξε και βοήθησε να αξιοποιήσουν λαϊκά αντιστασιακά κινήματα την ήττα του «Αξονα», για να ανοίξουν δρόμο προς τα εμπρός, πρέπει να υπολογιστεί στη θετική στάση της προς όφελος των λαών. Κι εξάλλου οι λαοί υπέφεραν από το σύνολο των καπιταλιστικών κρατών, των εμπρηστών του πολέμου.
Κρύβουν επίσης επιμελώς ότι ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος αναθέρμανε τις ελπίδες των αντεπαναστατικών δυνάμεων στη Σοβιετική Ενωση. Τον είδαν ως τη μεγάλη ευκαιρία για την παλινόρθωση του καπιταλισμού και συμμάχησαν με τους Γερμανούς.
Τα αντικομμουνιστικά «κέντρα» ονοματίζουν σήμερα την Αντίσταση τρομοκρατία! Εμφανίζουν ως σφαγές αμάχων την παραδειγματική τιμωρία των «δοσίλογων». Και εντοπίζουν, ως βασική αιτία της δημιουργίας οργανώσεων τύπου «Ταγμάτων Ασφαλείας» και της συνεργασίας με τους κατακτητές, την ανάγκη «αθώων να προστατευτούν από το αιματηρό όργιο που εξαπέλυσαν εναντίον τους οι κομμουνιστές»!
Αντιστρέφουν πλήρως την πραγματικότητα. Γιατί δεν είναι μόνο οι δυνάμεις του «Αξονα» που διέπραξαν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Είναι και οι κυβερνήσεις των «δημοκρατικών» ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Από τα πιο χαρακτηριστικά εγκλήματα των ΗΠΑ - Βρετανίας ήταν ο βομβαρδισμός της Δρέσδης (13 προς 14 Φλεβάρη 1945), στη διάρκεια του οποίου η πόλη μεταμορφώθηκε σε σωρούς ερειπίων, χάθηκαν πάνω από 120.000 άνθρωποι και καταστράφηκε ανυπολόγιστης αξίας πολιτιστικός πλούτος. Κι αυτό, παρότι ο βομβαρδισμός της Δρέσδης δεν είχε στρατιωτική σημασία. Ενώ σήμερα δε λείπουν και εκείνοι που ισχυρίζονται ότι η Δρέσδη βομβαρδίστηκε μετά από απαίτηση του Στάλιν!! Ομως, τα εργοστάσια της Γερμανίας, όπου οι ΗΠΑ είχαν επενδύσεις, παρέμειναν άθικτα...
Τα νέα στοιχεία που έρχονται στο φως, επιβεβαιωμένα και από αστούς ιστοριογράφους, αποδείχνουν ότι αποτελεί ταξική υπέρ του ιμπεριαλισμού προπαγάνδα ο ισχυρισμός των «αναθεωρητών της Ιστορίας» και των οπορτουνιστών πως ο σοβιετικός λαός έδρασε στον πόλεμο υπό την πίεση ενός συγκεντρωτικού και αυταρχικού πολιτικού συστήματος.
Τέτοια έκρηξη αυτενέργειας, όπως εκείνη που έδειξε το μεγαλύτερο τμήμα του σοβιετικού λαού, τέτοια προσήλωση στο στόχο και συνειδητή πειθαρχία δεν μπορούν να υπάρξουν σε συνθήκες τρόμου σε βάρος του λαού. Αλλά και τέτοιας έκτασης και βάθους γιγάντιες στρατιωτικές επιχειρήσεις, όπως αυτές που διεξήγαγε ο Κόκκινος Στρατός, ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθούν δίχως την αυτονομία στη δράση και την ελεύθερη επιλογή από τους πολιτικούς και στρατιωτικούς ιθύνοντες κάθε χώρου.
Αυτή η πραγματικότητα δεν κατασκευάζεται με «ιδεολογικές παρωπίδες της ψυχροπολεμικής εποχής», όπως υποστηρίζουν οι «αναθεωρητές». Είναι η πραγματικότητα, που μόνο η ιδεολογική «παγκοσμιοποιημένη» σκοπιμότητα του κεφαλαίου μπορεί να αγνοεί.
Οι ταξικές κοινωνικές αντιθέσεις υπάρχουν αντικειμενικά, είναι ασυμφιλίωτες και καμιά εκστρατεία για την εμπέδωση της «ταξικής συνεργασίας» δεν είναι σε θέση να τις εξαφανίσει. Η προσπάθεια να κατασυκοφαντηθεί η ταξική πάλη και οι αξίες της θα πέσει στο κενό.
Από αυτή την άποψη, δεν αντέχει στην κριτική μια από τις βασικές μεθοδολογικές αρχές των «αναθεωρητών» της Ιστορίας να «εξηγήσουν» τα ιστορικά γεγονότα με τον εξορκισμό της πάλης των τάξεων, που την ονοματίζουν ξεπερασμένη, μετά την κορύφωση των αντεπαναστατικών εξελίξεων του 1989-1991. Κρύβουν, και με αυτόν τον τρόπο, ότι στο όνομα της αντικειμενικότητας, που την υπηρετεί δήθεν η αταξική θεώρηση των πραγμάτων, υπηρετούν οι ίδιοι την αστική πολιτική.
Σήμερα, στα κράτη της καπιταλιστικής παλινόρθωσης της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης, η ιδεολογική και πολιτική τρομοκρατία εκφράζεται με την αναστήλωση των χιτλερικών συμβόλων, τις διώξεις κομμουνιστών, τις διακρίσεις σε βάρος τους...
Εξέχοντα ρόλο στο σβήσιμο της ιστορικής μνήμης παίζει η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ). Πρωτοστατώντας στην αντικομμουνιστική υστερία, καθιέρωσε την 9η Μάη ως «Μέρα της Ευρώπης», απαλείφοντας τη «Μέρα της Νίκης των λαών»! όπως και την 23η Αυγούστου ως μέρα κατά των «ολοκληρωτισμών», του «φασισμού και του κομμουνισμού»..!
Η ανάρτηση της κόκκινης σημαίας στο Ράιχσταγκ, γενικά ο ρόλος της Σοβιετικής Ενωσης συνεχίζουν να είναι καρφί στο μάτι του ιμπεριαλισμού. Καθόλου τυχαίο ότι η εκδίωξη των γερμανικών στρατευμάτων από τον Κόκκινο Στρατό και η απελευθέρωση των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης ονοματίζεται από τους «αναθεωρητές» κατοχή! Στη Γερμανία και στην Αυστρία οι λιποτάκτες του γερμανικού στρατού, που αυτομόλησαν στους αντιπάλους, κυρίως στο Σοβιετικό Στρατό, ουσιαστικά θεωρούνται «εθνική ντροπή»! Φασίστες αποκαθίστανται υλικά και ηθικά ως «εθνικοί ήρωες»!
Καμία πλαστογραφία δε θα σβήσει τις εποποιίες: Του Στάλινγκραντ, του Λένινγκραντ, της Μόσχας, του Κουρσκ, της Σεβαστούπολης, όλων των ηρωίδων πόλεων. Των μικρότερων και μεγάλων μαχών του Κόκκινου Στρατού, του Κόκκινου Ναυτικού, της Κόκκινης Αεροπορίας, των παρτιζάνων στα μετόπισθεν, τον απίστευτο ηρωισμό εκατομμυρίων. Των οικοδόμων του σοσιαλισμού, που μετέφεραν στα ενδότερα της Σοβιετικής Ενωσης χιλιάδες εργοστάσια και επιχειρήσεις των δυτικών περιοχών, για να συνεχιστεί η παραγωγή. Των οικοδόμων του σοσιαλισμού, που, μεσούντος του πολέμου, έχτιζαν από την αρχή τις ερειπωμένες περιοχές, όταν οι γερμανικές στρατιές τις εγκατέλειπαν νικημένες.
Πριν, όμως, φτάσουμε στη μάχη του Στάλινγκραντ, ας δούμε συνοπτικά πώς «γεννήθηκε» ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος.

Η φύτρα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου

Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, όπως και ο Α' (1914-1918), γεννήθηκε στους κόλπους του καπιταλιστικού συστήματος ως συνέπεια της μεγάλης όξυνσης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων για το ξαναμοίρασμα του κόσμου. Γι' αυτό και δε διεξήχθη αμιγώς ανάμεσα στα δύο αντίθετα κοινωνικοοικονομικά συστήματα, το σοσιαλισμό και τον καπιταλισμό, παρότι κοινός εχθρός και στόχος όλων των καπιταλιστικών δυνάμεων ήταν η Σοβιετική Ενωση. Τη Σοβιετική Ενωση ήθελαν να εξαφανίσουν από προσώπου Γης.
Ο καπιταλιστικός ανταγωνισμός, σε συνδυασμό με το νόμο της ανισόμετρης οικονομικής ανάπτυξης - άρα και της ανισόμετρης πολιτικής και στρατιωτικής δύναμης των καπιταλιστικών κρατών - που αναπόφευκτα γεννά και τον ανταγωνισμό για το μοίρασμα αγορών και σφαιρών επιρροής, οδήγησε στην εκ νέου αναβάθμιση κρατών στο ιμπεριαλιστικό σύστημα, κυρίως της Γερμανίας και της Ιαπωνίας. Η ισχυροποίησή τους έδινε τη δυνατότητα, μαζί με την Ιταλία, να επιδιώξουν και να επιτύχουν την ανατροπή των σε βάρος τους αποτελεσμάτων του Α' Παγκόσμιου Πολέμου.
Η ύπαρξη του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους, της ΕΣΣΔ, καθώς και η μεγάλη οικονομική κρίση του 1929-1933, που υπονόμευσε τη σταθερότητα του καπιταλιστικού συστήματος, όξυναν ακόμη περισσότερο τις αντιθέσεις ανάμεσα στα ισχυρότερα καπιταλιστικά κράτη.
Η κρίση του 1929-1933 επιτάχυνε τις ανακατατάξεις στο συσχετισμό των δυνάμεων, κυρίως οδήγησε στην παραπέρα στρατιωτικοποίηση της οικονομίας των ισχυρότερων καπιταλιστικών κρατών.
Ας παρακολουθήσουμε αυτές τις εξελίξεις μέσα από την Εκθεση στο XVIII Συνέδριο του ΚΚ (ΜΠ) ΤΗΣ ΕΣΣΔ, στις 10 Μάρτη 1939, που εισηγήθηκε ο Ι. Β. Στάλιν:
«Η οικονομική κρίση, που άρχισε στις καπιταλιστικές χώρες στο δεύτερο μισό του 1929, συνεχίστηκε ως το τέλος του 1933. Υστερα απ' αυτό, η κρίση πέρασε σε ύφεση και αργότερα άρχισε κάποια αναζωογόνηση της βιομηχανίας, κάποια άνοδός της. Η αναζωογόνηση όμως αυτή της βιομηχανίας δεν πέρασε σε άνθηση, όπως γίνεται συνήθως στην περίοδο της αναζωογόνησης. Αντίθετα, από το δεύτερο μισό του 1937 άρχισε νέα οικονομική κρίση, που αγκάλιασε πρώτ' απ' όλα τις ΕΠΑ κι αμέσως μετά την Αγγλία, τη Γαλλία και μια σειρά άλλες χώρες.
Ετσι, οι καπιταλιστικές χώρες, πριν προλάβουν ακόμα να συνέλθουν από τα χτυπήματα της πρόσφατης οικονομικής κρίσης, βρέθηκαν μπροστά σε μια νέα οικονομική κρίση.
Αυτό το περιστατικό οδήγησε φυσικά στην αύξηση της ανεργίας. Ο αριθμός των ανέργων στις καπιταλιστικές χώρες, που από 30 εκατομμύρια το 1933 είχε πέσει σε 14 εκατομμύρια το 1937, αυξήθηκε τώρα ξανά σε 18 εκατομμύρια, σαν αποτέλεσμα της νέας κρίσης.
Η χαρακτηριστική ιδιομορφία της νέας κρίσης είναι ότι διαφέρει σε πολλά από την κρίση που προηγήθηκε. Και η διαφορά δεν είναι προς το καλύτερο, μα προς το χειρότερο.
Πρώτα, η νέα κρίση δεν άρχισε ύστερα από μια άνθηση της βιομηχανίας, όπως έγινε το 1929, μα ύστερα από μια ύφεση και μια κάποια αναζωογόνηση, που ωστόσο δεν πέρασε σε άνθηση. Αυτό σημαίνει ότι η σημερινή κρίση θα είναι πιο βαριά και η καταπολέμησή της πιο δύσκολη από την προηγούμενη κρίση.
Παρακάτω. Η σημερινή κρίση δε διαδραματίζεται σε ειρηνική περίοδο, μα σε μια περίοδο που έχει κιόλας αρχίσει ο δεύτερος ιμπεριαλιστικός πόλεμος, όταν η Ιαπωνία, που για δεύτερο κιόλας χρόνο πολεμά με την Κίνα, αποδιοργανώνει την απέραντη κινέζικη αγορά και την κάνει σχεδόν απρόσιτη για τα εμπορεύματα των άλλων χωρών, όταν η Ιταλία και η Γερμανία έβαλαν πια την εθνική τους οικονομία στο δρόμο της πολεμικής οικονομίας, κι έχουν κατασπαταλήσει γι' αυτό όλα τα αποθέματά τους σε πρώτες ύλες και συνάλλαγμα, όταν όλες οι υπόλοιπες μεγάλες καπιταλιστικές δυνάμεις αρχίζουν ν' αναδιοργανώνονται πάνω σε πολεμική βάση. Αυτό σημαίνει ότι ο καπιταλισμός θα έχει πολύ λιγότερα μέσα για μια ομαλή έξοδο από τη σημερινή κρίση, παρά στην περίοδο της προηγούμενης κρίσης.
Τέλος, η σημερινή κρίση, σε διάκριση από την προηγούμενη κρίση, δεν είναι γενική, μα αγκαλιάζει για την ώρα κυρίως τις οικονομικά ισχυρές χώρες, που δεν πέρασαν ακόμα στο δρόμο της πολεμικής οικονομίας. Οσο για τις επιθετικές χώρες σαν την Ιαπωνία, τη Γερμανία και την Ιταλία, που έχουν πια αναδιοργανώσει την οικονομία τους πάνω σε πολεμική βάση, δεν περνούν ακόμα την κατάσταση μιας κρίσης υπερπαραγωγής, αν και πλησιάζουν προς αυτή, επειδή αναπτύσσουν εντατικά την πολεμική τους βιομηχανία. Αυτό σημαίνει ότι τον καιρό που οι οικονομικά ισχυρές, μη επιθετικές χώρες θ' αρχίσουν να βγαίνουν από τη φάση της κρίσης, οι επιθετικές χώρες, αφού θα έχουν εξαντλήσει τ' αποθέματά τους σε χρυσό και σε πρώτες ύλες στην πορεία του πολεμικού πυρετού, θα πρέπει να μπουν στην περίοδο της πιο άγριας κρίσης...
Είναι ευνόητο ότι η τέτοια δυσμενής τροπή των οικονομικών υποθέσεων δεν μπορούσε να μην οδηγήσει στην όξυνση των σχέσεων ανάμεσα στις δυνάμεις. Η προηγούμενη ακόμα κρίση ανακάτωσε όλα τα χαρτιά και οδήγησε στην όξυνση της πάλης για τις αγορές κατανάλωσης, για τις πηγές πρώτων υλών. H κατάληψη της Μαντζουρίας και της Βόρειας Κίνας από την Ιαπωνία, η κατάληψη της Αβησσυνίας από την Ιταλία, όλα αυτά αντανακλούσαν την οξύτητα της πάλης ανάμεσα στις δυνάμεις. Η νέα οικονομική κρίση θα έπρεπε να οδηγήσει και πραγματικά οδηγεί στην παραπέρα όξυνση της ιμπεριαλιστικής πάλης. Δεν πρόκειται πια για το συναγωνισμό στις αγορές, για τον εμπορικό πόλεμο, για το ντάμπινγκ. Αυτά τα μέσα πάλης έχουν από καιρό πια αναγνωριστεί ανεπαρκή. Τώρα πια πρόκειται για το νέο ξαναμοίρασμα του κόσμου, των σφαιρών επιρροής, των αποικιών, με πολεμικές ενέργειες.
Η Ιαπωνία άρχισε να δικαιολογεί τις επιθετικές της ενέργειες με το ότι, όταν είχε συναφθεί το σύμφωνο των εννέα δυνάμεων, την αδίκησαν στη μοιρασιά και δεν την άφησαν να ευρύνει το έδαφός της σε βάρος της Κίνας, τη στιγμή που η Αγγλία και η Γαλλία κατέχουν τεράστιες αποικίες. Η Ιταλία θυμήθηκε πως την αδίκησαν στη μοιρασιά της λείας ύστερα από τον πρώτο ιμπεριαλιστικό πόλεμο και πως θα πρέπει ν' αποζημιωθεί σε βάρος των σφαιρών επιρροής της Αγγλίας και της Γαλλίας. Η Γερμανία, που σαν αποτέλεσμα του πρώτου ιμπεριαλιστικού πολέμου και της ειρήνης των Βερσαλλιών έπαθε σοβαρές ζημιές, συνενώθηκε με την Ιαπωνία και την Ιταλία και απαίτησε την εύρυνση του εδάφους της στην Ευρώπη, την επιστροφή των αποικιών που της αφαίρεσαν οι νικητές στον πρώτο ιμπεριαλιστικό πόλεμο.
Ετσι άρχισε να διαμορφώνεται ο συνασπισμός των τριών επιθετικών κρατών.
Στην ημερήσια διάταξη μπήκε το ζήτημα του νέου ξαναμοιράσματος του κόσμου με πόλεμο».

Οι σχέσεις των καπιταλιστικών κρατών στη 10ετία του '30

Η Γερμανία, λοιπόν, έγινε και πάλι μεγάλη οικονομική και στρατιωτική δύναμη, δύναμη κρούσης του διεθνούς ιμπεριαλισμού, χάρη και στην ενίσχυση που της παρείχαν οι νικήτριες καπιταλιστικές δυνάμεις του Α' Παγκόσμιου Πολέμου, προκειμένου να τη στρέψουν κατά της Σοβιετικής Ενωσης. Βοηθήθηκε με όλους τους τρόπους, επειδή ήταν φανερό πως δε θα μπορούσε να επιτεθεί στηριγμένη μόνο στις δικές της δυνατότητες και των συμμάχων της.
Οικονομικοί γίγαντες των ΗΠΑ («Στάνταρτ Οϊλ», «Ντιπόν», «Φορντ» κ.ά.) συντέλεσαν ουσιαστικά στην ταχύτατη οικονομική ανόρθωση και την ενδυνάμωση της Γερμανίας, με συμφέρουσες συναλλαγές. Πραγματοποίησαν τεράστιες επενδύσεις, χρηματοδότησαν αφειδώς το «εθνικοσοσιαλιστικό» κόμμα και την ανάπτυξη του εξοπλισμού και της στρατιωτικοποίησης της Γερμανίας, όπως έκαναν και τα γερμανικά μονοπώλια και οι τράπεζες («Κρουπ», «Τίσεν», «Φλικ» κ.ά.). Οικονομικοί κολοσσοί των ΗΠΑ, της Γαλλίας και της Βρετανίας συνέχισαν τις εμπορικές σχέσεις με τη Γερμανία και κατά τη διάρκεια του πολέμου. Στήριξη τα μονοπώλια («Τέξας Οϊλ», «Ρενό» κ.ά.) πρόσφεραν και στον Φράνκο.
Το φασιστικό - ναζιστικό τέρας είναι γέννημα των κεφαλαιοκρατικών αναγκών και στοχεύσεων, τις οποίες υπηρέτησαν τα συντηρητικά αστικά κόμματα, αλλά και τα σοσιαλδημοκρατικά.
Ενα από τα πολλά χαρακτηριστικά παραδείγματα της στάσης των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων είναι εκείνο της γαλλικής κυβέρνησης του «Λαϊκού Μετώπου» (με πρωθυπουργό τον Λεόν Μπλουμ), που βοήθησε πολιτικά τον Φράνκο στην επίθεση κατά του ισπανικού λαού και άφησε ανενόχλητη τη φασιστική οργάνωση στη Γαλλία. Και αυτά, την ίδια ώρα που η γαλλική αστική τάξη, πιο ειδικά οι μεγιστάνες της βιομηχανίας, μαζί με τους Γάλλους μεγαλογαιοκτήμονες, πολιτικές δυνάμεις τους και την Καθολική Εκκλησία, δημιουργούσαν, ενίσχυαν, εξόπλιζαν και ανέπτυσσαν τις φασιστικές οργανώσεις («Πύρινοι Σταυροί» κ.ά).
Στην Ιταλία, ο σχηματισμός κυβέρνησης ανατέθηκε στον Μουσολίνι από τον βασιλιά Βίκτωρ Εμανουέλ (29 Οκτώβρη 1922), ενώ από το 1920 η ιταλική κυβέρνηση χρηματοδοτούσε τους «μελανοχίτωνες» και το Γενικό Επιτελείο Στρατού τούς εφοδίαζε με όπλα.
Αυτός ο ρόλος των αστικών κομμάτων φάνηκε ακόμη πιο ανάγλυφα μετά το τέλος του πολέμου, όταν στελέχη του ναζισμού (στο στρατό, στο Δικαστικό Σώμα κλπ.) ανέλαβαν ηγετικούς ρόλους για την ανασύνταξη του γερμανικού («δημοκρατικού» πλέον) αστικού κράτους. Τέτοια στελέχη επιλέχθηκαν από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ για την επάνδρωση οργανώσεων στο πλαίσιο του σχεδίου «Stay Behind» («Γκλάντιο», «Κόκκινη Προβιά» κ.ά.).
Ανάμεσα στους αντιμαχόμενους ιμπεριαλιστικούς συνασπισμούς στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο βρέθηκε το πρώτο στην ιστορία της κοινωνικής εξέλιξης επαναστατικό, εργατικό κράτος, η ΕΣΣΔ.
Και οι μεν και οι δε, και ο Αξονας και η Αγγλο-γαλλική Συμμαχία στην οποία προσχώρησαν και οι ΗΠΑ στόχο είχαν να χρησιμοποιήσουν ο καθένας τον αντίπαλό τους ιμπεριαλιστικό συνασπισμό ενάντια στην ΕΣΣΔ. Στόχος τους ήταν να χρησιμοποιήσουν τις δυνάμεις του αντιπάλου για την επίθεση ενάντια στο σοσιαλισμό. Η κάθε ιμπεριαλιστική συμμαχία επεδίωκε και τον ταξικό αντίπαλο σε διεθνές επίπεδο να εξοντώσει, την ΕΣΣΔ, και στον ενδοϊμπεριαλιστικό ανταγωνισμό να βγει κερδισμένη, μετά τον πόλεμο.
Αλλά οι εξελίξεις δεν ήρθαν όπως τις σχεδίαζαν. Ετσι Γερμανία - Ιαπωνία - Ιταλία ξεκίνησαν τον πόλεμο αρχικά κατά των Μ. Βρετανίας - ΗΠΑ - Γαλλίας και άλλων καπιταλιστικών κρατών.
Πώς διαμορφώθηκαν οι σχέσεις ανάμεσα στις τότε ισχυρές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις;
Ας παρακολουθήσουμε αυτές τις εξελίξεις μέσα από την
 Εκθεση στο XVIII Συνέδριο του ΚΚ (ΜΠ) ΤΗΣ ΕΣΣΔ, στις 10 Μάρτη 1939 που εισηγήθηκε ο Ι. Β. Στάλιν:
«Να η απαρίθμηση των σπουδαιότερων γεγονότων της περιόδου που εξετάζουμε, των γεγονότων που αποτέλεσαν την αρχή του νέου ιμπεριαλιστικού πολέμου. Το 1935 η Ιταλία επιτέθηκε ενάντια στην Αβησσυνία και την κατέλαβε. Το καλοκαίρι του 1936 η Γερμανία και η Ιταλία οργάνωσαν τη στρατιωτική επέμβαση στην Ισπανία. Ετσι η Γερμανία στερεώθηκε στη Βόρεια Ισπανία και στο ισπανικό Μαρόκο, και η Ιταλία στη Νότια Ισπανία και στις Βαλεαρίδες νήσους. Το 1937 η Ιαπωνία, ύστερα από την κατάληψη της Μαντζουρίας, εισέβαλε στη Βόρεια και στην Κεντρική Κίνα, κατέλαβε το Πεκίνο, το Τιεντσίν, τη Σανγκάη και άρχισε να εκτοπίζει από τη διεθνή ζώνη κατοχής τους ξένους ανταγωνιστές της. Στις αρχές του 1938, η Γερμανία κατέλαβε την Αυστρία και το φθινόπωρο του 1938 τη Σουδητική περιοχή της Τσεχοσλοβακίας. Στα τέλη του 1938 η Ιαπωνία κατέλαβε την Καντώνα και στις αρχές του 1939 το νησί Χαϊνάν.
Ετσι, ο πόλεμος, που τόσο απαρατήρητα πλησίασε προς τους λαούς, τράβηξε στην τροχιά του πληθυσμό με πάνω από πεντακόσια εκατομμύρια ανθρώπους, αφού επέκτεινε τη σφαίρα της δράσης του σε ένα τεράστιο έδαφος, από το Τιεντσίν, τη Σανγκάη και την Καντώνα, μέσω της Αβησσυνίας, ως το Γιβραλτάρ.
Υστερα από τον πρώτο ιμπεριαλιστικό πόλεμο, τα κράτη - νικητές, κυρίως η Αγγλία, η Γαλλία και οι ΕΠΑ, δημιούργησαν ένα νέο καθεστώς σχέσεων ανάμεσα στις χώρες, το μεταπολεμικό καθεστώς της ειρήνης. Οι κύριες βάσεις αυτού του καθεστώτος ήταν στην Απω Ανατολή το Σύμφωνο των εννέα δυνάμεων, και στην Ευρώπη η Συνθήκη των Βερσαλλιών και μια ολόκληρη σειρά από άλλα Σύμφωνα. Η Κοινωνία των Εθνών είχε προορισμό να ρυθμίζει τις σχέσεις ανάμεσα στις χώρες μέσα στα πλαίσια αυτού του καθεστώτος, πάνω στη βάση του ενιαίου μετώπου των κρατών, πάνω στη βάση της συλλογικής υπεράσπισης της ασφάλειας των κρατών. Τα τρία όμως επιθετικά κράτη και ο νέος ιμπεριαλιστικός πόλεμος που τον άρχισαν τα κράτη αυτά, αναποδογύρισαν όλο αυτό το σύστημα του μεταπολεμικού ειρηνικού καθεστώτος. Η Ιαπωνία ξέσχισε το Σύμφωνο των εννέα δυνάμεων, η Γερμανία και η Ιταλία ξέσχισαν τη Συνθήκη των Βερσαλλιών. Τα τρία αυτά κράτη αποχώρησαν από την Κοινωνία των Εθνών, για να τους λυθούν τα χέρια.
Ο νέος ιμπεριαλιστικός πόλεμος έγινε γεγονός.
Στην εποχή μας, όμως, δεν είναι τόσο εύκολο να κόψεις με μιας την αλυσίδα και να ριχτείς απ' ευθείας στον πόλεμο, χωρίς να υπολογίσεις τα διάφορα Σύμφωνα, χωρίς να υπολογίσεις την κοινή γνώμη. Οι αστοί πολιτικοί το ξέρουν αυτό αρκετά καλά. Το ξέρουν επίσης και οι φασίστες κυβερνήτες. Γι' αυτό οι φασίστες κυβερνήτες, πριν ριχτούν στον πόλεμο, αποφάσισαν να προπαρασκευάσουν με το γνωστό τρόπο την κοινή γνώμη, δηλαδή να την παραπλανήσουν, να την εξαπατήσουν.
Στρατιωτικός συνασπισμός της Γερμανίας και της Ιταλίας ενάντια στα συμφέροντα της Αγγλίας και της Γαλλίας στην Ευρώπη; Για όνομα του θεού, "τι σόι συνασπισμός είναι αυτός!". "Εμείς" δεν έχουμε κανενός είδους στρατιωτικό συνασπισμό. "Εμείς" έχουμε μονάχα έναν άκακο "άξονα Βερολίνου - Ρώμης", δηλαδή κάποιο γεωμετρικό τύπο του άξονα.
Στρατιωτικός συνασπισμός της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Ιαπωνίας ενάντια στα συμφέροντα των ΕΠΑ, της Αγγλίας και της Γαλλίας στην Απω Ανατολή; Πού τέτοιο πράγμα! "Εμείς" δεν έχουμε κανένα στρατιωτικό συνασπισμό. "Εμείς" "έχουμε μονάχα ένα άκακο τρίγωνο Βερολίνο - Ρώμη - Τόκιο", δηλαδή ένα μικρό πάθος για τη γεωμετρία.
Ο πόλεμος όμως είναι αδυσώπητος. Δεν μπορείς να τον κρύψεις με κανένα περικάλυμμα. Γιατί με κανένα "άξονα", "τρίγωνο" και "αντικομμουνιστικό σύμφωνο" δεν μπορείς να κρύψεις το γεγονός ότι η Ιαπωνία κατέλαβε σ' αυτό το διάστημα μια τεράστια έκταση της Κίνας, η Ιταλία την Αβησσυνία, η Γερμανία την Αυστρία και τη Σουδητική περιοχή, η Γερμανία και η Ιταλία μαζί την Ισπανία, και όλα αυτά ενάντια στα συμφέροντα των μη επιθετικών κρατών. Και έτσι ο πόλεμος είναι πόλεμος, ο στρατιωτικός συνασπισμός των εισβολέων είναι στρατιωτικός συνασπισμός, και οι εισβολείς είναι εισβολείς.
Χαρακτηριστικό γνώρισμα του νέου ιμπεριαλιστικού πολέμου είναι ότι δεν έγινε ακόμα γενικός, παγκόσμιος πόλεμος. Τον πόλεμο τον κάνουν τα επιτιθέμενα κράτη, παραβλάπτοντας με κάθε τρόπο τα συμφέροντα των μη επιθετικών κρατών, πρώτ' απ' όλα της Αγγλίας, της Γαλλίας, των ΕΠΑ, ενώ τα τελευταία συμπτύσσονται και υποχωρούν, κάνοντας στους εισβολείς τη μια παραχώρηση ύστερα από την άλλη.
Ετσι, λοιπόν, μπροστά στα μάτια μας συντελείται το ανοιχτό ξαναμοίρασμα του κόσμου και των σφαιρών επιρροής, σε βάρος των συμφερόντων των μη επιθετικών κρατών, χωρίς να γίνεται καμιά προσπάθεια απόκρουσης, και μάλιστα με μια κάποια ανοχή από μέρους των τελευταίων.
Απίστευτο, όμως, γεγονός.
Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτός ο μονόπλευρος και περίεργος χαραχτήρας του νέου ιμπεριαλιστικού πολέμου;
Πώς συμβαίνει, οι μη επιθετικές χώρες, που διαθέτουν τεράστιες δυνατότητες, να παραιτούνται τόσο εύκολα και χωρίς αντίσταση από τις θέσεις και τις υποχρεώσεις τους για να γίνουν αρεστές στους επιτιθέμενους;
Μήπως εξηγείται με την αδυναμία των μη επιθετικών κρατών; Φυσικά, όχι! Τα μη επιθετικά, τα δημοκρατικά κράτη, μαζί παρμένα, είναι χωρίς συζήτηση πιο ισχυρά από τα φασιστικά κράτη και από οικονομική και από στρατιωτική άποψη.
Τότε, πώς μπορούν να εξηγηθούν οι συστηματικές παραχωρήσεις των κρατών αυτών προς τους επιτιθέμενους;
Θα μπορούσε αυτό να εξηγηθεί, λογουχάρη, με το αίσθημα του φόβου μπροστά στην επανάσταση, που μπορεί να ξεσπάσει, αν τα μη επιθετικά κράτη μπουν στον πόλεμο και ο πόλεμος πάρει παγκόσμιο χαραχτήρα. Οι αστοί πολιτικοί φυσικά ξέρουν, ότι ο πρώτος παγκόσμιος ιμπεριαλιστικός πόλεμος έδωσε τη νίκη στην επανάσταση σε μια από τις μεγαλύτερες χώρες. Φοβούνται, ότι ο δεύτερος παγκόσμιος ιμπεριαλιστικός πόλεμος, μπορεί να οδηγήσει επίσης στη νίκη της επανάστασης σε μια ή σε μερικές χώρες.
Αυτή όμως τώρα δεν είναι η μοναδική και ούτε η κύρια αιτία. Η κύρια αιτία βρίσκεται στο ότι οι περισσότερες μη επιθετικές χώρες, και πρώτ' απ' όλα η Αγγλία και η Γαλλία, παραιτήθηκαν από την πολιτική της συλλογικής ασφάλειας, από την πολιτική της συλλογικής απόκρουσης των επιτιθέμενων, στο ότι πέρασαν στη θέση της μη επέμβασης, στη θέση της "ουδετερότητας".
Τυπικά την πολιτική της μη επέμβασης θα μπορούσε να τη χαρακτηρίσει κανείς με τον παρακάτω τρόπο: "Η κάθε χώρα ας υπερασπιστεί από τους επιτιθέμενους, όπως θέλει και όπως μπορεί, αυτό εμάς δε μας ενδιαφέρει, εμείς θα κάνουμε εμπόριο και με τους επιτιθέμενους και με τα θύματά τους". Στην πράξη ωστόσο η πολιτική της μη επέμβασης σημαίνει ανοχή της επίθεσης, ξαπόλυση του πολέμου, συνεπώς, μετατροπή του σε παγκόσμιο πόλεμο. Στην πολιτική της μη επέμβασης, διαφαίνεται η επιδίωξη, ο πόθος να μην εμποδιστούν οι εισβολείς να πραγματοποιήσουν το σκοτεινό τους έργο, να μην εμποδιστεί, λ.χ., η Ιαπωνία να μπλεχτεί σε πόλεμο με την Κίνα, και ακόμα καλύτερα με τη Σοβιετική Ενωση, να μην εμποδιστεί, λ.χ., η Γερμανία να βουλιάξει στις ευρωπαϊκές υποθέσεις, να μπλεχτεί σε πόλεμο με τη Σοβιετική Ενωση, να αφεθούν όλοι όσοι συμμετέχουν στον πόλεμο να χωθούν βαθιά στο βούρκο του πολέμου, να ενθαρρύνονται στα κρυφά, να αφεθούν να εξασθενήσουν και να αλληλοεξαντληθούν και αργότερα, όταν εξασθενήσουν αρκετά, να παρουσιαστεί στη σκηνή η μη επέμβαση με φρέσκες δυνάμεις και φυσικά να πάρει θέση "προς το συμφέρον της ειρήνης", και να υπαγορεύσει στους εξασθενημένους εμπόλεμους τους όρους της.
Και φτηνό και ωραίο.
Ας πάρουμε, λογουχάρη, την Ιαπωνία. Είναι χαρακτηριστικό, ότι πριν από την εισβολή της Ιαπωνίας στη Βόρεια Κίνα, όλες οι έγκυρες γαλλικές και αγγλικές εφημερίδες βροντοφώναζαν για την αδυναμία της Κίνας, για την ανικανότητά της ν' αντισταθεί, για το ότι η Ιαπωνία με το στρατό της θα μπορούσε μέσα σε δύο - τρεις μήνες να υποτάξει την Κίνα. Υστερα οι πολιτικοί της Ευρώπης και της Αμερικής άρχισαν να αναμένουν και να παρακολουθούν. Και αργότερα όταν η Ιαπωνία ανέπτυξε τις πολεμικές της επιχειρήσεις τής παραχώρησαν τη Σανγκάη, την καρδιά του ξένου κεφαλαίου στην Κίνα, της παραχώρησαν την Καντώνα, την εστία της μονοπωλιακής αγγλικής επιρροής στη Νότια Κίνα, της παραχώρησαν το Χαϊνάν, άφησαν να κυκλωθεί το Χονκόγκ. Δεν είναι αλήθεια, ότι όλα αυτά μοιάζουν πολύ με ενθάρρυνση του επιτιθέμενου: Δηλαδή, μπλέξου παραπέρα στον πόλεμο και μετά βλέπουμε.
`Η, ας πάρουμε, λ.χ., τη Γερμανία. Της παραχώρησαν την Αυστρία, παρά το γεγονός ότι υπήρχε ανειλημμένη υποχρέωση να υπερασπίσουν την ανεξαρτησία της, της παραχώρησαν τη Σουδητική περιοχή, άφησαν στο έλεος της τύχης την Τσεχοσλοβακία, παραβιάζοντας όλες τις υποχρεώσεις τους και ύστερα άρχισαν να φωνάζουν και να ψεύδονται στον Τύπο για "αδυναμία του ρούσικου στρατού", για "αποσύνθεση της ρούσικης αεροπορίας", για "ταραχές" στη Σοβιετική Ενωση, και να σπρώχνουν τους Γερμανούς περισσότερο προς τα ανατολικά, να τους υπόσχονται εύκολη λεία και να τους ψιθυρίζουν: Αρχίστε εσείς μόνο τον πόλεμο ενάντια στους μπολσεβίκους και από κει και πέρα όλα θα πάνε καλά. Πρέπει να παραδεχτούμε πως όλα αυτά επίσης μοιάζουν πολύ με υποκίνηση, με ενθάρρυνση του εισβολέα.
Είναι χαρακτηριστικός ο θόρυβος που ξεσήκωσε ο αγγλο-γαλλικός και βορειοαμερικανικός Τύπος με αφορμή τη Σοβιετική Ουκρανία. Οι εκπρόσωποι αυτού του Τύπου ξελαρυγγίστηκαν να φωνάζουν ότι οι Γερμανοί τραβούν για τη Σοβιετική Ουκρανία, πως έχουν τώρα στα χέρια τους τη λεγόμενη Καρπαθο-ουκρανία, που έχει περίπου 700 χιλιάδες πληθυσμό, ότι οι Γερμανοί, όχι αργότερα από την άνοιξη αυτού του χρόνου, θα προσαρτήσουν τη Σοβιετική Ουκρανία, που έχει πάνω από 30 εκατομμύρια πληθυσμό, στη λεγόμενη Καρπαθο-ουκρανία. Αυτός ο ύποπτος θόρυβος μοιάζει σα να είχε σκοπό του να προκαλέσει την οργή της Σοβιετικής Ενωσης ενάντια στη Γερμανία, να δηλητηριάσει την ατμόσφαιρα και να προκαλέσει τη σύγκρουση με τη Γερμανία χωρίς να υπάρχουν γι' αυτό φανεροί λόγοι.
Φυσικά, είναι απόλυτα δυνατό να υπάρχουν στη Γερμανία παλαβοί που ονειρεύονται να προσαρτήσουν τον ελέφαντα, δηλαδή τη Σοβιετική Ουκρανία, στο κουνούπι, δηλαδή στη λεγόμενη Καρπαθο-ουκρανία. Και αν πραγματικά υπάρχουν εκεί τέτοιοι παλαβοί, μπορούμε να μην αμφιβάλλουμε πως στη χώρα μας θα βρεθεί ο απαραίτητος αριθμός από ζουρλομανδύες γι' αυτούς τους τρελούς. (Θύελλα χειροκροτημάτων). Αν όμως στείλουμε κατά διαβόλου τους τρελούς και στραφούμε προς τους λογικούς ανθρώπους, δε θα είναι μήπως ξεκάθαρο ότι είναι γελοίο και ανόητο να μιλά κανείς σοβαρά για την προσάρτηση της Σοβιετικής Ουκρανίας στη λεγόμενη Καρπαθο-ουκρανία; Σκεφτείτε το μονάχα. Ερχεται το κουνούπι ανασκουμπωμένο και λέει στον ελέφαντα: "Βρε, συ, αδερφάκι, πόσο σε λυπάμαι... Ζεις χωρίς τσιφλικάδες, χωρίς καπιταλιστές, χωρίς εθνική καταπίεση, χωρίς φασίστες κυβερνήτες. Τι ζωή είναι αυτή... Σε κοιτάζω και δεν μπορώ να μην παρατηρήσω ότι δεν υπάρχει για σένα άλλη σωτηρία, παρά να ενωθείς μαζί μου. Ε, λοιπόν, ας γίνει έτσι, σου επιτρέπω να προσαρτήσεις το μικρό σου έδαφος στο απέραντο έδαφός μου...".
Ακόμα πιο χαρακτηριστικό είναι, ότι μερικοί πολιτικοί και εκπρόσωποι του Τύπου της Ευρώπης και των ΕΠΑ, αφού έχασαν την υπομονή τους περιμένοντας "την εκστρατεία ενάντια στη Σοβιετική Ουκρανία", άρχισαν μόνοι τους να ξεσκεπάζουν τα πραγματικά ελατήρια της πολιτικής της μη επέμβασης. Μιλούν ανοιχτά και γράφουν καθαρά ότι οι Γερμανοί τους "απογοήτευσαν" οικτρά γιατί, αντί να κινηθούν παραπέρα προς την Ανατολή, ενάντια στη Σοβιετική Ενωση, στράφηκαν, όπως βλέπετε, προς τη Δύση και ζητούν αποικίες. Μπορεί να σκεφθεί κανείς ότι έδωσαν στους Γερμανούς τις περιοχές της Τσεχοσλοβακίας σαν αντάλλαγμα για την υποχρέωση ν' αρχίσουν τον πόλεμο ενάντια στη Σοβιετική Ενωση, ενώ οι Γερμανοί αρνούνται τώρα να ξοφλήσουν το γραμμάτιο, και τους στέλνουν περίπατο.
Μ' αυτά που λέγω δε θέλω καθόλου με αφορμή την πολιτική της μη επέμβασης να κάνω ηθική διδασκαλία, να μιλήσω για προδοσία, για επιορκία κ.ο.κ. Είναι αφέλεια να διδάσκεις ηθική στους ανθρώπους, που δεν παραδέχονται την ανθρώπινη ηθική. Οπως λένε οι παλιοί, οι ψημένοι αστοί διπλωμάτες, η πολιτική είναι πολιτική. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να τονίσουμε ότι το μεγάλο και επικίνδυνο πολιτικό παιχνίδι, που άρχισαν οι οπαδοί της πολιτικής της μη επέμβασης, μπορεί να τελειώσει γι' αυτούς με σοβαρή χρεοκοπία.
Αυτή είναι η πραγματική όψη της πολιτικής της μη επέμβασης που επικρατεί σήμερα.
Αυτή είναι η πολιτική κατάσταση στις καπιταλιστικές χώρες».
Ετσι διαμορφωνόταν η κατάσταση παραμονές του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου.

 

Η επίθεση στο Στάλινγκραντ

 

Στις 22 Ιούνη του 1941, η χιτλερική Γερμανία άρχισε την επίθεση κατά της Σοβιετικής Ενωσης, την «Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα». Μέσα σε λίγους μήνες τα χιτλερικά στρατεύματα, έφτασαν έξω από τη σοβιετική πρωτεύουσα, όπου όμως καθηλώθηκαν μετά από την ηρωική αντίσταση του Κόκκινου Στρατού και του σοβιετικού λαού, όταν το Δεκέμβρη του 1941 έχασαν τη μάχη της Μόσχας. Το μέτωπο, σταθεροποιήθηκε. Ομως, η χιτλερική Γερμανία ετοιμαζόταν για τη σφοδρότερη επίθεση που έκανε στα χρόνια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου. Ηταν η επίθεση στο νότιο μέτωπο, που κατέληξε με τη μεγάλη μάχη του Στάλινγκραντ.
Ετσι, το καλοκαίρι του 1942, τα γερμανικά στρατεύματα εξαπέλυσαν τη μεγάλη επίθεση στο νότιο τομέα του ανατολικού μετώπου. Την επίθεση αυτή η Γερμανία τη σχεδίαζε από τα τέλη του 1941, αλλά οι σχεδιασμοί έλαβαν ολοκληρωμένη μορφή στρατιωτικού σχεδίου στις 5 Απρίλη του 1942. Στις 28 του Ιούνη άρχισε η επίθεση για την πραγματοποίηση του βασικού σκοπού της ναζιστικής στρατιωτικής επιχείρησης, που ήταν η περικύκλωση των σοβιετικών στρατευμάτων του νοτιοδυτικού τομέα. Ομως, παρά τις επιτυχίες, η σθεναρή άμυνα των σοβιετικών δυνάμεων απέτρεψε να συμβεί κάτι τέτοιο κι έτσι ο εχθρός έστρεψε όλες του τις προσπάθειες για να περικυκλώσει τα στρατεύματα του νότιου μετώπου, με αποτέλεσμα από τις 17 του Ιούλη του 1942 να αρχίσει η μάχη μπροστά στο Στάλινγκραντ.
Για ποιο λόγο, όμως, οι χιτλερικοί επιτέθηκαν στο νότιο τομέα; Ο Χίτλερ ανέλυσε λεπτομερειακά τους σχεδιασμούς της επίθεσης, όταν σε λόγο του στις 9/9/1942 - και ενώ η μάχη στο Στάλινγκραντ μαινόταν - είπε: «Βάλαμε σκοπό μας, πρώτο να καταλάβετε τις τελευταίες μεγάλες σιτοπαραγωγικές περιοχές του αντιπάλου, δεύτερο να καταλάβετε τις ανθρακοφόρες περιοχές, απ' όπου θα προμηθευόμαστε κοκ, τρίτο να προελάσετε προς τις πετρελαιοπηγές και τέταρτο η επίθεση θα συνεχιστεί ως ότου κοπεί η τελευταία μεγάλη υδάτινη αρτηρία του Βόλγα» (Υπουργείο Αμυνας ΕΣΣΔ: Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, εκδόσεις «20ός αιώνας», Αθήνα 1959, σελ. 238).
Για την πρακτική βοήθεια και καθοδήγηση στην οργάνωση της άμυνας αλλά και για την κινητοποίηση όλων των δυνάμεων του λαού, στο Στάλινγκραντ στάλθηκαν - μεταξύ άλλων - ο γραμματέας της ΚΕ του Πανενωσιακού Κομμουνιστικού Κόμματος (μπολσεβίκοι) και μέλος της Κρατικής Επιτροπής Αμυνας, Γ. Μ. Μαλένκοφ, ο στρατηγός Ζούκοφ και ο αντιστράτηγος Βασιλιέφσκι από το Επιτελείο. Οι αμυντικές επιχειρήσεις κράτησαν από τις 17 του Ιούλη του 1942 έως τις 18 του Νοέμβρη του ίδιου έτους. Από το Σεπτέμβρη του 1942 οι μάχες γίνονται μέσα στην πόλη, που πλέον αποκτά αποφασιστική σημασία και για τις δύο εμπόλεμες πλευρές. Κρατώντας την περιοχή του Στάλινγκραντ τα σοβιετικά στρατεύματα μπορούσαν να χτυπήσουν οποιαδήποτε στιγμή τους Γερμανούς στον Καύκασο και η στρατιωτική διοίκηση των τελευταίων αντιλαμβανόταν ότι δε θα κατάφερνε ποτέ να κυριαρχήσει στην περιοχή του Καυκάσου, μη έχοντας υπό τον έλεγχό της το Στάλινγκραντ.
Για την καλοκαιρινή επίθεση του 1942 προετοιμάστηκαν 5 γερμανικές στρατιές, μια ρουμάνικη, μια ιταλική και μια ουγγρική. Αν πετύχαιναν τους στόχους τους, κάτω από τον έλεγχο των χιτλερικών δυνάμεων θα περνούσαν οι βασικές σιτοπαραγωγικές περιοχές του Νότου της ΕΣΣΔ, καθώς και οι περιοχές εξόρυξης πετρελαίου και μεταλλευμάτων, ενώ θα σταματούσαν οι συγκοινωνίες μέσω της υδάτινης αρτηρίας του Βόλγα. Σημειωτέον ότι στην περιοχή του Βορείου Καυκάσου και της Υπερκαυκασίας αναλογούσαν πάνω από τα 4/5 της πανενωσιακής εξόρυξης πετρελαίου και πάνω από το μισό των μεταλλευμάτων μαγγανίου.
Αλλά και η ευρύτερη περιοχή του Στάλινγκραντ όπως και η ίδια η πόλη έπαιζαν σημαντικό ρόλο στο πολεμικο-οικονομικό δυναμικό της Σοβιετικής Ενωσης. Στις παραμονές του πολέμου το Στάλινγκραντ ήταν σημαντικό βιομηχανικό κέντρο της χώρας με 450.000 κατοίκους και 126 βιομηχανικές επιχειρήσεις. Το εργοστάσιο τρακτέρ του Στάλινγκραντ έφτιαχνε πάνω από τα μισά τρακτέρ της χώρας και το εργοστάσιο «Κράσνι Οκτιάμπρ» έβγαζε κάθε χρόνο γύρω στους 800 χιλιάδες τόνους χάλυβα και περίπου 600 χιλιάδες τόνους ελασμάτων («Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος 1939 - 1945», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τόμος Α', σελ. 409 - 410).
Δε χωράει αμφιβολία ότι η μάχη του Στάλινγκραντ ήταν αποφασιστικής σημασίας όχι μόνο για την τύχη της ΕΣΣΔ, αλλά και για την πορεία συνολικά του πολέμου, δεδομένου ότι δύσκολα θα μπορούσε να σταματήσει η πολεμική μηχανή της Γερμανίας και των συμμάχων της, αν περνούσε στα χέρια τους οικονομική δύναμη τέτοιου μεγέθους, όπως αυτή των νοτίων σοβιετικών περιοχών.
Την κρισιμότητα της μάχης τόσο για την ΕΣΣΔ όσο και για τον πόλεμο συνολικότερα υπογραμμίζει επίσης το γεγονός ότι από την έκβασή της εξαρτούσε η Τουρκία την απόφασή της να μπει στον πόλεμο στο πλευρό των δυνάμεων του φασισμού, δεδομένου ότι πέραν των άλλων είχε και εδαφικές βλέψεις στις νότιες περιοχές της ΕΣΣΔ. Ετσι, όταν άρχισαν οι πολεμικές επιχειρήσεις συγκέντρωσε στα σοβιετοτουρκικά σύνορα 26 μεραρχίες στρατού έτοιμες ανά πάσα στιγμή να εισβάλουν στο σοβιετικό έδαφος. Τέλος, την έκβαση της μάχης του Στάλινγκραντ περίμενε και η Ιαπωνία, έτοιμη αν ηττούνταν οι Σοβιετικοί να βάλει αμέσως στο χέρι τις περιοχές της σοβιετικής Απω Ανατολής.

Ο συσχετισμός των δυνάμεων

Εχοντας υπό την κατοχή της ολόκληρη την ηπειρωτική Ευρώπη, η ναζιστική Γερμανία αξιοποιούσε για τις πολεμικές της ανάγκες τα εργοστάσια της Γαλλίας, του Βελγίου, της Αυστρίας, της Τσεχοσλοβακίας κλπ., πράγμα που σήμαινε ότι υπερτερούσε ασύγκριτα έναντι της ΕΣΣΔ. Επιπλέον, οι πόροι της για τη βαριά βιομηχανία - τη δική της και των κατεχόμενων χωρών - ήταν δύο με δυόμισι φορές περισσότεροι από εκείνους της Σοβιετικής Ενωσης. Η Γερμανία είχε διπλάσιους εργάτες στην εθνική της οικονομία απ' ό,τι η ΕΣΣΔ, χώρια που στις κατακτημένες χώρες και χώρες - δορυφόρους της εκατομμύρια εργάτες δούλευαν για την πολεμική της μηχανή. Το 1942, μάλιστα, το 1/4 της γερμανικής πολεμικής παραγωγής το έδιναν οι κατακτημένες περιοχές.
Με την επίθεσή της εναντίον της ΕΣΣΔ, η ναζιστική Γερμανία είχε καταφέρει να θέσει υπό την κατοχή της υπερανεπτυγμένες σοβιετικές αγροτικές και βιομηχανικές περιοχές, που προπολεμικά έδιναν το 71% της παραγωγής χυτοσιδήρου, το 58% του χάλυβα, το 57% του τροχαίου υλικού, το 63% του άνθρακα, καθώς και τον κύριο όγκο του πολεμικού εξοπλισμού και των εφοδίων. Οι κατακτημένες σοβιετικές περιοχές, όπου ζούσε προπολεμικά το 42% του πληθυσμού της χώρας, κάλυπταν το 40% του συνολικού χώρου παραγωγής σιτηρών και το 38% της κτηνοτροφίας.
Ομως, παρά τις δυσκολίες στις οποίες είχε περιέλθει η Σοβιετική Ενωση, κάθε άλλο παρά υποχωρούσε στον τομέα της στρατιωτικο-οικονομικής της βάσης και του τεχνικού εξοπλισμού του στρατού της. Χάρη στις τιτάνιες προσπάθειες του σοβιετικού λαού, στο δεύτερο εξάμηνο του 1942 κατασκευάστηκαν 1,6 φορές περισσότερα πολεμικά αεροπλάνα απ' ό,τι στο πρώτο εξάμηνο. Αυξήθηκε σημαντικά η παραγωγή των καταδιωκτικών Γιακ-1, Γιακ-7 και Γιακ-9 και των αεροπλάνων καθέτου εφορμήσεως Ιλ-2. Αρχισε, επίσης, η μαζική παραγωγή των καταδιωκτικών Λα-5 με μεγάλα πτητικά - τεχνικά πλεονεκτήματα, αυξήθηκε η μαζική παραγωγή μεσαίων αρμάτων μάχης Τ-34 σχεδόν δύο φορές και των ελαφρών Τ-70 σχεδόν πέντε φορές. Επίσης, αυξήθηκε σημαντικά η παραγωγή πυροβόλων των 82 και 120 χιλιοστών, όλμων και αυτομάτων όπλων καθώς και η παραγωγή πολεμοφοδίων. «Η συνεχής ενίσχυση και αύξηση της πολεμικο - οικονομικής βάσης της ΕΣΣΔ και του τεχνικού εξοπλισμού του σοβιετικού στρατού - γράφουν οι Σοβιετικοί ιστορικοί - επέτρεψε στη σοβιετική διοίκηση να εφαρμόσει στις Ενοπλες Δυνάμεις μια σειρά απαραίτητα οργανωτικά μέτρα, που επέβαλλαν οι αλλαγές στον τρόπο της διεξαγωγής των πολεμικών επιχειρήσεων» (Υπουργείον Αμύνης ΕΣΣΔ: «Β' Παγκόσμιος Πόλεμος 1939 - 1945», εκδόσεις ΚΥΨΕΛΗ, τόμος Β', σελ. 40).

Η στάση Μ. Βρετανίας και ΗΠΑ

 

Μετά από όλα τα παραπάνω, γίνεται φανερό πως στη μάχη του Στάλινγκραντ, διακυβεύονταν κάτι παραπάνω από μια πόλη, κάτι παραπάνω ακόμη κι από την έκβαση του ανατολικού μετώπου. Σε αυτήν τη μάχη, θα κρίνονταν οι τύχες εκατομμυρίων ανθρώπων, οι τύχες ολόκληρων λαών, της ίδιας της ανθρωπότητας. Η Γερμανία, σε περίπτωση νίκης, θα αποκτούσε τεράστιο πλεονέκτημα κατά των συμμάχων. Κατά συνέπεια, έχει ιδιαίτερη αξία να σταθούμε στη στάση τόσο της Μ. Βρετανίας, όσο και των ΗΠΑ, σε αυτή την τόσο κρίσιμη καμπή του πολέμου.
Ας πάμε λίγο πιο πίσω και συγκεκριμένα στο τέλος Δεκέμβρη 1941 με πρώτο δεκαπενθήμερο του Γενάρη 1942, όπου στην Ουάσιγκτον έγινε συνδιάσκεψη στην οποία πήραν μέρος ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ρούσβελτ, ο πρωθυπουργός της Μ. Βρετανίας, Τσόρτσιλ, και οι αρχηγοί των επιτελείων των δύο χωρών.

«Η στρατηγική που εγκρίθηκε από τη διάσκεψη της
 Ουάσιγκτον δεν ανταποκρινόταν στις απαιτήσεις του πολέμου που διεξήγε ο συνασπισμός των αντιαξονικών κρατών. Αντί της συγκέντρωσης των πολεμικών προσπαθειών στην κύρια στρατηγική κατεύθυνση με άνοιγμα δεύτερου μετώπου στη Δυτική Ευρώπη, η στρατηγική αυτή προέβλεπε τη διασπορά των δυνάμεων σε δευτερεύοντα θέατρα πολέμου: στη Βορειοδυτική Αφρική, στη Μέση Ανατολή κ.λπ. Ακόμη και αποφασιστικές επιτυχίες στις περιοχές αυτές δεν ήταν δυνατόν να οδηγήσουν στη νίκη εναντίον της Γερμανίας, γιατί οι περιοχές αυτές βρίσκονταν μακριά από τα κέντρα της που είχαν ζωτικά σπουδαία γι' αυτή σημασία. Για τον ίδιο λόγο, οι πολεμικές επιχειρήσεις εκεί δεν ήταν δυνατόν να βοηθήσουν αποτελεσματικά τη Σοβιετική Ενωση που έφερε το κύριο βάρος του πολέμου» («Παγκόσμια Ιστορία», Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ, τόμος Χ (Ι₁-Ι₂), σελ. 273).

Παρ' όλα αυτά, οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται και κορυφώνονται στο διάστημα 15 - 24 Ιούλη του 1942, στο Λονδίνο, όπου αντιπροσωπεία της κυβέρνησης των ΗΠΑ συναντάται με τον Τσόρτσιλ. Δηλαδή, την ίδια περίοδο, που ξεκινά η τεράστια σε έκταση και μέγεθος επίθεση των Γερμανών στο Στάλινγκραντ. Στις 24 Ιούλη Αγγλοαμερικάνοι φτάνουν σε συμφωνία, η οποία συνοψίζεται στην απόφαση να μην ανοίξει δεύτερο μέτωπο μέσα στο 1942, αλλά αντιθέτως να προχωρήσουν σε επιχειρήσεις στη Βόρεια Αφρική - δηλαδή σε δευτερεύον θέατρο πολέμου. Ετσι, έδωσαν τη δυνατότητα στον Χίτλερ να συγκεντρώσει στο ανατολικό μέτωπο τεράστιο αριθμό δυνάμεων και πολεμικού υλικού.

Η ΕΣΣΔ έδωσε αυτήν τη μάχη εντελώς μόνη και αβοήθητη, εγκαταλειμμένη, φτάνοντας πολλές φορές στο χείλος της καταστροφής, από την οποία σώθηκε χάρη στα τεράστια αποθέματα δύναμης του σοβιετικού λαού και στις απεριόριστες δυνάμεις που έκρυβε το σοσιαλιστικό καθεστώς. Οι δυτικές δυνάμεις, οι ΗΠΑ και η Αγγλία, έβλεπαν στη μάχη του Στάλινγκραντ τη δυνατότητα να υπάρξει, το λιγότερο, μια αμοιβαία εξασθένηση της ΕΣΣΔ και της Γερμανίας που θα τους έδινε τη δυνατότητα να ξεμπερδεύουν με το σοσιαλισμό και να μοιράσουν τις παγκόσμιες αγορές αναμεταξύ τους, χωρίς να μπλέκεται στα πόδια τους ένας μεγάλος ανταγωνιστής όπως ήταν η Γερμανία.
Μάλιστα, ο Τσόρτσιλ ταξίδεψε ο ίδιος στη Μόσχα, για να ξεκαθαρίσει στον Στάλιν ότι μέσα στο 1942 οι ΗΠΑ και η Βρετανία δεν επρόκειτο να προχωρήσουν στο άνοιγμα του δεύτερου μετώπου. Στα απομνημονεύματά του, ο Βρετανός πρωθυπουργός ξεκαθαρίζει με άκρως αποκαλυπτικό τρόπο πως το σαμποτάζ στο άνοιγμα του δεύτερου μετώπου ήταν συνέχεια της ίδιας αντισοβιετικής πολιτικής που ο ίδιος εφάρμοσε στην προπολεμική περίοδο. Να τι γράφει, αναφερόμενος στις σκέψεις που έκανε μέσα στο αεροπλάνο που τον πήγαινε στην ΕΣΣΔ: «Σκεπτόμουν την αποστολή που με έφερνε στο θλιβερό αυτό μπολσεβίκικο κράτος. Αλλοτε, είχα προσπαθήσει με όλες τις δυνάμεις μου, να το στραγγαλίσω στη γέννησή του και ως την εμφάνιση του Χίτλερ το θεωρούσα θανάσιμο εχθρό της ελευθερίας και του πολιτισμού. Ποιο ήταν τώρα το καθήκον μου; Ο στρατηγός Ουέιβελ που είχε φιλολογική διάθεση τα ανακεφαλαίωσε όλα σε ένα ποίημα με πολλές στροφές, που τελείωνε με τις λέξεις: "Οχι δεύτερο μέτωπο το 1942"» (Ουίν. Τσόρτσιλ: «2ος Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ, τόμος Δ΄, σελ. 320 - 321).

Την επομένη της συνάντησης, ο Στάλιν έστειλε στον Τσόρτσιλ υπόμνημα, τα βασικά σημεία του οποίου έχουν ως εξής: «Κατόπιν ανταλλαγής απόψεων γενομένης εις την Μόσχαν την 12 Αυγούστου ε.ε. διεπίστωσα ότι ο Πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας κ. Τσόρτσιλ θεωρεί αδύνατον την οργάνωσιν του δεύτερου μετώπου εις την Ευρώπην κατά το 1942. Ως γνωστόν, η οργάνωσις του δεύτερου μετώπου εις την Ευρώπην κατά το 1942 είχε αποφασιστεί κατά την διάρκειαν της επισκέψεως του Μολότωφ εις Λονδίνον και είχε περιληφθεί εις το κοινόν αγγλο- σοβιετικόν ανακοινωθέν, που εδημοσιεύθη την 12 Ιουνίου ε.ε... Είναι εντελώς ευνόητον ότι η Σοβιετική Διοίκησις εξεπόνησε σχέδια διά τας θερινάς και φθινοπωρινάς επιχειρήσεις της, υπολογίζουσα εις την δημιουργίαν δευτέρου μετώπου εις την Ευρώπην εντός του 1942. Είναι εύκολον να αντιληφθή κανείς ότι η άρνησις της κυβερνήσεως της Μεγάλης Βρετανίας να δημιουργήση το δεύτερον μέτωπον εις την Ευρώπην εντός του 1942 καταφέρει ηθικόν πλήγμα εναντίον ολοκλήρου της σοβιετικής κοινής γνώμης, που εβασίζετο εις την δημιουργίαν του δεύτερου μετώπου, δυσχεραίνει την θέσιν του Ερυθρού Στρατού εις το μέτωπον και προξενεί ζημίαν εις τα σχέδια της Σοβιετικής Διοικήσεως... Εγώ και οι συνάδελφοί μου νομίζομεν ότι το έτος 1942 παρέχει τους πλέον ευνοϊκούς όρους διά την δημιουργίαν δευτέρου μετώπου εις την Ευρώπην, δεδομένου ότι όλαι αι δυνάμεις των γερμανικών στρατευμάτων, και μάλιστα αι καλύτεραι, είναι απησχολημέναι εις το ανατολικόν μέτωπον, ενώ εις την Ευρώπη έχουν απομείνει ασήμαντοι δυνάμεις, και μάλιστα αι χειρότεραι. Είναι άγνωστον αν το έτος 1943 θα παρέχη τους ιδίους ευνοϊκούς όρους διά την δημιουργίαν δευτέρου μετώπου, όπως το 1942... Αλλά δυστυχώς εγώ δεν κατόρθωσα να πείσω επ' αυτού τον κύριον Πρωθυπουργόν της Μεγάλης Βρετανίας, ενώ ο κ. Χάριμαν, αντιπρόσωπος του Προέδρου των ΗΠΑ, κατά τις διαπραγματεύσεις εις Μόσχαν, υπεστήριξε απολύτως τον κύριον Πρωθυπουργόν» («Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος - Η αλληλογραφία Στάλιν - Τσόρτσιλ - Ρούσβελτ - Τρούμαν», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Α΄, σελ. 72-73).

Η απόφαση των κυβερνήσεων της Μ. Βρετανίας και των ΗΠΑ να μην προχωρήσουν σε άνοιγμα δεύτερου μετώπου το 1942 ήταν καθαρά υπονομευτική για τον αγώνα κατά του φασισμού. Το Νοέμβρη του 1942 «από τις 269 μεραρχίες των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων, στο σοβιετο - γερμανικό μέτωπο βρίσκονταν 197,5 μεραρχίες. Εκτός από αυτές, δρούσαν εκεί 72,5 μεραρχίες των συμμάχων της Γερμανίας» (Υπουργείον Αμύνης ΕΣΣΔ: «Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος 1939- 1945», εκδόσεις ΚΥΨΕΛΗ, τόμος Β', σελ. 41). Αυτό που εντέλει αποδεικνύεται είναι πως οι Γερμανοί - καθ' όλη τη διάρκεια της επιχείρησής τους στο Νοτιοδυτικό τομέα της ΕΣΣΔ, ενίσχυαν συνεχώς τις στρατιωτικές τους δυνάμεις, γεγονός που μπορεί να ερμηνευτεί μόνο από την απουσία του δυτικού μετώπου.

Η υπονομευτική στάση των Δυτικών απέναντι στην ΕΣΣΔ είχε κι άλλες πλευρές. Από τα στοιχεία που έχουν δει το φως της δημοσιότητας αποκαλύπτεται πως οι Αγγλοαμερικανοί ήταν έτοιμοι να καταλάβουν τις πετρελαιοπηγές του Καυκάσου σε περίπτωση νίκης των Ναζί μη διστάζοντας ακόμη και να προχωρήσουν σε μια πλατιά αντισοβιετική συμμαχία με τους Γερμανούς, εφόσον δεν μπορούσαν να πράξουν αλλιώς. Το μόνο που τους ανησυχούσε για το πώς θα δράσουν ήταν το ενδεχόμενο νίκης της ΕΣΣΔ (Υπουργείο Αμύνης ΕΣΣΔ: «Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος», εκδόσεις 20ός αιώνας, Αθήνα 1959, σελ. 246-248).

Η καθαρά υπονομευτική αυτή απόφαση των κυβερνήσεων των ΗΠΑ και Μ. Βρετανία ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών από το μαζικό και εργατικό κίνημα, μέσα στην ίδια τους τη χώρα. Στο συλλαλητήριο που οργάνωσε το Κογκρέσο των παραγωγικών συνδικαλιστικών οργανώσεων στις 22 Ιουλίου στη Ν. Υόρκη πήραν μέρος 60.000 άτομα που εκπροσωπούσαν 500.000 εργάτες της Μείζονος Νέας Υόρκης. Σε έκκληση προς τον Ρούζβελτ το συγκεντρωμένο πλήθος ζητούσε «να εκπληρωθούν οι συμμαχικές υποχρεώσεις χωρίς καμιά αναβολή, πριν ο αντίπαλος αποκτήσει νέα πλεονεκτήματα στον αγώνα εναντίον των ηρωικών ρωσικών στρατιών». Εξίσου δυναμικές ήταν και οι αντιδράσεις της αγγλικής εργατικής τάξης για το άμεσο άνοιγμα δεύτερου μετώπου.

 

Η μεγάλη νίκη

 

Η μάχη του Στάλινγκραντ, όπως είδαμε, χωρίζεται σε δύο μεγάλες περιόδους. Την αμυντική μάχη από τις 17 Ιούλη έως τις 18 Νοέμβρη, όπου ο Κόκκινος Στρατός ήταν αμυνόμενος και την επιθετική από τις 19 Νοέμβρη μέχρι τις 2 Φλεβάρη 1943, όπου περνά στην αντεπίθεση και κατακτά την τελική νίκη.
Στις 4 Οκτώβρη οι μάχες γίνονταν μέσα στα ίδια τα εργοστάσια. Στα μέσα Οκτώβρη, οι συγκρούσεις γενικεύτηκαν σε όλη την πόλη και είχαν χαρακτήρα αγώνα σώματος προς σώμα. Οι μάχες γίνονταν στους δρόμους της πόλης, στα σπίτια, στα εργοστάσια και στη δεξιά όχθη του Βόλγα. Ηταν αδιάκοπες, μέρα και νύχτα. Οι Γερμανοί προσπάθησαν και το Νοέμβρη να ολοκληρώσουν την κατάληψη του Στάλινγκραντ, αλλά απέτυχαν κάτω από τη σθεναρή αντίσταση του Κόκκινου Στρατού και του σοβιετικού λαού, που ενίσχυε τους πολιορκημένους με κάθε τρόπο και μέσο. Στο τέλος της αμυντικής περιόδου, ο Κόκκινος Στρατός κρατά σταθερά τις θέσεις του βόρεια του εργοστασίου τρακτέρ, το εργοστάσιο «Μπαρικάντι» και τα βορειοανατολικά οικοδομικά τετράγωνα του κέντρου της πόλης. Το μέτωπο στο Στάλινγκραντ σταθεροποιούνταν. Η γερμανοφασιστική διοίκηση πείστηκε πια πως δεν μπορεί να επιτύχει την εκπλήρωση των αντικειμενικών της σκοπών και δόθηκε διαταγή να περάσει στην άμυνα. Ετσι, αποφάσισε να κρατήσει τα στρατεύματα στις θέσεις τους, μέχρι την άνοιξη του 1943, οπότε υπολόγιζε να τα ενισχύσει και να ξαναρχίσουν την επίθεση. Οι Γερμανοί περίμεναν ότι ύστερα από τόσο σκληρές και αιματηρές συγκρούσεις τα σοβιετικά στρατεύματα δε θα μπορούσαν να ενεργήσουν οποιαδήποτε σοβαρή επιχείρηση για πολύ χρόνο.
Ωστόσο, η σοβιετική διοίκηση, ακόμα και όταν διεξάγονταν οι σκληρές αμυντικές μάχες, σχεδίαζε τις μελλοντικές επιχειρήσεις και συγκέντρωνε δυνάμεις και μέσα για μεγάλη αντεπίθεση. Στις 13 Νοέμβρη, εγκρίθηκε από την ανώτατη διοίκηση και το γενικό επιτελείο σχέδιο με την κωδική ονομασία «Ουράν», που προέβλεπε την κύκλωση και εξόντωση του εχθρού στο Στάλινγκραντ. Το σχέδιο εγκρίθηκε από την ανώτατη διοίκηση με επικεφαλής τον Ι. Β. Στάλιν. Μέσα σε λιγότερο από 72 ώρες, στις 20 Νοέμβρη 1942, είχε σχηματιστεί ο κλοιός γύρω από τις χιτλερικές στρατιές, με μιαν αιφνιδιαστική και τέλεια οργανωμένη επίθεση του Κόκκινου Στρατού. Οι μάχες συνεχίστηκαν, σκληρές, μέχρι τα τέλη Γενάρη, οπότε παραδόθηκε η επίλεκτη 6η Στρατιά των χιτλερικών και στις 2 Φλεβάρη, ολοκληρώθηκε η συντριβή.

Στη διάρκεια της μάχης, οι στρατοί του φασιστικού συνασπισμού έχασαν το 25% της δύναμης που είχαν παρατάξει στο σοβιετογερμανικό μέτωπο. Η συντριβή των Γερμανών στο Βόλγα σήμαινε την αρχή της αποφασιστικής στροφής στο Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο και σε όλο το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Εως τη μάχη του Στάλινγκραντ, στην ιστορία των πολέμων, δεν υπήρξε ποτέ περίπτωση κύκλωσης και ολοκληρωτικής καταστροφής τόσο μεγάλης στρατιωτικής δύναμης.
«Η προσφορά του σοβιετικού λαού, του σοβιετικού κράτους και των Κόκκινων Ενόπλων Δυνάμεών τους καταγράφτηκε οριστικά και αμετάκλητα ως αθάνατη εποποιία. Η γιγάντια συμβολή της Σοβιετικής Ενωσης στη νίκη κατά της Γερμανίας και των συμμάχων της επιτεύχθηκε χάρη: Στο ρόλο της εργατικής σοβιετικής εξουσίας στη δημιουργία και στην οργάνωση της αμυντικής θωράκισης της Σοβιετικής Ενωσης. Στα πλεονεκτήματα που προσφέρει η κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και ο κεντρικός σχεδιασμός της οικονομίας. Στον πρωταγωνιστικό ρόλο των λαϊκών μαζών, με ηγέτιδα δύναμη την εργατική τάξη. Στο ρόλο του Κομμουνιστικού Κόμματος ως επαναστατικής εργατικής πρωτοπορίας. Αποτελεί ένα τεράστιο ιστορικό δίδαγμα για το παρόν και το μέλλον του επαναστατικού κινήματος.

Θα ήταν αδύνατη η σωτηρία της Σοβιετικής Ενωσης αν δεν είχε διανύσει, στα μόλις 20 χρόνια από τη λήξη του εμφυλίου πολέμου που ακολούθησε την Οχτωβριανή Επανάσταση, μια τεράστια απόσταση στο δρόμο τής συνειδητά σχεδιασμένης κοινωνικοοικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης, της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.
Μετά τη νίκη της αντεπανάστασης στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες (1989 - 1991), ξεκίνησε μια πιο συντονισμένη παγκόσμια προσπάθεια να ξαναγραφτεί η Ιστορία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ο ιμπεριαλισμός επιχειρεί να σβήσει την προσφορά του Κομμουνιστικού Κινήματος, να κρύψει τις κατακτήσεις του σοσιαλιστικού συστήματος. Επιδιώκει να καταστήσει τις νεότερες γενιές ευάλωτες στη μαύρη προπαγάνδα, να τις υποτάξει μαζικά στα σημερινά του εγκλήματα. Ο αντικομμουνισμός αποτελεί παγκόσμια ιδεολογική και πολιτική δράση των δυνάμεων του κεφαλαίου, προκειμένου να υψωθούν απέραστα τείχη, για να μη βγει ο κόσμος από το πισωγύρισμα όπου τον έφερε η αντεπανάσταση του 1989 - 1991.

Τα ιμπεριαλιστικά «κέντρα» συγκαλύπτουν ότι οι άδικοι πόλεμοι ξεπηδούν από τη φλέβα του καπιταλιστικού συστήματος, ότι δεν οφείλονται σε κάποιους μανιακούς, όπως συχνά παρουσιάζουν τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι. Οι πόλεμοι γίνονται, επειδή υπάρχει η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, οι ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις για το μοίρασμα των αγορών, για τη «διέξοδο» από τις οικονομικές κρίσεις του καπιταλισμού μέσα από τη χειρότερη μορφή καταστροφής των παραγωγικών δυνάμεων, τον πόλεμο. Ακόμα, με στόχο την αναδιάταξη στο συσχετισμό δυνάμεων των ιμπεριαλιστικών κρατών.

Ταυτόχρονα, αποσιωπούν το γεγονός ότι η ΕΣΣΔ κατέβαλε μεγάλες και πολύχρονες προσπάθειες για να αποσοβηθεί η πολεμική έκρηξη, ότι ακολουθούσε με συνέπεια πολιτική ειρήνης, επειδή μόνο από αυτήν είχε συμφέρον για να οικοδομηθεί η σοσιαλιστική κοινωνία. Εχοντας καταργήσει την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, είχε καταργήσει και το κίνητρο της συμμετοχής στο μοίρασμα και στο ξαναμοίρασμα του κόσμου. Η Σοβιετική Ενωση υποχρεώθηκε να διεξαγάγει έναν πόλεμο που προκάλεσε ο ιμπεριαλισμός.
Κρύβουν, επίσης, επιμελώς ότι ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος αναθέρμανε τις ελπίδες των αντεπαναστατικών δυνάμεων στη Σοβιετική Ενωση, που τον είδαν ως τη μεγάλη ευκαιρία για την παλινόρθωση του καπιταλισμού και συμμάχησαν με τους Γερμανούς.
Τα αντικομμουνιστικά «κέντρα» ονοματίζουν σήμερα την Αντίσταση «τρομοκρατία»! Εμφανίζουν ως σφαγές αμάχων την παραδειγματική τιμωρία των «δοσίλογων». Προβάλλουν ως βασική αιτία της δημιουργίας οργανώσεων τύπου «Ταγμάτων Ασφαλείας» και της συνεργασίας με τους κατακτητές την ανάγκη «αθώων να προστατευθούν από το αιματηρό όργιο που εξαπέλυσαν εναντίον τους οι Κομμουνιστές»!

Αντιστρέφουν πλήρως την πραγματικότητα. Δεν είναι μόνο οι δυνάμεις του «Αξονα» που διέπραξαν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Είναι και οι κυβερνήσεις των «δημοκρατικών» ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Από τα πιο χαρακτηριστικά εγκλήματα των ΗΠΑ - Βρετανίας ήταν ο βομβαρδισμός της Δρέσδης (13 προς 14 Φλεβάρη 1945), στη διάρκεια του οποίου η πόλη μεταμορφώθηκε σε σωρούς ερειπίων, χάθηκαν πάνω από 120.000 άνθρωποι και καταστράφηκε ανυπολόγιστης αξίας πολιτιστικός πλούτος. Κι αυτό, παρότι ο βομβαρδισμός της Δρέσδης δεν είχε στρατιωτική σημασία. Σήμερα, δε λείπουν και εκείνοι που ισχυρίζονται ότι η Δρέσδη βομβαρδίστηκε μετά από απαίτηση του Στάλιν!! Ομως τα εργοστάσια της Γερμανίας, όπου οι ΗΠΑ είχαν επενδύσεις, παρέμειναν άθικτα.
Η έκρηξη αυτενέργειας, που έδειξε το μεγαλύτερο τμήμα του σοβιετικού λαού, η τέτοια προσήλωση στο στόχο και η συνειδητή πειθαρχία δεν μπορούσαν να υπάρξουν σε συνθήκες τρόμου σε βάρος του λαού, όπως ισχυρίζονται ότι υπήρχαν η ιμπεριαλιστική και η οπορτουνιστική προπαγάνδα. Δεν ήταν δυνατό να δράσουν σε συνθήκες τρόμου οι οικοδόμοι του σοσιαλισμού, που μετέφεραν στα ενδότερα της Σοβιετικής Ενωσης χιλιάδες εργοστάσια και επιχειρήσεις των δυτικών περιοχών, για να συνεχιστεί η παραγωγή. Οι οικοδόμοι του σοσιαλισμού που, μεσούντος του πολέμου, έχτιζαν από την αρχή τις ερειπωμένες περιοχές, όταν οι γερμανικές στρατιές τις εγκατέλειπαν. Εκατοντάδες χιλιάδες γυναίκες έπιασαν δουλειά στα εργοστάσια αντικαθιστώντας στην παραγωγή τους άντρες που πολεμούσαν στο μέτωπο. Περισσότερες από 1 εκατομμύριο γυναίκες στα κολχόζ απέκτησαν τα επαγγέλματα της οδηγού και της μηχανικού. Πάνω από 200 χιλιάδες έγιναν υπεύθυνες συνεργείων και πρόεδροι κολχόζ, ενώ 1 εκατομμύριο πήραν μέρος στις μάχες, στο μέτωπο και στα αντάρτικα τμήματα.

Αλλά και οι τέτοιας έκτασης και βάθους γιγάντιες στρατιωτικές επιχειρήσεις, όπως αυτές που διεξήγαγε ο Κόκκινος Στρατός, ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθούν δίχως την αυτοθυσία, την πρωτοβουλία και την ατομική υπευθυνότητα από τους πολιτικούς και στρατιωτικούς ιθύνοντες κάθε χώρου». («Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ Για τα 60 χρόνια από την Αντιφασιστική Νίκη των Λαών»).

Η σημασία της μάχης του Στάλινγκραντ

Με τη μάχη του Στάλινγκραντ, ο Κόκκινος Στρατός απέσπασε τη στρατηγική πρωτοβουλία «και την κράτησε έως το τέλος του πολέμου» (Γ. Κ. Ζούκοφ: «Αναμνήσεις και Στοχασμοί», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 2ος, σελ. 151). Η μάχη αυτή δημιούργησε ευνοϊκές συνθήκες για επιθέσεις όλων των σοβιετικών μετώπων. Η εξόντωση των ρουμανικών στρατιών και της 8ης ιταλικής στρατιάς οδήγησαν στην αρχή της πολιτικής κρίσης στη Ρουμανία και την Ιταλία. Η νίκη του Στάλινγκραντ ανέβασε το κύρος της Σοβιετικής Ενωσης, επέδρασε θετικά στην ανάπτυξη του κινήματος Εθνικής Αντίστασης στις κατεχόμενες χώρες και προκάλεσε αίσθημα υψηλής εκτίμησης των εργαζομένων όλων των χωρών προς το σοβιετικό λαό. Πολλά κράτη, που έως τότε δε διατηρούσαν διπλωματικές σχέσεις με την ΕΣΣΔ, έσπευσαν να τις αποκαταστήσουν. Η Τουρκία και η Ιαπωνία αρνήθηκαν να μπουν στον πόλεμο κατά της ΕΣΣΔ.

Εξαιρετικό αντίκτυπο, όμως, είχε η νίκη του Στάλινγκραντ και στην Ελλάδα. Η μεγαλειώδης νίκη του Σοβιετικού Στρατού στο Στάλινγκραντ, οι κατοπινές νίκες του στο Ανατολικό Μέτωπο - με κυριότερη αυτήν του Κουρσκ, τον Ιούλη και Αύγουστο του 1943, που οριστικά έγειρε την πλάστιγγα της στρατιωτικής πρωτοβουλίας στον Κόκκινο Στρατό - σε συνδυασμό με τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το Σεπτέμβρη του 1943, άσκησαν ευνοϊκότατη επίδραση στην άνοδο του απελευθερωτικού κινήματος και στην Ελλάδα, ιδιαίτερα, δε, στην ανάπτυξη του ένοπλου αγώνα. Συνολικά, το κίνημα στην Ελλάδα πέρασε σε μια καινούρια, ανώτερη, φάση.
Ηταν μια νίκη, στην οποία υποχρεώθηκαν να υποκλιθούν όλοι και προπαντός οι Αγγλοαμερικανοί. «Είναι μία καταπληκτική νίκη», έγραψε ο Τσόρτσιλ στον Στάλιν. Ο Ρούζβελτ, πιο διαχυτικός, δε δίστασε να χαρακτηρίσει το γεγονός «ως ένα από τα λαμπρότερα κεφάλαια του πολέμου των λαών που ηνώθησαν εναντίον του ναζισμού και των μιμητών του».
Το σημαντικότερο απ' όλα, όμως, γι' αυτήν την εκπληκτική εποποιία, ήταν ο ρόλος του Κόμματος των Μπολσεβίκων. Να τι γράφει ο Α. Μ. Βασιλιέφσκι, Α' στρατάρχης της ΕΣΣΔ και εκ των πρωταγωνιστών της νίκης: «Η ψυχή της άμυνας του Στάλινγκραντ ήταν το Κομμουνιστικό Κόμμα. Το κόμμα ήταν, που κατηύθυνε όλες τις προσπάθειες του λαού και του στρατού στην υπεράσπιση της γραμμής του Βόλγα, ενέπνευσε τους μαχητές σε ηρωικά κατορθώματα» (Α. Μ. Βασιλιέφσκι: «Απομνημονεύματα, εκδόσεις ΣΕ, σελ. 349).

«Η Σοβιετική Ενωση, με την καθοδήγηση του ΚΚΣΕ, που είχε ΓΓ της ΚΕ τον Ι. Β. Στάλιν, σήκωσε το κύριο βάρος του αγώνα. Συνολικά, στο Ανατολικό Μέτωπο καταστράφηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν 607 γερμανικές μεραρχίες, που σημαίνει ότι οι ναζί είχαν εκεί μέχρι και τετραπλάσιες απώλειες σε σύγκριση με όλα τα άλλα μέτωπα μαζί (Β. Αφρική, Δ. Ευρώπη, Ιταλία). Σε περισσότερα από 30 εκατομμύρια έφθασαν οι ανθρώπινες θυσίες της Σοβιετικής Ενωσης μαζί με τους ανάπηρους και τους τραυματισμένους. 20 εκατομμύρια ήταν οι νεκροί της, ανάμεσά τους το άνθος των κομμουνιστών, που έδωσαν ό,τι πολυτιμότερο για τη σωτηρία της σοσιαλιστικής πατρίδας. Αντίστοιχα, οι νεκροί της Βρετανίας ανέρχονταν σε 375.000 και των ΗΠΑ σε 405.000.
Τρομακτικές ήταν ακόμη και οι άλλες καταστροφές που υπέστη η ΕΣΣΔ: 1.710 πόλεις μετατράπηκαν σε σωρούς ερειπίων. Κάηκαν 70.000 χωριά και κεφαλοχώρια. Καταστράφηκαν ολοκληρωτικά ή εν μέρει 32.000 βιομηχανικές επιχειρήσεις και 65.000 χιλιόμετρα σιδηροδρομικών γραμμών. Καταληστεύτηκαν 98.000 κολχόζ, 5.000 σοβχόζ και μηχανοτρακτερικοί σταθμοί, χιλιάδες νοσοκομεία, σχολεία, ανώτερα ιδρύματα και βιβλιοθήκες...

Αν η Σοβιετική Ενωση δεν είχε διανύσει, πριν από τον πόλεμο, στη διάρκειά του και σε ελάχιστο χρόνο, μια τεράστια απόσταση στο δρόμο τής συνειδητά σχεδιασμένης κοινωνικοοικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης, της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, θα ήταν αδύνατη η σωτηρία της. Στη μάχη του Στάλινγκραντ, που αποτέλεσε τη ριζική στροφή προς τη νίκη, νικητής ήταν ο σοσιαλισμός και όχι η παγωνιά του ρωσικού χειμώνα, όπως προβάλλεται σκόπιμα από διάφορες πλευρές. Η κολοσσιαία προσπάθεια του νεαρού σοβιετικού κράτους αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία, αν συνυπολογιστεί ότι πραγματοποιήθηκε σε συνθήκες καπιταλιστικής περικύκλωσης, εμπορικού αποκλεισμού, ιμπεριαλιστικής προετοιμασίας νέου παγκόσμιου πολέμου, αποβολής της ΕΣΣΔ από την Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ), ανοιχτής παραβίασης διεθνών συμφωνιών και υπονόμευσης από οργανωμένες αντεπαναστατικές εγχώριες αστικές δυνάμεις, ακόμη και μέσα στο στρατό, καθώς και από τη διαβρωτική, υπονομευτική δράση του οπορτουνισμού με τη μορφή κυρίως του τροτσκισμού». (Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ Για τα 60 χρόνια από την Αντιφασιστική Νίκη των Λαών»).

Ανέκδοτο φωτογραφικό ντοκουμέντο

Η παρακάτω φωτογραφία που αναγνώστης μας είχε την ευγένια να μας παραχωρήσει για δημοσίευση αποτελεί ανέκδοτο ιστορικό ντοκουμέντο του 1945. Στην φωτογραφία βλέπουμε κατάθεση στεφάνου πιθανότατα από τον Βασίλη Μπαρτζιώτα σε εκδήλωση του ΕΑΜ για τους νεκρούς του ηρωικού σκοπευτηρίου στην Καισαριανή. Στην φωτογραφία εικονίζεται το παλαιό μνημείο πριν την καταστροφή του μετεμφυλιακά και κόσμος που ανοίκει έιτε στο ΕΑΜ είτε στην επιτροπή εορτασμού των κατοίκων της Καισαριανής. Η φωτογραφία είναι ανέκδοτη και ο κάτοχός της διατηρεί όλα τα δικαιώματα δημοσίευσής της.



Χάρτης παρακρατικών συμμοριών

Η παρακάτω εικόνα αποτελεί μια απόπειρα γεωγραφικής κατανομής των περιοχών δράσης των διαφόρων παρακρατικών συμμοριών της περιόδου της λευκής τρομοκρατίας 1945-1949. Ο χάρτης αποτελεί τμήμα του υπομνήματος που κατάθεσε η επιτροπή του ΔΣΕ στον ΟΗΕ και δημοσιεύθηκε στον Ριζοσπάστη. Εμείς το μεταφέρουμε από τον τόμο Δ1 Ιστορίας της Νεότερης Ελλάδας εκδόσεις Βιβλιόραμα.

ΕΠΟΝ

Στις 23 Φλεβάρη 1943, σε ένα μικρό σπίτι, στην οδό Δουκίσσης Πλακεντίας 3 στους Αμπελόκηπους, ιδρύεται η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων, η θρυλική ΕΠΟΝ, η μεγαλύτερη νεολαιίστικη οργάνωση της χώρας.

Η δράση της, οι αγώνες της, το αίμα που έχυσαν οι νεολαίοι ήρωές της έχουν γραφτεί με ανεξίτηλα γράμματα στις σελίδες της Ιστορίας. Στα σπλάχνα της ανδρώθηκαν χιλιάδες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Γαλουχήθηκαν με τα ιδανικά μιας ελεύθερης πατρίδας, ενάντια σε κάθε ξένο κατακτητή. Πολέμησαν, με το όπλο στο χέρι, στην πρώτη γραμμή κατά των χιτλερικών και φασιστών κατακτητών. Στάθηκαν με αυτοθυσία, μπροστά στα τανκς των Εγγλέζων το Δεκέμβρη του '44. Αγωνίστηκαν - κάτω από βαριά παρανομία - για την εξάπλωση των προοδευτικών ιδεών, των αγωνιστικών αξιών για τη ζωή, με έναν πρωτοφανή εκδοτικό οργασμό και μια πρωτόγνωρη πολιτιστική ανάπτυξη.

Η συνεισφορά της ΕΠΟΝ, στη διαπαιδαγώγηση της νέας γενιάς ήταν μοναδική. Η ΕΠΟΝ, με οργανωμένα 630.000 μέλη, είχε πετύχει σε μεγάλο βαθμό να δώσει τη σωστή, αγωνιστική, διέξοδο στις ανάγκες που είχαν οι νέοι. Οι αγώνες της αποτέλεσαν, αποτελούν και θα αποτελούν μια τεράστια παρακαταθήκη για τη νεολαία. Παρακαταθήκη, που αδυνατεί να σβήσει η ντόπια αντίδραση απ' τη συλλογική μνήμη της νεολαίας κι ας έχουν περάσει τόσα χρόνια από τότε.


Αυτές τις μέρες συμπληρώνονται 69 χρόνια από την ίδρυση της ΕΠΟΝ και τα οράματα, για τα οποία εκατοντάδες χιλιάδες ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες αγωνίστηκαν και πότισαν με το αίμα τους τη γη αυτού του τόπου, μένουν ακόμη επίκαιρα, ζωντανά και ανεκπλήρωτα. Το έργο, που άφησε πίσω της η μαζικότερη οργάνωση νεολαίας που γνώρισε η Ελλάδα, είναι χαραγμένο ακόμη και σήμερα στο νεολαιίστικο κίνημα, που αγωνίζεται για έναν κόσμο χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Τα οράματά της είναι σήμερα ζωντανά στα μάτια των νέων ανθρώπων που έχουν πάρει τη σκυτάλη των ΕΠΟΝιτών...


Πώς όμως ιδρύθηκε η ΕΠΟΝ; Κάτω από ποιες συνθήκες έδρασε; Ποια ήταν η δράση που ανέπτυξε και σε ποια επίπεδα; Ποια ήταν τα ιδανικά που εμφύτευσε στη νεολαία;

Η ίδρυση της ΕΠΟΝ και οι βασικοί της στόχοι

Ας δούμε πώς περιγράφει η «Νέα Γενιά», το δημοσιογραφικό όργανο του ΚΣ της ΕΠΟΝ, την ίδρυση της Οργάνωσης: «Με το σούρουπο η ιδρυτική σύσκεψη είχε τελειώσει. Σε ένα δωμάτιο είχε συνέλθει κιόλας η Α΄ Ολομέλεια του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ. Οι αντιπρόσωποι δυο δυο γλιστρούσαν από το σπίτι στην πολιτεία. Η βροχή, που είχε αρχίσει από το χτεσινό απόγευμα, απόψε σταμάτησε. Κατά τη δύση ο ήλιος είχε μια καλοκαιριάτικη φωτεινάδα. Ετούτο το βράδυ ο φοιτητής αντάμωσε τους πρώτους ΕΠΟΝίτες, τους μίλησε γι' αυτό το ξεκίνημα. Για την ΕΠΟΝ».

Η ΕΠΟΝ δεν προέκυψε από παρθενογένεση. Ηταν ο ώριμος καρπός αγώνων και θυσιών. Βασικός φορέας και αιμοδότης της ΕΠΟΝ ήταν η θρυλική ΟΚΝΕ. Και είναι αλήθεια πως τη «μαγιά» της ΕΠΟΝ θα τη βρούμε στα ξερονήσια και τις φυλακές της δικτατορίας του Μεταξά, όπου ήταν κλεισμένα μέλη και στελέχη της ΟΚΝΕ.


Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Ιδιαίτερη σημασία για το νεολαιίστικο κίνημα έχει η πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ, στις 5 Φλεβάρη 1942, όταν και ιδρύθηκε στην Αθήνα το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο Νέων (ΕΑΜΝ). Σε αυτό, εκτός από την ΟΚΝΕ, συμμετείχαν και οι παρακάτω νεολαιίστικες οργανώσεις: «Φιλική Εταιρεία Νέων», «Ελευθερία», «Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδας» και «Δημοκρατική Ενωση Νέων».

Περίπου ένα χρόνο αργότερα και κάτω από βαριά παρανομία, στις 14 Γενάρη 1943, συνήλθε η Ολομέλεια της ΚΕ του ΕΑΜ Νέων και αποφάσισε την ίδρυση της ενιαίας οργάνωσης της νέας γενιάς. Στις 23 Φλεβάρη 1943, στους Αμπελόκηπους, με πρόταση της ΟΚΝΕ και με τη συμμετοχή εκπροσώπων όλων των οργανώσεων νέων που συμμετείχαν στο ΕΑΜ Νέων, καθώς και άλλων ενιαίων οργανώσεων, πραγματοποιήθηκε η σύσκεψη εκείνη που κατέληξε στην απόφαση ίδρυσης της ΕΠΟΝ.

Την ίδια μέρα, στο ιδρυτικό κείμενο της ΕΠΟΝ αναφέρονται «οι βασικοί σκοποί που πρέπει να περιέχονται στο καταστατικό της ΕΠΟΝ». Να πώς περιγράφονται οι βασικοί αυτοί σκοποί:

«α. Η εθνική απελευθέρωση με βάση την ακεραιότητα της Ελλάδας. β. Η εξόντωση του φασισμού τώρα και στο μέλλον και με οποιαδήποτε μορφή και αν παρουσιαστεί. Αποκατάσταση της Λαϊκής Κυριαρχίας έτσι που όλες οι εξουσίες να απορρέουν απ' την κυρίαρχη θέληση του Λαού και της νέας γενιάς. γ. Η καταπολέμηση των ιμπεριαλιστικών πολέμων και η υπεράσπιση της ειρήνης με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών και της αδελφικής συνεργασίας όλων των Λαών και Νεολαιών και ειδικά της Βαλκανικής. δ. Η υπεράσπιση των οικονομικών, πολιτικών, εκπολιτιστικών και μορφωτικών δικαιωμάτων και επιδιώξεων της νέας γενιάς (...) 8. Η Πανελλαδική σύσκεψη αποφασίζει την προσχώρηση της ΕΠΟΝ στο ΕΑΜ σαν εκπρόσωπος της νέας γενιάς, με συμμετοχή του αντιπροσώπου της στην ΚΕ του ΕΑΜ».


Από το πρώτο αυτό ιδρυτικό κείμενο γίνεται φανερό πως η ΕΠΟΝ δεν ήταν κάποια οργάνωση με «ουδέτερα» ή «αταξικά» χαρακτηριστικά, όπως όχι λίγοι καλοθελητές θέλησαν να την παρουσιάσουν. Αντιθέτως, με σαφήνεια, προσχωρούσε στο ΕΑΜ, ζητώντας συμμετοχή στην ΚΕ του ΕΑΜ - του οποίου βασικός αιμοδότης και τροφοδότης ήταν το ΚΚΕ.

Η ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης

Με την ίδρυσή της, η ΕΠΟΝ έδωσε μια απ' τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες μάχες. Μάχη που έμεινε στην Ιστορία. Ηταν η ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης που επιχείρησαν να υλοποιήσουν οι χιτλερικοί με τους ντόπιους δοσίλογους και συνεργάτες τους και που άρχισε με τη συντονισμένη απεργία και διαδήλωση στις 24 Φλεβάρη. Χιλιάδες λαού κατέβηκαν στο δρόμο, στο κέντρο της Αθήνας, για να διαδηλώσουν μπροστά στο πολιτικό γραφείο του κατοχικού πρωθυπουργού Κ. Λογοθετόπουλου, στο Εργατικό Κέντρο και στο υπουργείο Εργασίας. Μπροστάρηδες στη μάχη, χιλιάδες νεολαίοι και νεολαίες, κάτω από τα λάβαρα της νεοϊδρυμένης ΕΠΟΝ.

Παρά όμως τη μαζική και δυναμική αντίδραση του λαού, η κυβέρνηση των δοσίλογων θα προχωρούσε στο σχέδιο πολιτικής επιστράτευσης του ελληνικού λαού, ώστε ο ελληνικός λαός να υπηρετήσει τα σχέδια του Αξονα. Να σημειωθεί πως η ανάγκη των χιτλερικών για πολιτική επιστράτευση είχε άμεση σχέση με τις μεγάλες νίκες του Κόκκινου Στρατού, με κορύφωση τη μεγάλη νίκη στο Στάλινγκραντ το Φλεβάρη του '43.

Υπήρχε, λοιπόν, η πληροφορία ότι στις 5 Μάρτη ο Κ. Λογοθετόπουλος θα αναγγείλει επίσημα την πολιτική επιστράτευση. Τη μέρα εκείνη ξέσπασε θύελλα. Η γενική απεργία υπήρξε καθολική. Ο λαός της Αθήνας και του Πειραιά βρίσκεται στους δρόμους. Τα χωνιά - που τότε εφευρέθηκαν - τίθενται σε εφαρμογή. Ενα σύνθημα κυριαρχεί: «Κάτω η επιστράτευση».


Στη μάχη αυτή, η παρουσία της ΕΠΟΝ είναι ξεχωριστή και της ανήκει μεγάλο μερίδιο από τη νίκη. Το πρώτο φύλλο της «Νέας Γενιάς» περιγράφει ως εξής τη δράση της Οργάνωσης: «24 Φλεβάρη και 5 Μάρτη! Να, δύο ημερομηνίες που θα μείνουν ιστορικές. Κι αξέχαστες. Δυο μέρες που ο αθηναϊκός και πειραιώτικος λαός με τα νιάτα του αγωνίστηκε και σάρωσε τα σχέδια των καταχτητών και επέβαλε τη θέλησή του. Η νέα γενιά συμμετείχε σε πρωτοφανή όγκο και μαχητικότητα σ' αυτές τις μάχες. Η 5 του Μάρτη ακόμα αποτέλεσε το πρώτο βάφτισμα της ΕΠΟΝ. Μια μεγάλη διαδήλωση νέων κοριτσιών και παιδιών διέσχισε τους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας με κραυγές "ΚΑΤΩ Η ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΣΗ - ΕΠΟΝ, ΕΠΟΝ"».

Ο ένοπλος αγώνας

Απ' την πρώτη στιγμή της ίδρυσής της, η ΕΠΟΝ πήρε ενεργό μέρος στον ένοπλο αγώνα κατά των χιτλερο-φασιστών κατακτητών. Οι πρώτοι 16 αντάρτες, που ήταν η πρώτη αντάρτικη ΕΠΟΝίτικη ομάδα, στις αρχές του 1943, μέχρι την ώρα της απελευθέρωσης, τον Οκτώβρη του '44, τα μέλη και στελέχη της ΕΠΟΝ που έγιναν αντάρτες του ΕΛΑΣ είχαν ξεπεράσει τους 35.000.

Σύμφωνα με την Εκθεση του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ προς το Παγκόσμιο Συμβούλιο Νέων για το χαρακτήρα, τους σκοπούς και τη δράση της από την ίδρυσή της έως το 1945, αναφέρεται για τον ένοπλο αγώνα:

• Πάνω από 8.000 επίλεκτοι ΕΠΟΝίτες αντάρτες πολέμησαν τους Ιταλούς, τους Γερμανούς και τους Βούλγαρους κατακτητές μέσα απ' τις γραμμές 200 υποδειγματικών στρατιωτικών σχηματισμών της ΕΠΟΝ.
• Πάνω από 27.000 μέλη και στελέχη της ΕΠΟΝ, εκτός απ' τους παραπάνω, πολέμησαν μέσα απ' τους άλλους σχηματισμούς του ΕΛΑΣ.
• Σε 430 μάχες και συγκρούσεις πήραν μέρος οι αντάρτικες μονάδες της ΕΠΟΝ.
• Στις μάχες αυτές έπεσαν πάνω από 1.300 μέλη και στελέχη της ΕΠΟΝ ως την απελευθέρωση.
• Και στις πόλεις - προπάντων στην Αθήνα - οι ΕΠΟΝίτες μαχητές έδωσαν μάχες με τους Γερμανούς και τα προδοτικά Τάγματα Ασφαλείας στις λαϊκές γειτονιές. «Πολύ πριν απ' την απελευθέρωση ολόκληρα διαμερίσματα της Αθήνας και των περιχώρων ήταν λεύτερα, δεν τολμούσε να πατήσει γερμανός και προδότης και υπήρχαν φρουραρχεία του ΕΛΑΣ», αναφέρεται χαρακτηριστικά.

Η συμβολή των ΕΠΟΝιτών και ΕΠΟΝιτισσών που αγωνίστηκαν στα τμήματα του ΕΛΑΣ, μέχρι και την απελευθέρωση, ήταν τεράστια. Οι μάχες που έδωσαν, σε όλη την Ελλάδα κατά του κατακτητή, ήταν συνεχείς. Ωστόσο, η τεράστια συνεισφορά της ΕΠΟΝ στον αγώνα του ΕΑΜ για λεύτερη πατρίδα προσμετριέται όχι μόνο στο στρατιωτικό τομέα, αλλά και στον αγώνα ενάντια στην πείνα, στις παλλαϊκές εθνικές διαδηλώσεις στις πόλεις και στον εκπολιτιστικό αγώνα.

Η μάχη κατά της πείνας

Ιστορική έχει μείνει και η μάχη που έδωσε η ΕΠΟΝ για την καταπολέμηση της πείνας, η οποία τότε θέριζε παιδιά και νεολαία.

Εδωσε άμεσα την κατεύθυνση ο αγώνας να έχει στόχο τη χορήγηση 100 δράμιων ψωμί τη μέρα και 8 δράμιων λάδι. Επίσης, αγωνίστηκε για την προστασία των μικρών παιδιών και την οργάνωση ψυχαγωγίας και αλληλεγγύης ανάμεσα στους νέους. Υπολογίζεται ότι, μόνον στις πόλεις, εξασφαλίστηκαν 220 οργανωμένα συσσίτια για 65.000 παιδιά.

Οι διαδηλώσεις στις πόλεις και η συμμετοχή της ΕΠΟΝ

Λίγες μέρες μετά το μεγαλειώδη αγώνα κατά της πολιτικής επιστράτευσης, στις 24 Μαρτίου 1943, παραμονή της εθνικής γιορτής και ένα μήνα μετά την ίδρυση της ΕΠΟΝ, 5.000 ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες «αψηφώντας τα βόλια στεφανώνουν τις προτομές των ηρώων του '21 και την άλλη μέρα δεκάδες χιλιάδες διαδηλώνουν στους δρόμους με τα συνθήματα του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ χαιρετώντας την εθνική επέτειο», όπως αναφέρεται στην έκθεση του ΚΣ της ΕΠΟΝ.


Μια απ' τις σημαντικότερες, όμως, μάχες που έδωσε η ΕΠΟΝ ήταν η κορυφαία διαδήλωση του λαού και της νεολαίας της Αθήνας ενάντια στην επέκταση των Βούλγαρων φασιστών στην ελληνική Μακεδονία τον Ιούλη του 1943. Για το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός αξίζει να αναφέρουμε λίγα παραπάνω, με δεδομένη την ξεχωριστή συμβολή και συμμετοχή της ΕΠΟΝ σε αυτές τις μάχες.


Τον Ιούλη του 1943, η χιτλερική διοίκηση, αντιμέτωπη με τα κρίσιμα προβλήματα του πολέμου, πήρε την απόφαση να παραχωρήσει ολόκληρη τη Μακεδονία και τη Θράκη στους Βούλγαρους φασίστες. Η μάχη ξεκίνησε στις 7 Ιούλη απ' τη Θεσσαλονίκη. Χιλιάδες νέοι και πλήθη λαού ξεκίνησαν με διαδήλωση από την Αποστόλου Παύλου. Το ίδιο βράδυ στη Νεάπολη μιλούν, σε συγκέντρωση λαού και νεολαίας, στελέχη του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ, ξεσηκώνοντας την πόλη. Τις επόμενες μέρες, σε Επτάλοφο, Νεάπολη, Τούμπα, Καλαμαριά κινητοποιούνται 50.000 λαού. Στις 10 Ιούλη κηρύσσεται παλλαϊκή απεργία. Την ίδια μέρα ξεσηκώνεται το Κιλκίς. Στις 17 η Εδεσσα, τα Γιαννιτσά. Ολη η Μακεδονία, με πρωτοπόρους το ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ, δίνει τη μάχη ενάντια στο διαμελισμό της χώρας.

Τη μάχη αυτή, όμως, την έκρινε η ασύγκριτη σε μαζικότητα και μαχητικότητα διαδήλωση του λαού της Αθήνας, στις 22 Ιούλη 1943. Σε αυτή την πρωτοφανέρωτη μεγαλειώδη διαδήλωση, χιλιάδες λαού πλημμύρισαν το κέντρο της πρωτεύουσας. Σε αυτή τη μάχη, οι κατακτητές ήταν αποφασισμένοι να χτυπήσουν. Τη στιγμή που οι σημαίες έχουν φτάσει στην οδό Ομήρου, μπροστά στην Τράπεζα της Ελλάδας, τα τανκς έρχονται. Μια ξανθιά κοπέλα ορμά με τη σημαία και την ανεμίζει μπροστά απ' το τανκ. Μια ριπή τη ρίχνει κάτω νεκρή. Και οι ερπύστριες περνούνε πάνω απ' το άψυχο κορμί της. Ηταν η Παναγιώτα Σταθοπούλου. Μια άλλη ΕΠΟΝίτισσα ορμά στο τανκ, σκαρφαλώνει και χτυπά τον τανκίστα στο πρόσωπο. Μια σφαίρα, τη ρίχνει κι αυτή νεκρή. Ηταν η Κούλα Λίλη.


Στο ρεπορτάζ για τη μεγάλη διαδήλωση, η «Νέα Γενιά» γράφει: «Στη μεγάλη διαδήλωση της 22/7 πέσανε ηρωικά οι ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες: Μ. Καλοζύμης εφαρμοστής στη ΒΙΟ, Παναγιώτα Σταθοπούλου, Θώμης Χατζηθωμάς, σπουδαστής, Αντωνιάδου, φοιτήτρια. Ορκιζόμαστε να εκδικηθούμε το θάνατο των συναγωνιστών μας».


Οι ΕΠΟΝίτες και οι ΕΠΟΝίτισσες που έπεσαν στη μάχη έφτασαν τους 22. Ομως η επέκταση της βουλγαρικής κατοχής σ' ολόκληρη τη Μακεδονία ματαιώθηκε!

Το «κάστρο»

Στο μέγεθος του ηρωικού αγώνα της Εθνικής Αντίστασης κατά των κατακτητών πρέπει να προσμετρηθεί και το δυσθεώρητο μπόι τριών αμούστακων παλικαριών 17-18 χρονών, ΕΠΟΝιτών, που μετέτρεψαν ένα χαμόσπιτο στον Υμηττό σε «κάστρο».

Στις 28 Απρίλη 1944, ένα τάγμα Γερμανών κατακτητών περικυκλώνει ένα μικρό σπίτι στον Υμηττό, στο οποίο φυλάσσεται ο οπλισμός του ΕΛΑΣ της περιοχής. Οι κατακτητές δεν ήξεραν ούτε πόσοι, ούτε ποιοι το φύλαγαν. Θεωρούσαν όμως ότι ήταν ζήτημα λίγων λεπτών για να παραδοθούν όσοι βρίσκονταν μέσα.

Το σπίτι το προστάτευαν τρεις ΕΠΟΝίτες. Ο Δημήτρης Αυγέρης, 18 χρονών και οι Θάνος Κιοκμενίδης και Κώστας Φολτόπουλος, 17 χρονών. Οι τρεις τους ξεκίνησαν μια λυσσαλέα μάχη ενάντια στις γερμανικές δυνάμεις, κρατώντας αυτές σε απόσταση 500 μέτρων από το σπίτι. Υπερασπίζονταν το σπίτι και ταυτόχρονα κατέστρεφαν τον οπλισμό, για να μην πέσει στα χέρια του εχθρού. Η μάχη κράτησε μέχρι αργά το απόγευμα, πολεμώντας απέναντι σε 200 πάνοπλους Γερμανούς.


Ο Κώστας και ο Θάνος βρήκαν το θάνατο υπερασπιζόμενοι το «κάστρο». Ο Δημήτρης - αφού είχε καταστραφεί το μεγαλύτερο μέρος του οπλισμού - αναγκάστηκε να βγει αφού οι Γερμανοί έριξαν καπνογόνα και τον δολοφόνησαν εκεί, εν ψυχρώ. Τα τρία παλικάρια είχαν νικήσει...

Απεργίες και σαμποτάζ

Η ΕΠΟΝ, όμως, εκτός απ' τις ηρωικές μάχες στο πλευρό του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, στις πόλεις και τα βουνά, καθοδήγησε την εργαζόμενη νεολαία σε ασταμάτητο σαμποτάζ στις εγκαταστάσεις και τα εργοστάσια των ναζί. «Τα εργαζόμενα νιάτα ενωμένα ολοκληρωτικά στην ΕΠΟΝ κωλυσιεργούσαν συστηματικά στην παραγωγική μηχανή του εχθρού», αναφέρεται στην Εκθεση του ΚΣ της ΕΠΟΝ, προς το Παγκόσμιο Συμβούλιο Νέων.

Συγκεκριμένα, σημειώνει ότι ένας ΕΠΟΝίτης εργάτης στον Πειραιά, ανατίναξε ένα γερμανικό καράβι και δήλωσε στον πρόεδρο του δικαστηρίου, που τον καταδίκασε σε θάνατο, πως λυπόταν που δεν μπόρεσε να ανατινάξει περισσότερα. Στο εργοστάσιο της «Φορντ», που κατασκεύαζε κινητήρες αεροπλάνων για τους Γερμανούς, οι επονίτες εργάτες ρίξαν την παραγωγή από 6 τη μέρα σε 2. Στο εργοστάσιο Μαλτσινιώτη, κατέστρεψαν δεκάδες κινητήρες, ρίχνοντας καρφιά στις μηχανές.

«Σ' όλα τα πολεμικά εργοστάσια του κατακτητή», σημειώνεται, «στην Αθήνα, στον Πειραιά, στην Ελευσίνα, στα μεταλλεία της υπαίθρου, οργανώθηκαν απεργίες μέσα σε συνθήκες αφόρητης τρομοκρατίας. Το καλοκαίρι του '44 οι επονίτες παίξανε αποφασιστικό ρόλο στην οριστική εγκατάλειψη των πολεμικών εργοστασίων απ' τους εργάτες και εκμηδένισαν τη γερμανική παραγωγή».

Το εκπολιτιστικό έργο της ΕΠΟΝ

Μέσα στην κλαγγή της μάχης, όμως, η ΕΠΟΝ, επιτέλεσε ένα δύσκολο έργο, που παραμένει φωτεινός σηματοδότης μέχρι και σήμερα. Πρόκειται για τη γιγάντια εκπολιτιστική δραστηριότητά της. Σχολεία και σχολές. Θέατρο και διασκέδαση. Διάδοση του αθλητισμού και των αθλητικών ιδεωδών σε συνδυασμό με τη μάχη κατά των ναρκωτικών. Πρωτοφανής εκδοτική δραστηριότητα. Ολα αυτά, αποτελούν τις κύριες δραστηριότητες της ΕΠΟΝ, στα χρόνια της δράσης της.

Μια απ' τις βασικότερες μάχες που έδωσε η Οργάνωση, ήταν για το άνοιγμα και τη λειτουργία των σχολείων. Οι κατακτητές, είχαν μετατρέψει τα περισσότερα σχολεία σε στρατώνες, σε αχούρια, ακόμη και σε φυλακές. Με πρωτοβουλία της ΕΠΟΝ και των Λαϊκών Αρχών, τα περισσότερα σχολεία άνοιξαν. Σε πολλές περιπτώσεις, δάσκαλοι ήταν ΕΠΟΝίτες. Στην Πελοπόννησο, στα καμένα χωριά, χτίστηκαν πρόχειρα σχολειά από ΕΠΟΝίτες. Ο αγώνας για τη μόρφωση των παιδιών και της νεολαίας, ήταν συνεχής, καθ' όλη τη διάρκεια της Κατοχής.

Ξεχωριστή και η συνεισφορά της στη συνολική ανάπτυξη του εκπαιδευτικού έργου. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη διάρκεια του αντάρτικου αγώνα δημιούργησε γεωργικές σχολές, 3 στη Ρούμελη και 2 στη Θεσσαλία. Παράλληλα, με τη συνεργασία των πιο φωτισμένων παιδαγωγών της Ελλάδας, μελέτησε ολόκληρο το εκπαιδευτικό πρόβλημα της χώρας και πρόγραμμα, που άρχισε να μπαίνει σε εφαρμογή από την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ).

Γράφτηκαν σχολικά βιβλία με σύγχρονο προοδευτικό πνεύμα. Δύο αναγνωστικά για το Δημοτικό, το ένα με τίτλο «Τ' αετόπουλα» για τη Γ' και Δ' τάξη και το άλλο με τίτλο «Ελεύθερη Ελλάδα» για την Ε' και ΣΤ' τάξη. Τα βιβλία αυτά τυπώθηκαν σε 100.000 αντίτυπα και μοιράστηκαν - για πρώτη φορά στην ιστορία του ελληνικού κράτους - δωρεάν σε όλους τους μαθητές της Ελεύθερης Ελλάδας.

Η ανάπτυξη του θεάτρου ήταν πρωτόγνωρη για τα δεδομένα της εποχής. Να πως το ΚΣ της ΕΠΟΝ περιγράφει αυτή τη δραστηριότητα: «Δημιούργησε εκατοντάδες θέατρα σε όλη την Ελλάδα, όπου για πρώτη φορά τα νιάτα κι ο λαός, ιδιαίτερα της υπαίθρου, ένιωσαν τη χαρά της τέχνης. Εκατοντάδες χορωδίες νέων, θεατρικοί όμιλοι, εκπολιτιστικά συνεργεία, δούλεψαν ως το πιο ξεκομμένο απ' τη ζωή και τον πολιτισμό ορεινό χωριουδάκι, για να εμψυχώσουν, ν' ανακουφίσουν και να δώσουν χαρά και κέφι στο βασανισμένο λαό και τα νιάτα, που πολεμούσαν για τη λευτεριά».

Το θέατρο, τόσο στο βουνό με τους ερασιτεχνικούς θιάσους των ΕΠΟΝιτών, όσο και στις πόλεις και μετά την αποχώρηση των κατακτητών, έπαιξε σπουδαίο ρόλο, όχι μόνο στη σωστή ψυχαγωγία των νέων, αλλά και στην πνευματική τους ανάπτυξη. Παίχτηκαν έργα γραμμένα από τον Βασ. Ρώτα, τον Γερ. Σταύρου, τον Γιώργο Κοτζιούλα, που επενδύθηκαν μουσικά και με τη συμμετοχή του μουσικοσυνθέτη Αλέκου Ξένου.

Η ΕΠΟΝ, όμως, έδωσε μεγάλη προσοχή και στην ενίσχυση και ανάπτυξη του αθλητισμού. Δημιουργήθηκαν εκατοντάδες αθλητικές ομάδες σε όλη τη χώρα. Ζωντάνεψε ο κλασικός αθλητισμός. Αναπτύχθηκε το ποδόσφαιρο και οι άλλες αθλοπαιδιές, σε σωστές βάσεις, τις υγιούς άμιλλας. Τις αρχές της ΕΠΟΝ για την ανάπτυξη ενός μαζικού υγιούς αθλητισμού τις ακολούθησαν - εκτός από τους οπαδούς του ερασιτεχνικού αθλητισμού - και οι επίσημες πανελλαδικές αθλητικές οργανώσεις.

Παράλληλα εκατοντάδες χιλιάδες ΕΠΟΝίτες, ΕΠΟΝίτισσες και Αετόπουλα, δούλεψαν με ενθουσιασμό στο έργο της ανοικοδόμησης χωριών, δρόμων, γεφυριών κλπ. Μεγάλες μάχες δόθηκαν για τις αναδασώσεις, για την καταπολέμηση των λοιμωδών νόσων.

Η μάχη κατά των ναρκωτικών

Ομως, η μεγαλύτερη μάχη που έδωσε η ΕΠΟΝ, ήταν μάχη κατά των ναρκωτικών. Με ειδική καμπάνια μέσα από τις σελίδες του δημοσιογραφικού οργάνου του ΚΣ της Οργάνωσης, τη «Νέα Γενιά», αποκρούστηκε ο κίνδυνος των ναρκωτικών. Αντιγράφουμε από το περιοδικό: «ΟΧΙ ΧΑΣΙΣ ΑΛΛΑ ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΣΤΗ ΝΕΟΛΑΙΑ! Η ζωή των νέων δε βρίσκεται στους "ντεκέδες" όπου παραμονεύει ο πιο φρικτός θάνατος, αλλά:

• Στον αθλητισμό που θα τους χαρίσει σιδερένια κορμιά.
• Στις λέσχες και τις βιβλιοθήκες που θα τους μορφώσουν.
• Στις εκδρομές που τους φέρουν κοντά στην όμορφη και χαρούμενη Ελληνική φύση.
• Στις πολιτισμένες συντροφιές και γιορτές που θα τους γεμίσουν αισιοδοξία.
• Στις χορωδίες, τις φιλολογικές και καλλιτεχνικές συγκεντρώσεις που θα τους χαρίσουν ψυχική υγεία, δύναμη κι αγνή χαρά.

Μανάχα έτσι θα χτυπήσουμε στη ρίζα της τη διαφθορά. Μονάχα έτσι θα φτιάξουμε Ελληνόπουλα άξια της πατρίδας μας, με γερές ψυχές σε γερά κορμιά, γεμάτα δημιουργική δραστηριότητα, καμάρι των γονιών τους κι ελπίδα του Εθνους μας».

Εκδοτική δραστηριότητα

Τεράστια ήταν και η εκδοτική δραστηριότητα της ΕΠΟΝ. Οπως ήδη αναφέρθηκε, η «Νέα Γενιά» το δημοσιογραφικό όργανο του ΚΣ της ΕΠΟΝ εκδόθηκε το Μάρτη του 1943. Τον Απρίλη του 1946, η κυκλοφορία της είχε φτάσει τις 45.000 φύλλα, γεγονός πρωτοφανές για για τον περιοδικό Τύπο της χώρας.

Κάτι τέτοιο, φυσικά, δεν μπορούσε παρά να εγείρει την επίθεση της αντίδρασης. Με κυβερνητική διαταγή απαγορεύεται η κυκλοφορία της στις πόλεις, στα χωριά, στα σχολεία, στα πανεπιστήμια. Η διακίνησή της γίνεται στο κέντρο των Αθήνας, Πειραιά, Θεσσαλονίκης και Ηρακλείου Κρήτης. Η «Νέα Γενιά» κλείνει οριστικά τον Οκτώβρη του 1947, με την ένταση των εκβιασμών και διώξεων στο συντακτικό προσωπικό της εφημερίδας.

Να σημειωθεί ότι αμέσως μετά την ίδρυση της ΕΠΟΝ, η αύξηση των εντύπων είναι αλματώδης. Μέσα σε ένα χρόνο ο ΕΠΟΝίτικο Τύπος καλύπτει το 83,5% του συνόλου των αντιστασιακών εντύπων. Μόνο στη Θεσσαλία, για παράδειγμα, το 1943, η ΕΠΟΝ εκδίδει 166 παράνομα περιοδικά.

Η ΕΠΟΝ το Δεκέμβρη

Η πορεία της ΕΠΟΝ είναι άρρηκτα δεμένη και συνυφασμένη με τον αγώνα του λαού και της νεολαίας προς την απελευθέρωση. Ετσι, όταν ο λαός ρίχτηκε στην ηρωική Μάχη του Δεκέμβρη, ενάντια στους Αγγλους ιμπεριαλιστές και την ντόπια αντίδραση, η ΕΠΟΝ, βρέθηκε στην πρωτοπορία της μάχης, στα οδοφράγματα, στο πλευρό του λαού.

«Ολος ο κόσμος ήτανε ενάντια στους "συμμάχους" Αγγλους και τους Ελληνες συνεργάτες τους», περιγράφει η Πετρ. Νικολοπούλου, στο έργο της «Μια ΕΠΟΝίτισσα θυμάται...». «Με την καθοδήγηση του ΕΛΑΣ και με την αγανάκτηση που είχε ο λαός ξεσηκώθηκε σε μια διαδήλωση απαιτώντας την πραγματική λευτεριά του, την ανεξαρτησία, τη δικαιοσύνη. Τραβούσαν για το Σύνταγμα, με τα συνθήματά τους. Μια λαοθάλασσα ξεχύθηκε στους δρόμους. Η Αστυνομία χτύπησε στο ψαχνό με λύσσα. Ο λαός διώχτηκε λες και ζητούσε κάτι παράνομο. Την Ανεξαρτησία, και την Αξιοπρέπειά του. Τραβήχτηκε στις γειτονιές, έστησε οδοφράγματα, ολημερίς και ολονυχτίς. Με πέτρες, τούβλα, ό,τι έβρισκε».

Στο μεγάλο αυτό αγώνα των 33 ημερών τα νιάτα της Αθήνας και του Πειραιά, αναδείχτηκαν σε μαχητές με ασύγκριτο ηρωισμό. Και μόνο ο χαιρετισμός της Αμερικανικής Δημοκρατικής Νεολαίας «Πολεμάτε σαν πολίτες της ανθρωπότητας», θα έφτανε για να δούμε το μέγεθος του αγώνα των ΕΠΟΝιτών και ΕΠΟΝιτισσών, στο πλευρό των δυνάμεων του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, εκείνες τις, γεμάτες αίμα, μέρες.

Το 1ο Συνέδριο

Την Κυριακή 13 Ιανουαρίου 1946, πλήθος νέων, κατά ομάδες κι απ' όλες τις περιοχές της Ελλάδας, συρρέει στο θέατρο «Απόλλων». Η απόφαση του συνεδρίου καταπιανόταν με όλα τα φλέγοντα προβλήματα των νέων της εποχής, από τα πιο απλά, μέχρι και τα πιο σύνθετα.

Η Ημερήσια Διάταξη του Συνεδρίου περιλάμβανε τα παρακάτω θέματα:

1. Η Παγκόσμια Συνδιάσκεψη Νέων και η προσχώρηση της ΕΠΟΝ στην ΠΟΔΝ. Εισηγητής ο Στ. Γιαννακόπουλος.

2. Η δράση της ΕΠΟΝ και το πρόβλημα της ενότητας της νέας γενιάς. Εισηγητής ο Φ. Βέτας.

3. Η πνευματική και σωματική διάπλαση της νέας γενιάς. Εισηγητής Ν. Ακριτίδης.

4. Εγκριση καταστατικού της ΕΠΟΝ.

5. Εκλογή νέου Κεντρικού Συμβουλίου.

Στην απόφαση του Συνεδρίου, ανάμεσα στα άλλα, αναφερόταν: «Προβάλλοντας στην ελληνική νεολαία και στο έθνος μας το πρόγραμμά μας αυτό δηλώνουμε πως θα επιδιώξουμε με όλες μας τις δυνάμεις να συνεργαστούμε με τις αρχές, με τις οργανώσεις και με κάθε πολίτη, σε ό,τι αφορά τη σωματική και πνευματική ανάπτυξη της νέας γενιάς. Δηλώνουμε πως θα συνεχίσουμε με ενθουσιασμό και πίστη τον αγώνα για να δημιουργήσουμε το νέο Ελληνα, τον ελεύθερο, δημιουργικό και αισιόδοξο οικοδόμο της νέας ελληνικής Δημοκρατίας. Το νέο Ελληνα, συνεχιστή των καλύτερων εθνικών παραδόσεων. Δημιουργικό φορέα των κατακτήσεων του ανθρώπινου πολιτισμού. Πιστό στρατιώτη της ιδέας του έθνους της ειρήνης, πρόμαχο της Λαϊκής Δημοκρατίας. Αξιο δουλευτή του χεριού και του πνεύματος, για την ανοικοδόμηση της πατρίδας μας και για τη δημιουργία ενός ανώτερου νεοελληνικού πολιτισμού».

Η αντίδραση επιτίθεται στην ΕΠΟΝ

Οπως ήταν αναμενόμενο, για μια τέτοια οργάνωση νεολαίας, που αφύπνιζε τη νέα γενιά και ζητούσε απ' αυτή να σταθεί στο πλευρό του λαού, να αγωνιστεί για μια πραγματικά ελεύθερη Ελλάδα, το ξενόδουλο μεταβαρικιζιανό καθεστώς δεν μπορούσε παρά να νιώθει οργή και μίσος.

Τα ιδανικά της οργανωμένης πάλης που εμφύσησε στη νεολαία, ήταν αρκετά για να ανησυχήσουν το κράτος και το παρακράτος, που έβαλαν σε εφαρμογή τα σχέδια εξόντωσης της ΕΠΟΝ. Ετσι, το 1946, πάνω από 1.500 ΕΠΟΝίτες δολοφονούνται. Χιλιάδες σέρνονται στα Στρατοδικεία. Αλλοι πηγαίνουν στις φυλακές και στις εξορίες.

Στις 28 Φλεβάρη του 1947, με απόφαση του Πρωτοδικείου της Αθήνας, αποφασίζεται η διάλυση της ΕΠΟΝ. Ανάμεσα στις κατηγορίες είναι ότι προσπάθησε να ...«υποκλέψει το μυστικό της ατομικής βόμβας» και να το παραδώσει στους Σοβιετικούς! Η πρόταση της παραπομπής έγινε από τον τότε νομάρχη Αττικής Σχοινά.

Παρ' όλες τις διώξεις, η ΕΠΟΝ δε διαλύεται και περνά στην παρανομία όπου συνεχίζει τον αγώνα της. Στα τέλη του 1947 με τον περιβόητο Νόμο 509 τίθεται εκτός νόμου.

Αντί επιλόγου

Η ιστορία της ΕΠΟΝ, είναι γεμάτη χρυσές σελίδες, αγώνων και θυσιών. Ιστορία που, παρά τις διώξεις, παρά τις επιθέσεις που δέχτηκε, από την ντόπια και ξένη αντίδραση, δεν μπόρεσαν να την εκτοπίσουν από τη συλλογική συνείδηση της νέας γενιάς, στο διάβα των χρόνων. Οι μάχες που έδωσαν οι ΕΠΟΝίτες και οι ΕΠΟΝίτισσες, δεν ήταν μόνο στα πεδία των μαχών, στο πλάι του ΕΛΑΣ. Ηταν κύρια μάχες για το κέρδισμα της νεολαίας και τη συστράτευσή της στις αγωνιστικές αξίες ζωής, που αντηχούν μέχρι και σήμερα στο πέρασμα των χρόνων. Οι αγώνες της ΕΠΟΝ, τα ιδανικά της και οι θυσίες της, μεταλαμπαδεύτηκαν γενιά με γενιά μέχρι και το σήμερα...

Φυλακές Αίγινας, ΕΠΟΝίτες της Β ακτίδας μελλοθανάτων

ΕΛΑΣίτες και ΕΠΟΝίτες στην Παναγιά Κρήτης

Τρικ της ΕΠΟΝ Φοιτητών Αθήνας

Το περιοδικό της ΕΠΟΝ Νέα Γενιά

Το σπίτι στην Δουκίσσης Πλακεντίας όπου στις 23-02-1943 ιδρύθηκε η ΕΠΟΝ

Παράσταση από την ΕΠΟΝ Θεσσαλίας

ΕΠΟΝίτες φοιτητές στην Θεσσαλονίκη

 

 

 

Παράνομο τρικάκι της ΕΠΟΝ για τις εκλογές του 1952