Η ανακατάληψη του Γράμμου

Την 1η Απριλίου του 1949 έκπληκτο το ΓΕΣ πληροφορείται με επείγον τηλεγράφημα την παρακάτω είδηση: "Ο Γράμμος κατελήφθη υπό των συμμοριτών". Το επιτελείο είναι εμβρόντητο. Οι ως τότε πληροφορίες του ΓΕΣ, εμφάνιζαν τον ΔΣΕ ως "τελειωμένην υπόθεσιν", μετά και την βαρύτατη ήττα του τελευταίου στην Φλώρινα τον Φλεβάρη του 1948. Ωστόσο, η επανάκαμψη του ΔΣΕ στον Γράμμο δηλώνει προφανώς ότι οι αντάρτες παραμένουν αξιόμαχοι και ικανοί. Η εβδομηνταήμερες μάχες του 1948 με τους χιλιάδες νεκρούς φαίνεται να έχουν γίνει μάταια και η για ακόμη μια φορά ο "συμμοριτοπόλεμος" παίρνει για το κράτος την μορφή του πίθος των Δαναΐδων.

Τι όμως έχει συμβεί;

Το 1948 οι δυνάμεις του ΔΣΕ πιέζονται πανταχόθεν στον Γράμμο. Η διοίκηση αποφασίζει την διαφυγή των τμημάτων και την στρατηγική τους υποχώρηση. Τον Αύγουστο του 1948 και λίγο μετά τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ε.Σ, στον κατειλημμένο Γράμμο διεισδύουν ξανά μικρά τμήματα της 8ης Μεραρχίας του ΔΣΕ και ξεκινούν ανταρτοπόλεμο. Σκοπός των ομάδων αυτών είναι η βολιδοσκόπηση της κατάστασης στον Γράμμο και η προπαρασκευή μιας επιχείρησης επανάκτησης του. Στις 2 Δεκεμβρίου, οι ομάδες της 8ης Μεραρχίας στον Γράμμο λαμβάνουν την εντολή και καταλαμβάνουν την περιοχή Πέτρα Μούκα. Ο ελιγμός του ΔΣΕ είναι σε θέση πιά να ξεκινήσει.

Σκοπός του ελιγμού και των νέων επιχειρήσεων του ΔΣΕ στον Γράμμο έιναι η κατάληψη της δυτικής του μεριάς και η σταθερή του κατοχή. Η επιχείρηση έχει αποφασιστεί από το ΚΓΑΝΕ να διεξαχθεί σε τρεις φάσεις: Δύο παραπλανητικές επιχειρήσεις και μια κύρια διείσδυση. Οι δυνάμεις που αναλαμβάνουν την ανακατάληψη είναι μεγάλες. Τέσσερις Ταξιαρχίες με μονάδες σαμποτέρ, 7 κανόνια των 75 mm, 4 αντιαρματικά και 2 αντιαεροπορικά. Η σύνθεση των Ταξιαρχιών είναι η παρακάτω:

1. Η 1η Ταξιαρχία της 9ης Μεραρχίας του ΔΣΕ
2. Η 2η Ταξιαρχία της 9ης Μεραρχίας του ΔΣΕ
3. Η 16η Ταξιαρχία του ΔΣΕ
4. Η Σχολή Αξιωματικών

Η επιχείρηση πραγματοποιείται επακριβώς. Αρχικά διενεργείται μια ξαφνική επίθεση κατά της Άρτας. Η επίθεση αυτή αποσκοπεί στην απόσπαση δυνάμεων του ΕΣ από τον Γράμμο. Στην Άρτα η επίθεση αποκρούεται, όμως πολλές και ισχυρές δυνάμεις του ΕΣ έχουν αποτραβηχτεί για την άμυνα τις πόλης, από τον Γράμμο και την περιοχή της Κόνιτσας. Στην Κόνιτσα παραμένουν μονάχα 5 τάγματα της 75ης Ταξιαρχίας και της 74ης.

Η δεύτερη παραπλανητική επιχείρηση διενεργείται κατά της πόλης των Γρεβενών από την Σχολή Αξιωματικών του ΔΣΕ με επικεφαλής τον στρατηγό Υψηλάντη. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ γλιστρούν επιδέξια από τον κλοιό του ΕΣ στο Βίτσι και χτυπούν ορμητικά τα Γρεβενά. Με τον ίδιο τρόπο οι δυνάμεις του ΔΣΕ θα ξεγλιστρήσουν ξανά πίσω στο Βίτσι αφήνοντας τις δυνάμεις του ΕΣ σε σύγχυση. Για δεύτερη φορά ο αντιπερισπασμός επιτυγχάνεται.

Στο μεταξύ η τρίτη επιχείρηση βρίσκεται σε εξέλιξη. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ περνούν μαζικά από το Βίτσι στον Γράμμο. Ο ΔΣΕ χρησιμοποιεί την ίδια διάβαση από την οποία τον Αύγουστο του 1948 έγινε ο αντίστροφος ελιγμός από τον Γράμμο στο Βίτσι. Το ηθικό είναι υψηλό στους μαχητές του ΔΣΕ ενώ ο αιφνιδιασμός του ΕΣ ολοκληρωτικός. Οι αντάρτες μάχονται αποφασιστικά και καταλαμβάνουν αστραπιαία τα περισσότερα τμήματα και στρατηγικά σημεία που είχαν γίνει θρυλικά από τις μάχες του προηγούμενου χρόνου: Ταμπούρια, Γύφτισσα, Πουλιάνα, Πύργος Στράτσανης, Αμάραντο κ.ά. Η 75η Ταξιαρχία του ΕΣ κυκλώνεται από παντού. Έντρομοι οι επιτελείς της βλέπουν θέσεις που για να καταληφθούν χρειάστηκαν 70 ημέρες συγκρούσεων να πέφτουν μέσα σε τέσσερις ημέρες. Τελικό χτύπημα στο υπογάστριο του ΕΣ είναι η σύγκρουση στην τοποθεσία Πατώματα. Η ήττα του ΕΣ εκεί είναι συντριπτική παρά των εκτενών οχυρωματικών έργων στα οποία είχε προβεί η διοίκηση του ΕΣ.

Από την άλλη μεριά ο ΕΣ σπεύδει να μετακινήσει δυνάμεις του από παντού. Τρεις Ταξιαρχίες φθάνουν πρώτες : η 45η, η 76η και η 77η. Παρόλα αυτά θα χρειαστούν μακροί αγώνες για να φραχτεί το ρήγμα. Επί είκοσι έξι ημέρες φθάνουν στον Γράμμο:  2 Ταξιαρχίες, 2 Μοίρες των ΛΟΚ και ισχυρότατες δυνάμεις αεροπορίας και πυροβολικού. Οι μάχες θα γίνουν πιο εκτενείς και σκληρές και για τις δύο μεριές ως τον Απρίλη του 1949 που θα καταληφθεί ξανά από τους κυβερνητικούς ο Πύργος Στράτσανης. Τελικά οι επιχειρήσεις θα λήξουν με τεράστιες απώλειες και τον ΔΣΕ να δεσπόζει ξανά στον Γράμμο.

Η επιχείρηση αυτή κλόνισε σοβαρά την υπεροψία του ΓΕΣ. Ο ΔΣΕ απέδειξε για μιαν ακόμα φορά το αξιόμαχο των μαχητών του και την άρτια ικανότητά του να εκτελεί καταπληκτικούς ελιγμούς και να χτυπά βαρύτατα τις πόλεις. Παρόλα αυτά ο ΔΣΕ δεν έπαυε να πάσχει από το τρομερό αγκάθι στα πλευρά του: Την έλλειψη εφεδρειών και υλικού...