Μορφές του λαϊκού κινήματος της Κρήτης - Μέρος 1ο

Σπύρος Ντούλης

Ο Σπύρος Ντούλης γεννήθηκε στους κόλπους αστικής οικογένειας της Κρήτης, στο νομό Λασιθίου. Υπήρξε διευθυντής και γενικός υπεύθυνος αρχιμηχανικός του Μετοχικού Συνεταιρισμού της Ηλεκτρικής Εταιρείας Σητείας που ο ίδιος είχε δημιουργήσει κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου. Προσωπικά διέθετε μεγάλο κύρος στην καλή κοινωνία του νομού, ενώ ο ίδιος εμφορούταν από προοδευτικές ιδέες. Φανατικός πατριώτης, με χαρακτήρα ευγενή και συμπεριφορά μετρημένη, οργανώθηκε κατά την περίοδο της Κατοχής στο ΕΑΜ Λασιθίου.

Από την Ηλεκτρική Εταιρεία εξασφάλιζε πετρέλαιο για τα παράνομα καΐκια του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜ, τα οποία μετέφεραν αγωνιστές και Βρετανούς πράκτορες από και προς τη Μέση Ανατολή, ενώ βοηθούσε και ο ίδιος ενεργά στις διάφορες επισκευές που απαιτούσαν οι βρετανικοί ασύρματοι, των Άγγλων πρακτόρων που βρίσκονταν στην Κρήτη. Ο ίδιος υπήρξε και ερασιτέχνης ασυρματιστής. Στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ παρείχε πάντα ακριβείς πληροφορίες για τις κινήσεις και τις θέσεις των κατακτητών, ενώ στο ίδιο του το σπίτι διέθετε κρυμμένο ραδιόφωνο, από το οποίο έβγαζε τις ειδήσεις που χρησιμοποιούσαν τα έντυπα του ΕΑΜ για τα δικά τους δελτία ειδήσεων. 

Παράλληλα, το σπίτι του υπήρξε καταφύγιο πολλών καταδιωκόμενων αγωνιστών του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ, όπως ο Παύλος Παυλίδης. Κατά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών έκρυψε και βοήθησε να φύγει στη Μέση Ανατολή, τον αντιφασίστα λοχαγό Βενεράτο Μπαρόνε και τον επικεφαλής της ιταλικής αντικατασκοπείας Ταβάνα. 

Ο Σπύρος Ντούλης υπήρξε παράλληλα και δεξιοτέχνης σαμποτέρ. Προκαλούσε σοβαρές βλάβες στους γερμανικούς ασυρμάτους, όταν καλούταν να τους διορθώσει. Στο ΕΑΜ μυήθηκε από το Ρούσο Κούνδουρο και τον πρωτοδίκη Χατζηανδρέου, το 1942, όταν βρισκόταν κρατούμενος στις φυλακές της Νεάπολης, κατηγορούμενος για σαμποτάζ. Οι Γερμανοί των συνέλαβαν ξανά το 1943 και το 1944. Πάντα τον κατηγορούσαν για τη μεγάλη κατανάλωση πετρελαίου στην Ηλεκτρική Εταιρεία. Ο ίδιος διέφυγε των κατηγοριών όντας μεθοδικός στις ενέργειές του. 

Μετά την Απελευθέρωση, στρατεύθηκε ενεργά ενάντια στο όργιο της λευκής τρομοκρατίας στο νομό Λασιθίου και ιδιαίτερα στην πόλη της καταγωγής του, Σητεία. Οργανωμένος πάντα στο ΕΑΜ πήρε μέρος στις μεγάλες κινητοποιήσεις που ακολούθησαν τη Συνθήκη της Βάρκιζας. Δολοφονήθηκε το 1947, στους στάβλους του Μπαντουβά, από την παρακρατική συμμορία του Μανώλη Μπαντουβά.

Μαρία Λιουδάκι

Η Μαρία Λιουδάκι γεννήθηκε το 1895 στους κόλπους μιας φτωχής αγροτικής οικογένειας από το μικρό χωριό Λατσίδα της Νεάπολης Μεραμπέλλου. Όντας το πρώτο από επτά παιδιά της οικογένειάς της, η Μαρία ρίχτηκε από μικρή στη βιοπάλη, ενώ παράλληλα τελείωσε το Παρθεναγωγείο της Νεάπολης. Στα 18 της διορίστηκε δασκάλα στην Κριτσά και μετέπειτα μετατέθηκε στα δύσβατα χωριά της ορεινής Ιεράπετρας, Μάλες και Χριστό.

Αργότερα μετατέθηκε στο χωριό Φουρνή του Μεράμπελλου, όπου γνωρίστηκε με τη Σοφία Μαυροειδή- Παπαδάκη, που αργότερα έγραψε τον ύμνο του ΕΛΑΣ. Μετά από πέντε χρόνια παρακολούθησε το Διδασκαλείο του Ηρακλείου, για να συνεχίσει τις σπουδές της. Αργότερα θα μετατεθεί στο Κάτω Χωριό Ιεράπετρας και στην Επισκοπή. Σε ηλικία 28 ετών θα λάβει τη θέση της διευθύντριας. 

Στα δύσκολα χρόνια της Δικτατορίας του Παγκάλου, η Μαρία Λιουδάκι θα μετεκπαιδευτεί στην Αθήνα και θα γνωρίσει το προοδευτικό κίνημα της εποχής της. Θα γίνει μέλος στον Εκπαιδευτικό Όμιλο Τριανταφυλλίδη- Γληνού και θα γνωρίσει τους λαογράφους Πολίτη και Κυριακίδη. Όσοι αστοί διανοούμενοι, των προοδευτικών κύκλων αποκαλούν το λαό, όχλο, θα γνωρίσουν σύντομα την οργή της δασκάλας του λαού. Μετά τις σπουδές της διορίζεται ως διευθύντρια στη Σχολή Θηλέων Ιεράπετρας και ξεκινά το συγγραφικό της έργο. Εκδίδει βιβλία λαογραφικού και παιδαγωγικού χαρακτήρα, όπως το Κρητικές Μαντινάδες και το Στου παππού τα γόνατα.

Η κοινωνία της Ιεράπετρας σέβεται και αγαπά τόσο τη Μαρία Λιουδάκι, που όταν το Υπουργείο Παιδείας επιχειρεί να την προάγει και να τη μεταθέσει, γίνεται κινητοποίηση όλου του λαού της πόλης και κατορθώνουν να την κρατήσουν κοντά τους. 

Ο μεγάλος σταθμός της ζωής της Μαρίας Λιουδάκι υπήρξε η γνωριμία της με τον Ναπολέοντα Σουκατζίδη που εργαζόταν ως λογιστής στο εργοστάσιο "Μίνως" της Ιεράπετρας. Μεταξύ τους αναπτύσσεται μια βαθιά φιλία. Ο Ναπολέων της μεταδίδει τις ιδέες του μαρξισμού-λενινισμού και από αυτή δέχεται την πνευματική της σοφία. Συνήθιζε να την αποκαλεί "πνευματική του μάνα". Σύντομα, μετά τη γνωριμία τους, η Μαρία Λιουδάκι θα ενταχθεί στο παράνομο τότε ΚΚΕ.

Στα άρθρα της, που δημοσιεύονται σε διάφορα μαρξιστικά και προοδευτικά περιοδικά και εφημερίδες της εποχής, υπογράφει με το ψευδώνυμο Λετίτσια, όνομα της μητέρας του Ναπολέοντα Σουκατζίδη. 

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, η Μαρία Λιουδάκι εντάσσεται και στο ΕΑΜ, σε υψηλές καθοδηγητικές θέσεις. Οι ΕΑΜίτες και ΕΑΜίτισσες της Ιεράπετρας, εργάτες, αγρότες, επιστήμονες, είναι όλοι, πνευματικά της παιδιά. Ανάλογο πόστο θα της ανατεθεί και στον κομματικό μηχανισμό του ΚΚΕ. Η γενιά της αντίστασης στο νομό Λασιθίου γαλουχήθηκε στο πλευρό της.

H Mαρία Λιουδάκι ενημερώθηκε για την εκτέλεση του Ναπολένοντα Σουκατζίδη, την Πρωτομαγιά του 1944 και φόρεσε μαύρα, τα οποία δεν έβγαλε ποτέ έως το τέλος της ζωής της. Μετά την Απελευθέρωση γνώρισε τις διώξεις και τη βία, κράτους και παρακράτους και κυνηγήθηκε όπως χιλιάδες κομμουνιστές και αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Δολοφονήθηκε το 1947 στους περιβόητους στάβλους του Μπαντουβά, από την ομώνυμη παρακρατική συμμορία.