Η διάλυση της προδοτικής ΠΟΚ από τον ΕΛΑΣ Κεφαλλονιάς

Κατά τα χρόνια της Κατοχής στην Κεφαλλονιά αναπτύχθηκε μια σημαντική δωσιλογική οργάνωση γνωστή ως ΠΟΚ (Πατριωτική Οργάνωση Κεφαλλονιάς), η οποία μαζί με τις κατοχικές αρχές και την τοπική Χωροφυλακή συνεισέφερε στο αιματοκύλισμα του λαού του νησιού, δολοφονώντας και καταδιώκοντας το λαϊκό εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα.

ΕΛΑΣ Κεφαλλονιάς κατά την Απελευθέρωση

Με την εγκατάσταση των ακτοχικών αρχών, στην πατρίδα του Μαρίνου Αντύπα, η ΠΟΚ και οι Γερμανοί στόχευσαν καταρχήν το ταξικό εργατικό κίνημα προβαίνοντας σε δολοφονίες των επικεφαλής του Εργατικού Κέντρου Κεφαλλονιάς και άλλους συνδικαλιστές που πρόσκεινταν στο ΚΚΕ και ευρύτερα στον προοδευτικό χώρο. Η ΠΟΚ και οι Γερμανοί εκτέλεσαν τους παρακάτω συνδικαλιστές:

• Χρ. Παπανικολάτος: Πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου που δολοφονήθηκε από τον εθνοπροδότη Ζήση Κουτροκόη στη θέση Αη- Θανάσης του Αργοστολίου.
• Σπύρος Μπουρμπούλης: Πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου που εκτελέστηκε από τους Γερμανούς.
• Ντίνος Παγουλάτος: Στέλεχος του Εργατικού Κέντρου.
• Γεράσιμος Στεφανίτσης: Στέλεχος του Εργατικού Κέντρου.
• Άγγελος Βέλλας: Στέλεχος του Εργατικού Κέντρου.
• Γρηγόρης Μαλζουμιάν: Στέλεχος του Εργατικού Κέντρου.
• Σπύρος Σκλαβουνάκης: Στέλεχος του Εργατικού Κέντρου.
• Νικόλαος Βλάχος: Στέλεχος του Εργατικού Κέντρου.
• Διονύσης Διβάρης: Στέλεχος του Εργατικού Κέντρου.
• Τάκης Ανδρεάτος: Στέλεχος του Εργατικού Κέντρου.
• Στάθης Πατσαλιάς: Στέλεχος του Εργατικού Κέντρου, από την Ιθάκη.
• Χαρίλαος Βοντετσιάνος: Στέλεχος του Εργατικού Κέντρου.

Καθώς, η Απελευθέρωση πλησίαζε, οι Άγγλοι σύνδεσμοι στο νησί εντόπισαν στην ΠΟΚ ένα σημαντικό αντίβαρο στη δύναμη του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στο νησί, ήτοι μια χρήσιμη μαριονέτα για τα σχέδια της επαναποικιοποίησης της Ελλάδας. Μετά την Απελευθέρωση και ιδιαίτερα μετά την άφιξη του κυβερνητικού αντιπροσώπου Λ. Μακκά και του Άγγλου συνδέσμου Χάτσινσον, η προδοτική αντίδραση και η εγχώρια συντήρηση δραστηριοποιήθηκαν με στόχο την πρόκληση μιας νέας αιματοχυσίας στο νομό. Θεωρώντας η ηγεσία της ΠΟΚ και οι σύμμαχοί της ότι παρέδωσαν την εξουσία στο νομό ολοκληρωτικά στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, χάρη στην παγίδα που τους έστησε ο Χρ. Καραγιάννης (Διομήδης) μεγιστοποιώντας τις ΕΛΑΣίτικες δυνάμεις κατά τις διαπραγματεύσεις με εκπροσώπους τους στο Γιαλό της Σάμης, άρχισαν να κινούνται συνωμοτικά, να πραγματοποιούν μυστικές συσκέψεις και να προετοιμάζουν το έδαφος για αντεπίθεση ενάντια στις ΕΑΜικές οργανώσεις και το λαό του νησιού. 

Δημιουργήθηκαν έτσι μερικά ακόμα "παρακλάδια" της ΠΟΚ όπως η ΣΔΟΚ (Σοσιαλιστική Δημοκρατική Οργάνωση Κεφαλλονιάς) και ένα μικρό ένοπλο τμήμα της ΠΟΚ με επικεφαλής του τον αρχηγό των ενόπλων τμημάτων της κατά την Κατοχή, δωσίλογο Ζήση Κουτροκόη. Στη σύσταση του ενόπλου τμήματος κομβικό ρόλο έπαιξαν τα γερμανικά όπλα, που οι αρχές κατοχής είχαν αφήσει στην ΠΟΚ κατά την αποχώρησή τους.

Το Νοέμβριο του 1944, τα φιλοβασιλικά και αντι-ΕΑΜικά συνθήματα πύκνωσαν στο νομό και ιδιαίτερα στους τοίχους του Αργοστολίου. 

Βασική εστία του ενόπλου τμήματος της ΠΟΚ υπήρξε το Ελειό και ειδικότερα τα χωριά Χιονάτα- Βαλεριάνο- Ατσουπάδες, με επέκταση προς τα χωριά Σιμωτάτα και Βλαχάτα Εικοσιμίας στην πάνω Λειβαθώ. Το τμήμα της ΠΟΚ με επικεφαλής τον Κουτροκόη πραγματοποιούσε αιφνιδιαστικές εμφανίσεις στα χωριά, εκβίαζε τους χωρικούς για την τροφοδοσία του και στρατολογούσε με τη βία χωρικούς. Σταδιακά, η ΠΟΚ δημιούργησε νέες ομάδες στην περιοχή του Πυργιού και των ανατολικών χωριών της Πυλάρου.

Οι παραπάνω δραστηριότητες στόχευαν στη δημιουργία κλίματος τρόμου, προκειμένου η παλιννόστηση της βασιλεία στην Ελλάδα να συμβεί χωρίς σημαντικές αντιδράσεις. 

Στα παραπάνω σχέδια της ΠΟΚ και των Βρετανών, ο ΕΛΑΣ Κεφαλλονιάς αποφάσισε να απαντήσει δυναμικά. Σε σύσκεψη της Περιφερειακής Επιτροπής του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ λήφθηκε απόφαση να κινηθεί ο ΕΛΑΣ δυναμικά προκειμένου να αποφευχθεί ένα νέο αιματοκύλισμα του λαού. Έτσι, συγκροτήθηκε ένα στρατιωτικό ΕΛΑΣίτικο τμήμα με τους πιο έμπειρους άνδρες της υποδιοίκησης Κρανιάς και επικεφαλής τους τον Χαρίλαο Ματιάτο. Πρώτη κίνηση του τμήματος ήταν να συλλέξει όλες τις δυνατές πληροφορίες για τις κινήσεις της ΠΟΚ και ιδιαίτερα του αρχηγού της Κουτροκόη. Σε δεύτερο επίπεδο, το τμήμα σχεδίασε επιχείρηση κατά της ΠΟΚ που στόχευε στη διάλυση και τον αφοπλισμό της και τη σύλληψη του Κουτροκόη. 

Τελικά, το τμήμα της ΠΟΚ και ο Κουτροκόης εντοπίστηκαν στις 19/11/1944 στην περιοχή ανάμεσα στο μοναστήρι των Σισσίων και στο κτήμα Λεύκα, που ανήκε σε ηγετικό στέλεχος της ΠΟΚ. Έπειτα από τον εντοπισμό τους και με μεγάλη προσοχή, το τμήμα του ΕΛΑΣ περικύκλωσε την περιοχή του κτήματος Λεύκα και μια αιφνιδιαστική εξόρμηση απέκοψαν κάθε δυνατότητα διαφυγής. Σε συνέχεια ζήτησαν με χωνί από τον Κουτροκόη και τους άνδρες του να παραδοθούν. Ο Κουτροκόης απάντησε με πυρά οπλοπολυβόλου, με αποτέλεσμα να ακολουθήσει συμπλοκή κατά την οποία ο Κουτροκόης σκοτώθηκε και πολλοί άνδρες του τραυματίστηκαν. Στη φάση αυτή, το ένοπλο τμήμα της ΠΟΚ διαλύθηκε και οι άνδρες του παρέδωσαν τον οπλισμό τους. Ωστόσο, ο Κουτροκόης ήταν πια νεκρός και δεν μπορούσε να αποκαλύψει πρόσωπα και γεγονότα στο νομό, που θα επιβεβαίωναν ότι οι Άγγλοι ενίσχυαν με όλα τα μέσα την ΠΟΚ και ενέκριναν το ξεκίνημα μιας εμφύλιας συμπλοκής.

Παρά το γεγονός ότι ορισμένοι αιχμάλωτοι ΠΟΚίτες προχώρησαν σε εξομολογήσεις για την αγγλική εμπλοκή, η Συμμαχική Στρατιωτική Αποστολή εξέδωσε στις 23/11/1944 ειδική ανακοίνωση στην οποία τόνιζε ότι: "Αι διαδόσεις περί διαταράξεως των σχέσεων Αποστολής και Εθνικοαπελευθερωτικών Οργανώσεων στερούνται αληθείας". Η ανακοίνωση διαβεβαίωνε επίσης ότι η συνεργασία της ΣΣΑ και των ΕΑΜικών οργανώσεων "διεξάγεται εν πνεύματι εγκαρδιότητος και συναδελφοσύνης". Τα παραπάνω έμελλε να ανατρέψει ο αιματηρός Δεκέμβρης του 1944...

Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων των Δεκεμβριανών, το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Κεφαλλονιάς αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να προχωρήσει σε προληπτικές συλλήψεις στο νομό, στοχεύοντας παλιά στελέχη της ΠΟΚ και της ντόπιας αντίδρασης. Οι συλλήψεις έγιναν παρόλα αυτά σπασμοδικά και έως ένα βαθμό χωρίς έλεγχο. Αποτέλεσμα ήταν να διαφύγουν σημαντικά στελέχη της προδοτικής αντίδρασης στο νησί, ενώ συνελήφθησαν είτε δευτερεύοντα στοιχεία, είτε σε ικανό, επίσης βαθμό άλλα άτομα, που δεν ευθύνονταν τεκμηριωμένα για αντιδραστικές και αντιλαϊκές συνειδητές δραστηριότητες. Οι συλληφθέντες μεταφέρθηκαν μακριά από την Κεφαλλονιά στο μοναστήρι της Τατάρνας στην Ευρυτανία και έλαβαν χαρακτήρα ομηρίας. 

Μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, κινητοποιήθηκαν ξανά στην Κεφαλλονιά οι δυνάμεις της αντίδρασης και του κατοχικού δωσιλογισμού, υποκινούμενες προφανώς και πάλι από τους Άγγλους. Στο χωριό Φερεντινάτα, χωριό του Μαρίνου Αντύπα, συγκεντρώθηκαν διάφορα εγκληματικά στοιχεία του κοινού ποινικού δικαίου, όπως ο Φωκίωνας Αλυσανδράτος (Γάκιας), τρόφιμος των εγκληματικών φυλακών του νησιού και γερμανοντυμένος δολοφόνος της Κατοχής. Συγκροτήθηκε ξανά ολιγομελής ομάδα στην περιοχή της Πυλάρου και ξεκίνησε τις επιθέσεις ενάντια σε πατριώτες της περιοχής. Παράλληλα, άλλα προδοτικά που ως τότε κρύβονταν, όπως οι Κυρηναίος Παπαδημάτος και ο Τζινιέρης, ήρθαν σε επαφή με την ομάδα του Γάκια δοκίμασαν να εξοπλιστούν και αυτοί. 

Μπροστά στον νέο αυτό κίνδυνο, ο ΕΛΑΣ Κεφαλλονιάς κινητοποιήθηκε ξανά και ήρθαν σε σύγκρουση με την ομάδα του Γάκια πετυχαίνοντας τη διάλυση της, χωρίς όμως να καταφέρουν να σκοτώσουν ή να συλλάβουν τον αρχηγό της. Πρόκειται για τη δεύτερη διάλυση παρακρατικών ομάδων στην Κεφαλλονιά, η οποία συντελέστηκε στα τέλη του Φλεβάρη του 1945 και αποτελεί ενδεχομένως την τελευταία ένοπλη αποστολή του ΕΛΑΣ στη χώρα.

Ο Χρήστος Καραγιάννης (Διομήδης) στρατιωτικός διοικητής Ιονίων νήσων του ΕΛΑΣ.

Πηγή: Διδακτορική διατριβή Σπύρου Λουκάτου, Τα χρόνια της Απελευθέρωσης και του Εμφυλίου Πολέμου στην Κεφαλλονιά και την Ιθάκη, Νοβόλι, Αθήνα 2012.