Πώς το Μπέλφαστ θυμάται και ξεχνά - Μέρος 1ο

Εισαγωγή

Το Μπέλφαστ είναι η μεγαλύτερη πόλη της Βόρειας Ιρλανδίας και ανήκει στο Μεγάλο Βασίλειο. Διοικητικά ανήκει στο βρετανικό στέμμα. Στο Μπέλφαστ σήμερα, όπως και στο παρελθόν ζει μια μεγάλη μειονότητα Ιρλανδών προτεσταντών και μια εξίσου μεγάλη καθολικών. Μαζί οι δύο κοινότητες απαρτίζουν το 80% του πληθυσμού της πόλης.

Από ιστορικής πλευράς, το Μπέλφαστ ήταν έδρα της ιρλανδικής βιομηχανίας λινών (παίρνοντας έτσι και το παρατσούκλι "Linenopolis"), καπνοβιομηχανίας, μονάδας παραγωγής σχοινιών και ναυπηγείων: η κυριότερη ναυπηγική εταιρεία, η Harland and Wolff, η οποία κατασκεύασε το γνωστό σε όλους RMS Titanic, βοήθησε στις αρχές του 20ού αιώνα το Μπέλφαστ να κάνει την εμφάνισή του στην διεθνή σκηνή ως το μεγαλύτερο και παραγωγικότατο παγκοσμίως. Σήμερα, είναι η ταχύτερα αναπτυσσόμενη οικονομικά πόλη της Ιρλανδίας, με ιδιαίτερα ανερχόμενη τη βιομηχανία του τουρισμού. 

Παρόλα αυτά, οι πληγές του Μπέλφαστ είναι πολλές και εξακολουθούν να μένουν ανοιχτές ακόμα και μετά την ειρήνευση του 1998.

Η ιστορική περίοδος που στην Ιρλανδία είναι γνωστή ως "Οι ταραχές" ξεκίνησε το 1960 και συνεχίστηκε έως το 1998, απαρτιζόμενη κυρίως από συγκρούσεις ανάμεσα στους ρεπουμπλικανούς καθολικούς, που επιθυμούσαν την ένωση με την Ιρλανδία και την προτεσταντική μειονότητα που υποστηριζόμενη από τον βρετανικό στρατό και την τοπική αστυνομία, στήριζε την ένωση με το Ηνωμένο Βασίλειο.

Τα βασικά διακυβεύματα ήταν το συνταγματικό καθεστώς της Βόρειας Ιρλανδίας και η σχέση μεταξύ των δύο κύριων κοινοτήτων. Ασφαλώς οι βρετανικές αστικές κυβερνήσεις στήριζαν έμπρακτα αλλά από τις σκιές την προτεσταντική μειονότητα, ενώ οι καθολικοί του Μπέλφαστ οργανώθηκαν μαζικά στον ΙΡΑ. Αφορμή των πρώτων συγκρούσεων υπήρξε το ζήτημα των ψήφων, που αναδείκνυαν και αναδεικνύουν αντιπροσώπους της Βόρειας Ιρλανδίας στο Βρετανικό Κοινοβούλιο. Συγκεκριμένα, οι καθολικές οικογένειας είχαν μια ψήφο, η οποία αποδιδόταν κυρίως στον πατέρα, ενώ οι προτεσταντικές αριθμούσαν συνήθως τόσες ψήφους όσες και τα ενήλικα μέλη της οικογένειας. Το παραπάνω αποτελούσε μια σαφή προσπάθεια των βρετανικών κυβερνήσεων να αποκόψουν την καθολική μειονότητα από την ανάδειξη φιλο-ρεπομπλικανικών κομμάτων στο Βρετανικό Κοινοβούλιο. 

Οι συγκρούσεις

Σε όλη τη διάρκεια της περιόδου από το 1960 έως το 1998, οι συγκρούσεις στο Μπέλφαστ και στη Βόρεια Ιρλανδία έλαβαν το χαρακτήρα ενεδρών, δολοφονιών, βομβιστικών επιθέσεων και εκτεταμένων συγκρούσεων διαδηλωτών με την καθεστωτική αστυνομία. Ο ΙΡΑ οργάνωνε ισχυρούς παραστρατιωτικούς πυρήνες που χτυπούσαν κυρίως τις δυνάμεις του βρετανικού στρατού, την ντόπια αστυνομία και σπανίως στόχευαν πολίτες που ανήκαν στην προτεσταντική μειονότητα. 

Από την άλλη πλευρά, οι βρετανικές κυβερνήσεις ξεκίνησαν, ιδιαίτερα επί Θάτσερ να στηρίζουν αφανώς την οργάνωση προτεσταντικών παραστρατιωτικών οργανώσεων, όπως οι:

• Εθελοντική Δύναμη του Όλστερ (UVF).
• Ένωση Άμυνας του Όλστερ (UDA)

Οι οργανώσεις αυτές ξεκίνησαν κατά τη δεκαετία του 1980-1990 να στρατολογούν ευρέως από τα στρώματα του υποκόσμου, τα εξαθλιωμένα εργατικά στρώματα των προτεσταντών και τους νεοναζιστικούς πυρήνες των Σκίνχεντ. Στόχευαν κυρίως πολίτες, μέλη του ΙΡΑ ή πρόσωπα που υποπτεύονταν (πολλές φορές λανθασμένα) ως συμπαθούντες των καθολικών παραστρατιωτικών οργανώσεων και οργάνωναν βομβιστικές επιθέσεις ακόμα και στη Δημοκρατία της Ιρλανδίας. Σαφώς, οι παραστρατιωτικές οργανώσεις αυτές, συγκρούονταν ελάχιστα με τις βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις ή την τοπική αστυνομία, ενώ χαρακτηριστικά, κανένα από τα θύματα της βρετανικής αστυνομικής ή στρατιωτικής βίας δεν ήταν καθολικός. 

Το 1998, οι δύο πλευρές κατέληξαν σε μια κατάπαυση πυρός, με τη γνωστή  Συμφωνία της «Μεγάλης Παρασκευής» του Μπέλφαστ. Παρόλα αυτά, τόσο αποσχισθείσες ομάδες του ΙΡΑ και πυρήνες των UDA και UVF παραμένουν και σήμερα ενεργές, με τις πρώτες να τηρούν μικρή επιθετική δραστηριότητα κυρίως ενάντια σε εμπόρους ναρκωτικών και τη βρετανική αστυνομία και το στρατό και τις δεύτερες να εμπλέκονται με το τοπικό εμπόριο ναρκωτικών του Μπέλφαστ.

Στις συγκρούσεις της περιόδου 1960- 1998, έχασαν τη ζωή τους περίπου 3.500 πολίτες και 40.000 τραυματίστηκαν ή ακρωτηριάστηκαν.

H συνοικία των καθολικών

Αποβιβαστήκαμε στην πόλη του Μπέλφαστ μέσω ενός τουριστικού γραφείου οργάνωσης εκδρομών και πήραμε το τουριστικό τουρ "Black taxi political tour". Στο οποίο ένας ξεναγός με ένα μικρό ταξί σε ξεναγεί στην καθολική και την προτεσταντική συνοικία, που από το 1980 χωρίζονται ακόμα με ένα τοίχος. Πετύχαμε έναν σωματώδη καθολικό που μας συστήθηκε αμέσως ως πρώην μέλος του ΙΡΑ. Μάθαμε ότι αντίστοιχα στην προτεσταντική μεριά, οι οδηγοί ταξί που κάνουν την ίδια δουλειά είναι προτεστάντες, πολλοί πρώην μέλη των UDA και UVF. Οι οδηγοί-ξεναγοί εκατέρωθεν εργάζονται στην υπηρεσία αυτή, καθώς είναι όλοι πρώην οδηγοί ταξί, οι οποίοι έχοντας ποινικό μητρώο δεν μπορούσαν να βρουν διαφορετική δουλειά. 

Πρώτη στάση μας στην τοιχογραφία του Bobby Sands και των 11 απεργών πείνας, που βρίσκεται δίπλα στα γραφεία του Sinn Fein, του πολιτικού σκέλους του ΙΡΑ και κοινοβουλευτικού κόμματος της Βόρειας και της Νότιας Ιρλανδίας. Ο οδηγός, μας εξηγεί την ιστορία του Bobbie Sands και των υπόλοιπων απεργών πείνας, που το 1981, κρατούμενος στη Φυλακή Μέιζ της Βόρειας Ιρλανδίας, ως μαχητής του ΙΡΑ  ξεκίνησε μαζί τους συντρόφους του μια πολυήμερη απεργία πείνας εναντιωνόμενος στην αφαίρεση της ιδιότητας τους ως πολιτικών κρατουμένων. Κατά τη διάρκεια της απεργίας εκλέχθηκε ως βουλευτής στο Βρετανικό Κοινοβούλιο ως υποψήφιος του Αντί Η Μπλοκ, δηλαδή τον συνδυασμό των υποστηρικτών των απεργών πείνας Ο θάνατος του Bobby Sands και αυτός άλλων εννέα απεργών πείνας προκάλεσε ένα νέο κύμα στρατολόγησης και δραστηριότητας του ΙΡΑ. 

Η τοιχογραφία του Bobby Sands

H τοιχογραφία του πρώτου απεργού πείνας Sean McCaughey. Ως υποστράτηγος του ΙΡΑ το 1941, συνέλαβε τον στρατηγό του ΙΡΑ Stephen Hayes και τον ανέκρινε υποπτευόμενος ότι ο Hayes ήταν έμμισθος πράκτορας των Βρετανών. Καταδικάστηκε από στρατοδικείο του Δουβλίνου την ίδια χρονιά σε θάνατο, αλλά η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια. Αρνήθηκε επί πέντε χρόνια να φορά τη στολή της φυλακής υποστηρίζοντας ότι είναι πολιτικός κρατούμενος. Ξεκίνησε την απεργία πείνας το 1946, για να του αναγνωριστεί το δικαίωμα στην ιδιότητα του πολιτικού κρατουμένου. Πέθανε μετά από 23 μέρες. Δικαιώθηκε μετά το θάνατό του για τις υποψίες του για τον Hayes.

Στα γραφεία του Sinn Fein λίγο πιο πέρα δεσπόζουν αρκετές αφιερωματικές πλάκες. H μεγαλύτερη από αυτές αφιερώνεται στους Paddy Loughran, Pat Mcbride και Michael O'Dwyer, που δολοφονήθηκαν από παρακρατικούς του UDA στις 4 Φεβρουαρίου του 1992. Εκείνη την ημέρα, οι  Loughran και Mcbride βρίσκονταν στο γραφείο του ισογείου, ενώ ο Michael O'Dwyer έμπαινε στα γραφεία του Sinn Fein για κάποια προσωπική του δουλειά, ενώ ο ίδιος δεν ήταν μέλος του κόμματος. Εκείνη τη στιγμή ένα αυτοκίνητο επιβράδυνε στο δρόμο πίσω του και ένας μασκοφόρος με πολιτικά άνοιξε πυρ σκοτώνοντας και τους τρεις. 

Πιο δίπλα βρίσκεται η τιμητική πλακέτα της Máire Drumm, αντιπροέδρου του τοπικού τμήματος του Sinn Fein και επικεφαλής της γυναικείας παραστρατιωτικής οργάνωσης γυναικών Cumann na mBan, η οποία πρόσκεινταν στον ΙΡΑ. Η  Drumm δολοφονήθηκε στις 28 Οκτωβρίου του 1976 από μέλη της ακροδεξιάς προτεσταντικής παραστρατιωτικής Red Hand Commando, όταν ανάρρωνε μετά από εγχείρηση καταρράκτη, στο τοπικό νοσοκομείο του Μπέλφαστ. Οι παρακρατικοί γνώριζαν μέσω γιατρού το δωμάτιό της και την ημερομηνία που θα εισαγόταν στο νοσοκομείο για την επέμβαση. 

Η επόμενη στάση μας είναι στον καθεδρικό ναό του αγίου Μαλάχι. Η εκκλησία βρίσκεται στην καρδία της καθολικής συνοικίας του Μπέλφαστ και αποτελεί κέντρο πίστης των καθολικών της περιοχής. Ο οδηγός μας προτείνει να δούμε τα βιτρό και τον διάκοσμο που όντως είναι εντυπωσιακά. 

Το ταξί ακολουθεί την ανηφορική πορεία στον κεντρικό κορμό της καθολικής συνοικίας. Τα σπίτια της είναι μικρά και φτωχικά, πολλά από αυτά χτισμένα ακριβώς δίπλα στο τοίχος που χωρίζει τη συνοικία από αυτή των προτεσταντών. "Βλέπετε πόσο κοντά στη δικά μας μεριά έχτισαν το τοίχος;", λέει ο οδηγός. "Όταν θα πάμε μετά από τη μεριά των πορτοκαλί ανθρώπων (έτσι αποκαλεί τους προτεστάντες) θα δείτε πως τα σπίτια τους είναι πιο μακριά από το τοίχος." Πολλά από τα σπίτια της καθολικής συνοικίας έχουν σιδερένια κάγκελα στις πίσω αυλές τους για να προστατευθούν από τις πέτρες και τις μολότοφ που πετούν οι προτεστάντες σε πορείες και γιορτές τους. 

Η συνοικία αυτή κάηκε σχεδόν ολοσχερώς το 1969. Mετά τις οδομαχίες στην πόλη Ντέρι, ένα μεγάλο πλήθος προτεσταντών έφθασε στο δρόμο Σάνκιλ που διασχίζει την καθολική συνοικία του Μπέλφαστ και ξεκίνησε να βανδαλίζει τα σπίτια. Σύντομα, μεγάλο μέρος της καθολικής συνοικίας παραδόθηκε στις φλόγες και δεκάδες οικογένειες έχασαν τα σπίτια τους. Πολλοί ήταν επίσης οι νεκροί και οι τραυματίες. Με τον τρόπο αυτό, οι προτεστάντες επιχείρησαν να διώξουν μια για πάντα τους καθολικούς από τη συνοικία, όμως οι κάτοικοι επέστρεψαν στα ερείπια των σπιτιών τους και χωρίς καμιά βοήθεια από το βρετανικό κράτος τα έχτισαν ξανά.

Μετά την πυρκαγιά, όλοι σχεδόν στο δρόμο Σάνκιλ οργανώθηκαν στον ΙΡΑ.

Tα σπίτια δίπλα στο τοίχος με τις καγκελόφρακτες αυλές.

Tα σπίτια δίπλα στο τοίχος με τις καγκελόφρακτες αυλές

Λίγο πιο πάνω, στο δρόμο Σάνκιλ και στην κεντρική πλατεία της καθολικής συνοικίας δεσπόζει το μνημείο των νεκρών της καθολικής κοινότητας. Ανάμεσα στα σύμβολα του ΙΡΑ και τη σημαία της Ιρλανδίας, τα λουλούδια και τους τουρίστες, δεσπόζουν τα ονόματα 63 πολιτών που δολοφνήθηκαν στο διάστημα 1960-1980 είτε από την αστυνομία, είτε από το βρετανικό στρατό, είτε από τις παρακρατικές ομάδες των προτεσταντών. Ο μικρότερος νεκρός είναι 4 ετών και σκοτώθηκε ενώ διέσχιζε το δρόμο Σάνκιλ από εξοστρακισμένες σφαίρες Βρετανών στρατιωτών. Το πιο πρόσφατο θύμα, σκοτώθηκε το 2004 από πλαστική σφαίρα αστυνομικού, ο οποίος κατά τη διάρκεια διαδήλωσης τον στόχευσε απευθείας στο κεφάλι (οι πλαστικές σφαίρες απαγορεύονται σχεδόν σε όλα τα κράτη του κόσμου, πλην της Μεγάλης Βρετανίας. Έχουν το μήκος και το πάχος ενός χερουλιού μηχανής και αν δεν στοχευθούν στα πόδια είναι θανάσιμες). 

"Κανένας μπάτσος και κανένας Βρετανός στρατιώτης δεν δικάστηκε ποτέ για αυτούς τους νεκρούς, παρότι γνωρίζουμε πολλά από τα ονόματα των δολοφόνων", αναφέρει ο οδηγός. "Πολλές φορές οι αστυνομικοί και οι στρατιώτες αντί για πλαστικές σφαίρες έβαζαν στους εκτοξευτές μεγάλες μπαταρίες για να είναι σίγουροι ότι θα σκοτώσουν". Βγάζει από την τσέπη δύο πλαστικές σφαίρες. "Αυτές τις μάζεψα στις διαδηλώσεις του 2004." Ζητάμε να τις φωτογραφίσουμε αλλά αρνείται ευγενικά. 

Ρωτάμε: 

- Τώρα πώς είναι τα πράγματα εδώ;

- Οι καθολικοί είμαστε φτωχοί, ενώ οι δίπλα πληρώνονται από το βρετανικό κράτος μόνο και μόνο γιατί μένουν κοντά μας. Έχουν πάντα τις καλύτερες δουλειές.

- Συγκρούσεις έχετε;

- Το 2017 ήταν η πιο ήσυχη χρονιά, αλλά τώρα με το Brexit περιμένουμε ταραχές.

- Γιατί;

- Γιατί, όταν η Μεγάλη Βρετανία φύγει από την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα έχει πια λόγο να τηρεί τα προσχήματα.

- Δίπλα πως θα περάσουμε;

- Από μια από τις τρεις πύλες. Το βράδυ τις κλειδώνουν οι σεκιουριτάδες που τις φυλάνε, αλλά τώρα είναι ανοιχτές.

- Εσύ κινδυνεύεις εκεί;

- Όχι. Από το 1998 και μετά ο ΙΡΑ και οι καθολικές οργανώσεις συμφώνησαν ότι ο τουρισμός είναι 50-50 και όλοι θα έχουν πρόσβαση με ασφάλεια σε αυτόν.

- Συμφέρει αυτό τους βιομηχάνους του τουρισμού σωστά;

- Σωστά, όταν υπάρχει πόλεμος δεν βγαίνει χρήμα από τον τουρισμό.

- Σκέφτηκες ποτέ το ενδεχόμενο να συμφέρει τους εργοδότες σας ο διχασμός σας;

- Το ζήτημα είναι θρησκευτικό και πολιτικό, όχι οικονομικό.

Κάπου εκεί η συζήτηση τελείωσε. Ο οδηγός δεν φαίνεται να συνειδητοποιεί το μεγάλο συμφέρον που υπάρχει από την αμοιβαία εκμετάλλευση καθολικών και προτεσταντών εργαζομένων για το τουριστικό κεφάλαιο που αναπτύσσεται στο Μπέλφαστ. Και οι δύο ομάδες εργάζονται στις διάφορες ατραξιόν, στα κινηματογραφικά στούντιο "Titanic" που λειτουργούν στην πόλη και στο λιμάνι, και αφού η θρησκευτική και πολιτική σύρραξη έχει τελειώσει διχάζοντας τον εργατόκοσμο του Μπέλφαστ, κανείς δεν μιλά ή δεν σκέφτεται, εδώ το ένα και μεγαλύτερο ενοποιητικό στοιχείο μεταξύ τους: Την κοινή ταξική τους καταβολή και ταυτότητα. 

Προχωράμε ξανά στο ταξί και από εκεί στην πύλη του τοίχους. Πίσω από μια "ουδέτερη ζώνη" μερικών μέτρων απλώνεται η προτεσταντική συνοικία.

Συνεχίζεται