Οι δύο όψεις της γυναίκας

Ανάμεσα στις δύο αντιμαχόμενες δυνάμεις του ελληνικού εμφυλίου, και την πολιτική τους προπαγάνδα, ξεχωρίζουν πεντακάθαρα οι ιδεολογικές τους διαφορές σε ότι αφορά πολλά ζητήματα, τα οποία κατά καιρούς έχουμε αναλύσει ξανά στον Κόκκινο Φάκελος. Στο σημείο αυτό θα σχολιάσουμε τον ρόλο του γυναικείου φύλου από την σκοπιά τόσο της κυβερνητική, αστικής προπαγάνδας όσο και από αυτή του Δημοκρατικού Στρατού.

Η γυναίκα στον εμφύλιο αντιμετωπίζεται με δύο εκ διαμέτρου αντίθετες στάσεις από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές.

Ήδη από την εποχή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ βρέθηκαν μπροστά στο ζήτημα της στρατολογίας και δράσης των γυναικών. Η προοδευτική επιρροή του ΚΚΕ και των άλλων δημοκρατικών δυνάμεων στους κόλπους των οργανώσεων έθεσαν την βάση της ιδεολογικοπολιτικής ζύμωσης και στο θέμα της γυναίκας. Σύντομα, η γυναίκα εντάχθηκε τόσο στις πολιτικές οργανώσεις του ΕΑΜ όσο και στα ένοπλα τμήματα του ΕΛΑΣ. Αποκορύφωμα της χειραφέτησης της γυναίκας αποτέλεσε η πρώτη ψήφος των γυναικών στις εκλογές του 1943 που διοργάνωσε το ΕΑΜ. Η οπτική σε ότι αφορά την γυναίκα έχει πια ραγδαία αλλάξει. Ως επιστέγασμα, αξίζει να αναφερθεί η υποτιμητική θεώρηση των κόλπων του ΕΑΜ προς την μερίδα της γυναίκας που ιδιώτευε κατά την κατοχή ή που, χειρότερα ακόμα, αφήνονταν να χρησιμοποιείται για υλικά αγαθά και προνομιακή μεταχείριση. Η στάση αυτή είναι έκδηλη και στον τύπο της εποχής.

Με το ξέσπασμα της λευκής τρομοκρατίας η γυναίκα-αγωνίστρια βρίσκεται και αυτή στο στόχαστρο του δεξιού παρακράτους. Αναγκάζεται να στρατευτεί στις ομάδες ενόπλων καταδιωκόμενων και με την δημιουργία του ΔΣΕ στα γυναικεία του τμήματα. Η γυναίκα αποτελεί το 23 με 25% των μάχιμων τμημάτων του ΔΣΕ. Από την άλλη μεριά, η γυναίκα δεν συμμετέχει καθόλου στις μάχιμες δυνάμεις του κυβερνητικού στρατού. Η αστική προπαγάνδα την τοποθετεί στον ρόλο είτε της νοσοκόμας-μητέρας, που φροντίζει τους φαντάρους-παιδιά της, είτε σε αυτόν της κατατρεγμένης μάνας ή κόρης από τους κτηνάνθρωπους εαμοβούλγαρους.

Είναι με μεγάλη κατάπληξη που τα μάχιμα τμήματα των κυβερνητικών δυνάμεων θα αντιμετωπίσουν με την γυναίκα αντάρτισσα που πολεμά και ανδραγαθεί πολλές φορές και ηρωικότερα από τον άνδρα. Η έκπληξη αυτή αποτέλεσε αντικείμενο προβληματισμού και ευθύτερα στους άνδρες του ΕΣ. Το γεγονός αυτό δεν μπορούσε να περάσει απαρατήρητο από την ελεγχόμενη κυβερνητική προπαγάνδα. Αμέσως στρατιωτικά και πολιτικά έντυπα έσπευσαν να εξευτελίσουν και να υποβαθμίσουν τον ρόλο της γυναίκας στις τάξεις του ΔΣΕ. Η γυναίκα αντάρτισσα αποτελεί απλούστατα ένα είδος πόρνης για την διασκέδαση των ανδρών ανταρτών του ΔΣΕ. Επίσης, σε άλλες περιπτώσεις, η γυναίκα αντάρτισσα δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια βίαια στρατολογημένη ανυπεράσπιστη γυναίκα, που δέχεται σε δεύτερο χρόνο πλύση εγκεφάλου και υποκύπτει στον «συμμοριτισμό». Εντυπωσιακό είναι εδώ το εξής: Σε καμιά περίπτωση δεν γίνεται παραδεκτή η ικανότητα της γυναίκας να μάχεται ή έστω να αυτοδιατίθεται. Είναι εξ’ ορισμού ασθενέστερη του άνδρα και άρα εν μέρει δεν γνωρίζει τι κάνει ή δεν μπορεί να αντισταθεί σε ότι της επιβάλλεται.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ο φασισμός και η αντίδραση οπουδήποτε έχουν ιστορικά εκδηλωθεί καταπίεσαν και υποβάθμισαν τον ρόλο της γυναίκας. Μια χειραφέτηση αποτελεί σπάσιμο των ταμπού και των status quo που τα ίδια τα καθεστώτα αυτά πασχίζουν να διατηρήσουν.

Από την Γερμανίδα-μάνα αρίων του Χίτλερ μέχρι την γυναίκα θύμα του εμφυλίου, η αντίδραση χρησιμοποιεί το ίδιο και το ίδιο μοτίβο. Ας δούμε και ένα τελευταίο παράδειγμα της σημερινής πραγματικότητας. Σε ομιλία του σε κανάλι του ΛΑΟΣ, ο βουλευτής Βελόπουλος, εκπρόσωπος του νεοφασισμού και της αντίδρασης του σήμερα, λέει για την περίπτωση της υποστολής της γερμανικής σημαίας από τον Μ Γλέζο και τον Λ. Σάντα: « Αυτοί κατάφεραν να κλέψουν την σημαία των Γερμανών γιατί είχαν μαζί και μια συντρόφισσα τους πήγε σε ένα βράδυ με όλη την γερμανική φρουρά». Αυτός είναι για αυτές της ιδεολογίες ο μοναδικός αποδεκτός ρόλος της γυναίκας. Είτε μάνα είτε πόρνη.

Διαβάζοντας κανείς τα παραπάνω, εύκολα μπορεί να προβάλλει το επιχείρημα, ότι οι σχέσεις γυναίκας-άνδρα ήταν τέτοιες στον ΔΣΕ ακριβώς γιατί υπήρχε ανάγκη συμμετοχής του γυναικείου φύλου. Το επιχείρημα αυτό έρχεται να ανατραπεί από την ίδια την ιστορική πραγματικότητα. Οι γυναίκες μέσα στον ΔΣΕ είχαν καταρχήν δικά τους ξεχωριστά όργανα τόσο πολιτικά όσο και έντυπα. Οι γυναικείες οργανώσεις συνεδρίαζαν τακτικά και συμμετείχαν στην ΠΔΕΓ (Παγκόσμια Δημοκρατική Ένωση Γυναικών). Η πρωτοπορία της γυναίκας στο ΔΣΕ κατοχυρώθηκε και θεσμικά, αφού η παρενόχληση των ενόπλων γυναικών τιμωρούνταν αυστηρότατα από τα ανταρτοδικεία. Σχέσεις με το άλλο φύλο επιτρέπονταν μονάχα όταν αυτές επισημοποιούνταν και αυτό για λόγους διατήρησης της στρατιωτικής τάξης στον ΔΣΕ. Η γυναίκα αντάρτισσα, λοιπόν όχι μόνον στέκει ανεξάρτητη και πρωτοπόρα αλλά προάγεται και σε σημαντικές στρατιωτικές θέσεις και βαθμούς. Δεν είναι λίγες οι γυναίκες που έλαβαν στις τάξεις του ΔΣΕ τον βαθμό του αξιωματικού, του υπαξιωματικού και του πολιτικού επιτρόπου.

Πληρέστερα για την θέση της γυναίκας στον ΔΣΕ μπορεί κανείς να διαβάσει στο βιβλίο του Κώστα Γκριτζωνά «Μαχήτριες του ΔΣΕ».

Ντοκουμέντα (Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα, εκδ. Βιβλιόραμα)

Το έντυπο της ΠΔΕΓ για την ημέρα της γυναίκας του 1951. Αναφέρεται στις ελληνίδες πολιτικές κρατούμενες

Το έντυπο των γυναικών του ΔΣΕ για την 1η Συνδιάσκεψη της ΠΔΕΓ

Μάθημα σκοποβολής γυναικών του ΔΣΕ

Από τις εργασίες του συνεδρίου της ΠΔΕΓ

Οι γυναίκες εκτός από μαχήτριες του ΔΣΕ βρέθηκαν και σε φυλακές και αποσπάσματα. Το τελευτάιο γράμμα της Ισμήνης Σιδηροπούλου

Από τις εργασίες της ΠΔΕΓ στην Βουδαπέστη, μπροστά: Ρ. Κουκούλου, Ιωαννίδη, πίσω Ρίτα Λαζαρίδη, Βάγιω Βουρνά

Η εφημεριδα γυναικών της 103ης Ταξιαρχίας του ΔΣΕ 

Η εφημερίδα των γυναικών της 105ης Ταξιαρχίας του ΔΣΕ

Το περιοδικό Ελληνίδες της Πανελλαδικής Ένωσης Γυναικών του 1946

Μπροσούρα της ΠΔΕΓ για την Ηλέκτρα Αποστόλου

Γελοιογραφία του Ριζου της Δευτέρας που σατιρίζει την στάση των γυναικών των πλούσιων συνοικιών στα Δεκεμβριανά

Γελοιογραφία του Ριζου της Δευτέρας που σατιρίζει την στάση των γυναικών των πλούσιων συνοικιών μετά τα Δεκεμβριανά

 ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΈΣ ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΔΣΕ