Η πλατιά δράση των Λαικών Δικαστηρίων

Στο θέμα και τον τρόπο λειτουργίας των Λαϊκών Δικαστηρίων κατά την διάρκεια της κατοχής έχουμε αναφερθεί σε προηγούμενο άρθρο μας. Στο σημείο αυτό θα αναφερθούμε  στην δράση και την αποδοχή του θεσμού αυτού από τον ελληνικό λαό.

Κατά την διάρκεια της κατοχής οι αστικοί θεσμοί (δικαστήρια, αστυνομία κτλ) είχαν σε μεγάλο βαθμό εξαρθρωθεί. Στην αγροτική και επαρχιακή Ελλάδα το φαινόμενο άγγιζε τα όρια της παντελούς έλλειψης. Χωρίς να θέλουμε να εκθειάσουμε το έργο της Χωροφυλακής και των δικαστηρίων επί Μεταξά ή πρωτύτερα, η παντελής έλλειψη κρατικής δομής στους τομείς αυτούς είχε ως αποτέλεσμά την αυθαιρεσία και το χάος στην ελληνική επικράτεια. Στα αστικά κέντρα, οι δυνάμεις κατοχής, είχαν αναδιαρθρώσει σε έναν βαθμό τα δικαστήρια και την Χωροφυλακή. Ο λόγος αυτής της αναδιάρθρωσης ήταν απλός: Να λειτουργούν εξυπηρετώντας τους ίδιους. Είναι χιλιάδες οι αποφάσεις των δικαστηρίων της εποχής για την καταδίκη σε θάνατο και βασανιστήρια πατριωτών, όπως χιλιάδες είναι και οι περιπτώσεις χαφιεδισμού συλλήψεων και συνεργασίας της Χωροφυλακής με την Γκεστάπο.

Το ΕΑΜ βλέποντας την κατάσταση τόσο στην ύπαιθρο όσο και στις πόλεις αποφάσισε να ανταπαντήσει με την σύσταση των Λαϊκών Δικαστηρίων. Σκοπός τους ήταν τόσο η ρύθμιση της κατάστασης στην ύπαιθρο και τις πόλεις όσο και η τιμωρία των προδοτών και των μαυραγοριτών. Τα δικαστήρια ρύθμιζαν και υποθέσεις αστικού και ποινικού δικαίου ενώ φρόντιζαν να προάγουν το κλίμα της ομόνοιας και να προωθούν την λαϊκή επαγρύπνηση.

Τα Λαϊκά Δικαστήρια, γνώρισαν ευρύτατη εφαρμογή και αποδοχή. Δικαστές σε αυτά ορίζονταν ή ψηφίζονταν άτομα κατά προτίμηση με καλή νομική γνώση που ήταν μέλη του ΕΑΜ ή του ΚΚΕ. Σε πολλές περιπτώσεις, όταν μέλη τέτοια δεν ευρίσκονταν, διορίζονταν δικηγόροι και δικαστές που συμφωνούσαν τουλάχιστον στον τρόπο εφαρμογής της ΕΑΜικής δικαιοσύνης. Το ΕΑΜ είχε τυπώσει ειδικά εγχειρίδια για το δικαστικό σώμα και σε περιπτώσεις που οι συνθήκες το επέτρεπαν διενεργούσε και σεμινάρια τόσο για το δικαστικό σώμα όσο και για τον λαό της κοινότητας που καλούνταν να γνωμοδοτεί ως σώμα ενόρκων.  

Επί του έργου των Λαϊκών Δικαστηρίων πολλά έχουν ειπωθεί και γραφεί. Χαρακτηριστικό όμως είναι μονάχα ένα στατιστικό δείγμα. Επειδή επίσημα στοιχεία από όλα τα Λαϊκά Δικαστήρια σαφέστατα δεν υπάρχουν, φέρουμε ως παράδειγμα τα στοιχεία που διαθέτουμε από την Δικαστική Επιτροπή Μεσσηνίας ( στοιχεία που συνέλεξε ο δικηγόρος Νίκος Γκότσης του 9^ου Συντάγματος ΕΛΑΣ Μεσσηνίας).

Έτος 1943

Διενεργηθείσες δίκες: 282

Αστικού περιεχομένου: 132

Ποινικού περιεχομένου: 47

Οικογενειακού περιεχομένου: 54

Δίκες Προδοτών-Συνεργατών: 31

Στρατοδικεία: 18

Οι αριθμοί είναι, όπως κανείς μπορεί να δει, ιδιαίτερα μεγάλοι, δείγμα της ευρύτατης αποδοχής του θεσμού από τον κόσμο. Σημαντικό είναι να τονιστεί και το ότι ιδιαίτερα μεγάλος είναι ο αριθμός των δικών που αφορούν στο οικογενειακό, αστικό και ποινικό δίκαιο. Αυτό αποτελεί γεγονός του ότι ο λαός στρέφονταν στα Λαϊκά Δικαστήρια για όλες τις υποθέσεις του και όχι μόνο για ότι αφορά τους προδότες και τους μαυραγορίτες. Παράλληλα με τα δικαστήρια, λειτουργούσε και ο θεσμός της Λαϊκής Πολιτοφυλακής. Επρόκειτο για ένα σώμα ελαφρά οπλισμένων πολιτών που φρόντιζαν να εφαρμόζονται οι αποφάσεις των δικαστηρίων. Η Λαϊκή Πολιτοφυλακή ΔΕΝ είχε τον χαρακτήρα της αστυνομίας. Ο οπλισμός της δίνονταν αυστηρά και μόνο για την άμυνα σε περιπτώσεις αυθαιρεσίας ή επιθέσεων του κατακτητή. Επιπροσθέτως, η Λαϊκή Πολιτοφυλακή εκλέγονταν από το συμβούλιο του χωριού και δεν διορίζονταν. Αποτελούσε με άλλα λόγια προέκταση της λαϊκής εξουσίας από τον λαό για τον λαό. Ας περάσουμε τώρα σε ένα μικρό φωτορεπορτάζ σχετικό με τα Λαϊκά Δικαστήρια. Οι εικόνες αποτελούν κομάτι του αρχειακού υλικού του ΚΚΕ και τραβήχθηκαν το 1944.

Κάτοικοι του χωριού Αγιάσος διαμαρτύρονται για την προσπάθεια κατάργησης των Λαικών Δικαστηρίων από το αστικό κράτος του 1944. Το σύνθημα στο πανό είναι "Κάτω τα χέρια από την αυτοδιοίκηση"

Πικετοφορία σε χωριό της Πελοποννήσου σχετικά με την ίδρυση της Λαικής Πολιτοφυλακής και των δικαστηρίων το 1943. Τα συνθήματα γράφουν: "Ζήτω η Εθνική Πολιτοφυλακή-Ζήτω τα Λαικά Δικαστήρια-Κάτω οι Μαυραγορίτες και οι Δικαστές".

Βούλγαροι αιχμάλωτοι σε εξομολόγηση από ιερέα πριν την εκτέλεσή τους από Λαικό Δικαστήριο της περιοχής Κιλκίς.

Εργασίες Λαικού Δικαστηρίου. Φωτογραφία του 1944