Η μάχη του Αγίου Βασιλείου 1949

Το χωριό Άγιος Βασίλειος Κυνουρίας βρίσκεται σκαρφαλωμένο στο ύψωμα της γελάδας πολύ κοντά στον όμορφο Πάρνωνα. Η φύση του χωριού είναι όμορφη και ιδιαίτερα ανθρώπινη, γεμάτη πράσινο και νερά. Εδώ, σε αυτό το όμορφο τοπίο δόθηκε μια από τις φονικότερες μάχες του εμφυλίου

Μετά την επιχείρηση του ΔΣΠ και την μάχη  στο Λεωνίδιο η κεντρική διοίκηση των ανταρτών έδωσε εντολή στα τμήματα που έλαβαν μέρος στην μάχη να οπισθοχωρήσουν πίσω στις εστίες και τα χωριά που ο ΔΣΠ ήλεγχε για να ανεφοδιαστούν, να ξεκουραστούν και να περιθάλψουν τους τραυματίες. Η σχετική διαταγή που υπογράφεται από τον Θεόδωρο Πρεκεζέ, εκδίδεται την 21 Ιανουαρίου του 1949 και έτσι τα αντάρτικα τμήματα κινούνται άμεσα, ξανά προς τον Πάρνωνα. Τα υπό αναφορά τμήματα είναι ουσιαστικά τα 4 τάγματα της 55^ης Ταξιαρχίας ΔΣΠ, με μάχιμη δύναμη περίπου 900 μαχητών και παρατακτή περίπου 850. Τα τάγμα ήταν τα εξής:

·     Το Τάγμα Τσουκόπουλου, με δύναμη 260 ανδρών υπό την διοίκηση του Αλέκου       Τσουκόπουλου

·         Το Τάγμα Βρεττάκου, με δύναμη  250 ανδρών και επικεφαλής τον Κώστα Βρεττάκο

·         Το 3^ο Τάγμα, με δύναμη 250 ανδρών και επικεφαλής τον Γιώργο Ατζακλή

·         Το 4^ο Τάγμα, που συγκέντρωνε μια μικτή δύναμη 140 ανδρών συμπεριλαμβανομένης της διοίκησης, των επιτελικών υπηρεσιών και μιας μικρής ομάδας προσωπικής φρουράς.

Το πρώτο τάγμα έλαβε εντολή να μετακινηθεί στην θέση «Χιονή Πηγάδι» κοντά στο χωριό Άγιος Βασίλειος, το δεύτερο στο χωριό Κοσμά και το τάγμα Ατζακλή στο χωριό Πλατανάκι. Το τάγμα της διοίκησης μετακινείται στο χωριό Παλιοχώρι, τακτική έδρα των ανταρτών στον Πάρνωνα. Ο καιρός είναι κατά την μετακίνηση κρύος και βροχερός και τα τμήματα αντιμετωπίζουν δυσκολίες σχετικές τόσο με την κατάσταση των τραυματιών όσο και με τους βαλτωμένους δρόμους και μονοπάτια. Εν τέλει το τάγμα του Τσουκόπουλου φθάνει αργά εκείνο το βράδυ στον προορισμό του. Αργότερα το τάγμα Τσουκόπουλου θα έρθει σε επαφή με σύνδεσμο από το Παλιοχώρι και την διοίκηση. Ο Γιώργος Τσουκάτος σύνδεσμος του ΔΣΠ και κάτοικος της περιοχής μεταφέρει τις εντολές του αρχηγείου για άμεση μετακίνηση των ανδρών στο χωριό Άγιος Βασίλειος. Το χωριό τονίζεται πως ήταν φιλικό προς τους αντάρτες και οι πληροφορίες έλεγαν ότι παρέμενε στην κατοχή τους. Η εντολή του Πρεκεζέ για το τάγμα τόνιζε την άμεση ανάγκη ξεκούρασης, σίτισης και μεταφοράς των τραυματιών σε ζεστό μέρος. Τέλος η διαταγή του Πρεκεζέ ειδοποιούσε και για κλιμάκιο των ΛΟΚ που κινούνταν κάπου στην ευρύτερη περιοχή της Βαμβακούς. Το τάγμα Τσουκόπουλου εισέρχεται στον Άγιο Βασίλειο κοντά στα μεσάνυχτα. Οι διμοιρίτες λαμβάνουν εντολές και οι αντάρτες φροντίζουν για συσσίτιο και μοιράζονται για ύπνο σε διάφορα σπίτια. Παράλληλα τοποθετούνται σκοπιές στα υψώματα Αχλάδα, Κουμαριά και Τούμπανο. Έτσι κυλάει ήσυχα η νύχτα της 21^ης Ιανουαρίου. Αυτό που όμως οι αντάρτες δεν γνωρίζουν είναι ότι τα ΛΟΚ βρίσκονται κρυμμένα στις παρυφές του χωριού ήδη από το απόγευμα και περιμένουν να χτυπήσουν με το πρώτο πρωινό φως.   

 

Τι είχε συμβεί όμως και οι πληροφορίες του ΔΣΠ ήταν λανθασμένες;

Κατά την διάρκεια της μετακίνησής τους προς την Βαμβακού οι άνδρες των ΛΟΚ ήρθαν σε επαφή με μέλη των ΚΠ του ΔΣΠ καθώς και συνδέσμους. Σε μικρή αψιμαχία κάπου στα νότια του χωριού, συνελήφθησαν δύο τηλεφωνητές του ΔΣΠ καθώς και ένας σύνδεσμος. Ο σύνδεσμος εκτελέστηκε επί τόπου ενώ οι τηλεφωνητές μετά από σκληρά βασανιστήρια αναγκάστηκαν να αποστείλουν ψευδείς πληροφορίες για τις κινήσεις των καταδρομών στην διοίκηση. Έτσι ο Πρεκεζές είχε την αίσθηση ότι όλα έβαιναν καλώς για το χωριό Άγιος Βασίλειος και ο Τσουκόπουλος υπήρξε με την σειρά του χαλαρός σε ότι αφορά την φύλαξη και την προστασία του χώρου.

Η μάχη του Αγίου Βασιλείου



Όπως είπαμε και προηγουμένως, βρισκόμαστε τώρα στην 22η Ιανουαρίου του 1949, με τους αντάρτες να κοιμούνται ήσυχα μέσα στο χωριό και του λοκατζήδες να περιμένουν να χτυπήσουν από στιγμή σε στιγμή. Η δύναμη των ΛΟΚ αποτελούνταν από δύο μοίρες των 600 (σύνολο 1200 άνδρες), τις  Γ΄και Δ΄ μοίρες Σπάρτης, υπό την διοίκηση του αντισυνταγματάρχη Κώστα Λουμάκη. Σημαντικό είναι να ειπωθεί εδώ ότι τα ΛΟΚ έφεραν μαζί τους και 4 βαριά πολυβόλα τύπου VIGERS των 30 χιλιοστών, ικανά για καταιγιστικά και μεγάλης διάρκειας πυρά.

Ο αιφνιδιασμός των ανταρτών ήταν σχεδόν πλήρης. Οι άνδρες των ΛΟΚ είχαν ζώσει από όλες τις μεριές το χωριό και χτυπούσαν καταιγιστικά. Τα οπλοπολυβόλα θέριζαν και οι αντάρτες προσπαθούσαν να βγουν γρήγορα από τα σπίτια και να μαζευτούν στην πλατεία που είχε ορισθεί ως τόπος συγκέντρωσης σε περίπτωση ανάγκης. Μονάχα οι σκοπιές στα υψώματα κατάφεραν να αντιδράσουν έγκαιρα όμως λίγα πράγματα μπόρεσαν να πετύχουν. Ο Τσουκόπουλος αν και βρέθηκε στην πλατεία έγκαιρα δεν μπόρεσε να συντονίσει την διοίκηση καθώς γύρω του επικρατούσε πανικός. Με μικρή ομάδα ανταρτών κατάφερε να κινηθεί προς το νεκροταφείο και να συγκεντρώσει όσους κατάφερε για μια μαζική υποχώρηση. Στο χωριό η κατάσταση ήταν τραγική. Περίπου 100 αντάρτες του ΔΣΠ κείτονταν νεκροί ενώ πίσω είχε μείνει κει σπουδαίο πολεμικό υλικό, όπως ένα πολυβόλο, ένας ασύρματος και αρκετά είδη ιματισμού. Από τις δυνάμεις των ΛΟΚ σκοτώθηκαν περίπου 6 ενώ τραυματίσθηκαν και άλλοι 15. Επίσης αιχμαλωτίστηκαν και περίπου 30 αντάρτες, ανάμεσα σε αυτούς και πολλοί τραυματίες της μάχης του Λεωνιδίου.

Ο Τσουκόπουλος έφθασε τελικά στο Παλιοχώρι και την διοίκηση η οποία έστειλε αμέσως ένα κλιμάκιο να χτυπήσει τα ΛΟΚ, χωρίς να καταφέρει παρά ελάχιστα. Αργότερα δικάστηκε από στρατοδικείο του ΔΣΠ και για την  ανεύθυνη υποχώρησή του και εκτελέστηκε.

Ο ταγματάρχης του ΔΣΠ Αλέκος Τσουκόπουλος