Η Παιδεία απο το 1938 ως το 1960

Η εξέλιξη του συστήματος της Παιδείας στον ελληνικό χώρο απο το 1938 ως το 1960 είναι το θέμα που θα μας απασχολήσει στο άρθρο αυτό. Η Παιδεία απο το σύστημα του Μεταξά μέχρι με την "ανανέωση" του 1960 θα μας βοηθήσει να έχουμε μια πιό ολοκληρωμένη άποψη της ιστορίας και της εξέλιξής της μέχρι σήμερα.

Τα οικονομικοπολιτικά συστήματα έχουν πάντα δικλείδες για να διασφαλίζουν την ύπαρξη και την αναπαραγωγή τους. Μιά απο τις δικλείδες αυτές , και ίσως η πιό σημαντική, είναι αυτή της Παιδείας, που στόχο έχει την καλλιέργεια των αξιών του συστήματος στα νέα μέλη της κοινωνίας. Φυσικά στην Παιδεία εκφράζεται σε κάθε εποχή και η πρωτοπορεία της κοινωνίας, η αμφισβήτηση και όλα τα στοιχεία εκείνα που είναι σύμφοιτα με την πάλη των τάξεων. Η άποψη ενός κράτους ή μιάς κοινωνίας για την Παιδεία της, δείχνει την ευαισθησία της κοινωνίας αυτής, στις ανθρώπινες αξίες και την εμπιστοσύνη της στην νέα γενιά. Για την περίπτωση της χώρας μας η Παιδεία, στην περίοδο που εξετάζουμε, επιτελούσε χρέη πολιτικής προπαγάνδας...

Η Δικτατορία του Μεταξά

Κατά την περίοδο της Δικτατορίας του Μεταξά το σύστημα της Παιδείας οργανώθηκε στα πρότυπα του χιτλερικού συστήματος. Η θέση αυτή δεν αποτελεί προιόν υπερβολής. Η μεταξική κυβέρνηση βρίσκονταν σταθερά σε επαφή με τον Άξονα και ο Κυβερνήτης δήλωνε τακτικά θαυμαστής του Αδόλφου. Το υπουργείο Παιδείας οργανώθηκε με την συμβουλή γερμανών "ειδικών" και δημιουργήθηκε η περιβόητη ΕΟΝ (Εθνική Οργάνωσις Νέων) στο πρότυπο της γερμανικής Νεολαίας Χίτλερ. Η προσχώρηση όλων των μαθητών στην ΕΟΝ κρίθηκε επιτακτική. Κάθε δάσκαλος είχε την ηθική υποχρέωση να προτρέπει τους μαθητές του να γίνουν μέλη της ΕΟΝ και να διδάσκει τις αρχές του 3ου Ελληνικού Πολιτισμού. Οι μαθητές εκτός απο την συμμετοχή τους σε γελοίες αθλοπαιδιές, οπως μάχες ντυμένοι σαν αρχαίοι Έλληνες, καλούνταν να εκαπιδευτούν και στον αντικομμουνισμό, τον φασισμό και τον χαφιεδισμό. Τα προοδευτικά αναγνώστικά του Ζαχαρία Παπαντωνίου δώσαν την θέση τους σε αισχρά βιβλία μαύρης προπαγάνδας διά χειρώς Παύλου Νιρβάνα...

Τα Ελληνόπουλα του Μεταξά στο αναγνωστικό του Νιρβάνα



 

Σελίδα του αναγνωστικού

Ακόμα και τα τετράδια των μαθητών τυπώνονταν αποκλειστικά και μόνο απο το υπουργείο Παιδείας με κυβερνητική έγκριση. Έπρεπε να πληρούν ορισμένα κυβερνητικά στάνταρς και η καλλιτεχνική του επιμέλεια να είναι ορισμένη...

Δοξασμένο τετράδιο του Μεταξα

Τετράδιο Μαθηματικών εποχής Μεταξά

Τετράδιο με το πρόσωπο του δικτάτορα

Απο όλα όσα αναφέραμε είναι προφανές τι περίμενε ο δικτάτορας Μεταξάς απο την Παιδεία. Προετοίμαζε μιά νέα γενιά ανθρώπων ολοκληρωτικά υποταγμένους στο καθεστώς που θα λειτουργούσαν υπακούοντας τυφλά τον Κυβερνήτη. Η δράση των μελανοχιτώνων της ΕΟΝ δεν περιορίσθηκε μόνο σε πορείες και χαιρετισμούς. Το καθεστώς δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει και μαθητές για τραμπουκισμούς και τρομοκρατία...

Μελανοχίτωνες καίνε φυλλάδια του ΚΚΕ

Πορεία μελανοχιτώνων στην Αθήνα



Η Κατοχή

Η περίοδος της Κατοχής στον ελληνικό χώρο ξεκινά επίσημα το 1940. Η Παιδεία είναι και αυτή ένα απο τα πολλά της θύματα. Η κυβέρνηση των γερμανικών φερέφωνων στην Αθηνά δεν προβαίνει σε καμιά απολύτως διασφάλισή της. Πέρα απο ένα αόριστο διαταγμα που αναφέρει οτι τα σχολεία θα λειτουργούν κανονικά, η κυβέρνηση Τσολάκογλου και μετέπειτα αυτή του Ράλλη αφήνει τα σχολεία να κλείσουν λόγω υποχρηματοδότησης και έλλειψης προσωπικού. Κατ΄εξαίρεση κάποια επαρχιακά σχολεία λειτουργούν σε συνθήκες στέρησης με την συλλογική βοήθεια των τοπικών κοινοτήτων. Σε πολλές περιπτώσεις τα κτίρια των σχολείων καίγονται ή επιτάσσονται απο τους Γερμανούς και οι δάσκαλοι, όσοι δεν έχουν παρει το όπλο, επιστρατεύονται σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις.

Εγκαταλειμένο σχολείο 1943

Δεν περνά καιρός και ο λαός καταφέυγει στις δικές του δυνάμεις για να μορφώσει τα παιδιά του. Τα μέσα είναι λίγα αλλά υπάρχει αποφασιστικότητα. Ήδη απο το 1943 το ΕΑΜ προσπαθεί να επαναλειτουργήσει τα σχολεία με ανάμικτα αποτελέσματα. Σε κάποιες περιοχές που το δυναμικό του δύναται τα σχολεία επαναλειτουργούν. Οι μαθητές σιτίζονται στο σχολείο. Το 1944 η ΠΕΕΑ, λαμβάνει ευρύτερα μέτρα για την επαναλειτουργία των σχολείων. Το ευρύτερο πρόγραμμά της περιέχεται σε ένα σχέδιο Λαικής Παιδείας που μεταξύ άλλων ορίζει τα παρακάτω:

1) Καθιέρωση της Δημοτικής Γλώσσας

2) Καθιέρωση του μονοτονικού

3) Κατάργηση της ιστορικής ορθογραφίας

4) Αποκέντρωση στην διάρθρωση: παιδικοί σταθμοί, νηπιαγωγεία, 8χρονο Δημοτικό, 4 χρονο Γυμνάσιο και τέλος Ανώτατες Σχολές

Το πρόγραμμα της ΠΕΕΑ είναι ότι προοδευτικότερο έχει προταθεί ως τότε για την Παιδεία... 

Επιπροσθέτως, η ΠΕΕΑ αποφασίζει την ίδρυση παιδαγωγικών φροντιστηρίων. Σε αυτά και για μικρό, λόγω των άμεσων αναγκών, χρονικό διάστημα θα φοιτήσουν υποψήφιοι δάσκαλοι για προσορινή στελέχωση των σχολείων. Οι υποψήφιοι πρέπει να είναι απόφοιτοι Γυμνασίου και Έλληνες πολίτες. Τα πρώτα παιδαγωγικά φροντιστήρια ανοίγουν στο Καρπενήσι και την Τύρνα Θεσσαλίας.

Δελτίο αποφάσεων της ΠΕΕΑ

  

Ο γραμματέας Παιδείας της ΠΕΕΑ, Πέτρος Κόκκαλης, αποφασίζει να εκδοθεί και νέο αναγνωστικό για τα παιδιά του Δημοτικού. Στα κεντρικά της ΠΕΕΑ καλείται η φωτισμένη δασκάλα, Ρόζα Ιμβριώτη και της ανατίθεται η εργασία. Εκείνη μέσα σε 17 ημέρες γράφει "Τα Αετόπουλα" . Ένα ακόμα αναγνωστικό συγγράφει και ο Μιχάλης Παπαμαύρου για τις τάξεις Ε' και ΣΤ΄με τίτλο "Ελεύθερη Ελλάδα". Το τελευταίο κυκλοφόρησε κύρίως στην Μακεδονία.

Τα Αετόπουλα

Το πανό της Ρόζας Ιμβιώτη που έφτιαξε η ΕΠΟΝ

Ο δάσκαλος του ΕΑΜ Νίκος Μόυτσος διδάσκει σε σχολείο του βουνού (1944)

Ο Εμφύλιος

Ο Εμφύλιος πόλεμος της Ελλάδας σηματοδοτεί την λήξη κάθε προσπάθειας του ΕΑΜ να αναδιοργανώσει το σύστημα Παιδείας. Η κυβερνήσεις που αλλάζουν κάθε δεύτερη εβδομάδα, δεν έχουν χρόνο για την Παιδεία. Αυτούς τους απασχολεί το συμφέρον των Αμερικανοβρετανών και των ντόπιων αφεντάδων τους. Η πλειονότητα των σχολείων δεν επαναλειτουργεί, άλλωστε τα πακέτα Μάρσαλ δίνονται σε ιδιώτες ή ρίχνονται μαζικά στο στρατό. Προς τα τέλη μονάχα του 1949 λειτουργούν τεχνικές σχολές για αγόρια στην Ρόδο, την Θεσσαλονίκη κ.ά.. Οι συνθήκες θυμίζουν Μεσαίωνα. Τα σχολεία όπου λειτουργούν λειτουργούν με τεράστιες ελλείψεις σε προσωπικό και υλικά. Πολλές φορές για μήνες οι μαθητές επιστρατεύονται απο τον Στρατό για να βοηθήσουν στην άμυνα. Χτίζουν αμπριά ή φυλάκια...

Γελοιογραφία του 1945, προσέξτε τον Ριμινίτη των Άγγλων στο πρώτο καρέ, έξω απο το σχολείο

Παιδιά σχολείου χτίζουν φυλάκιο του Στρατου



Απο το 1950 μέχρι το 1960

Η κατάσταση στην Παιδεία ξεκινά να εξομαλύνεται με την λήξη του Εμφυλίου. Σαφέστατα όμως η Παιδεία που ξεκινά να δημιουργείται έχει το πρόβλημα των δύο ταχυτήτων. Τα σχολεία στα χωριά αντιμετωπίζουν σορεία προβλημάτων και ελλείψεων σε σχέση με αυτά των πόλεων. Το θέμα φυσικά εκτός απο γεωγραφικό είναι και ταξικό. Ο περισσότερος κόσμος στερείται των χρημάτων για να σπουδάσει τα παιδιά του πέρα απο το Γυμνάσιο ή το Δημοτικό. Παράλληλα η ακαλημαική μόρφωση είναι πανάκριβη και απευθυνεται σε λίγους. Η διδακτέα ύλη, τα προγράμματα σπουδών, τα βιβλία και γενικότερα η υλικοτεχνική υποδομή είναι ξεπερασμένη και δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες μιας νέας γενιάς που θέλει να δημιουργήσει. Οι φοιτητικές διαδηλώσεις είναι πολλές και δυναμικές. Ζητούν βελτίωση συνθηκών και κατάργηση διδάκτρων. Αποκορύφωμα των εκδηλώσεων η διαμαρτυρία για την προικοδότηση της πριγκήπισσας Σοφίας με έξοδα του κράτους, έναντι του 15% που χρειάζονταν η μεταρρύθμιση της Παιδείας. Συνθήματα όπως "Προίκα στην Παιδεία και όχι στην Σοφία" γέμιζαν τους δρόμους.  Εν τέλει τα χρήματα θα διατεθούν στην Σοφία ! Οι φοιτητικές κινητοποιήσεις μέχρι το 1967 θα κλιμακωθούν, θα ισχυροποιηθούν και θα οριμάσουν στα πλαίσια των γενικότερων κοινωνικοπολιτικών αγώνων της εποχής. Η Παιδεία όμως τελικά θα πεθάνει στον δρόμο και θα ταφεί ολοκληρωτικά απο την Χούντα των Συνταγματαρχών.....

Φοιτητικές κινητοποιήσεις του 1958



Προίκα στην Παιδεία και όχι στην Σοφία

Εικόνα χαρακτηριστική της υποβάθμισης της Παιδείας. Φοιτητής τιμορείται με την ταμπέλα που γράφει "Τεντυμπόης- Θρασύς" απο καθηγητή του και έναν Χωροφύλακα !!!