Τρίτη 14 Μαΐου 2019

«Ελευθερία»: Η πρώτη μυστική οργάνωση στην κατεχόμενη από τους Ναζί Ευρώπη



του Σπύρου Κουζινόπουλου*

H 15η Μαίου, είναι μία αξιομνημόνευτη ημερομηνία για τη Θεσσαλονίκη και όλη τη χώρα, καθώς αυτή τη μέρα εκείνη του 1941, ένα μόλις μήνα μετά την είσοδο των Γερμανών κατακτητών στη Θεσσαλονίκη, ιδρύθηκε στην πρωτεύουσα της ελληνικής Μακεδονίας, η εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση «Ελευθερία», που πρώτη σάλπισε το κάλεσμα στον αγώνα για τη λευτεριά και έχει καταγραφεί ως μία από τις πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις σε ολόκληρη την κατεχόμενη από τους Ναζί Ευρώπη.

Το σημαντικό στοιχείο για την οργάνωση «Ελευθερία», ήταν ότι υπήρξε καρπός πανεθνικής προσπάθειας του αγωνιζόμενου έθνους, καθώς στην ίδρυσή της, πρωτοστάτησαν τα στελέχη του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ, όμως μετείχαν προσωπικότητες από όλο το πολιτικό φάσμα της εποχής, με στρατιωτικό αρχηγό τον συνταγματάρχη Δημήτριο Ψαρό.

Η είσοδος των κατακτητών

Οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης «παγώνουν», όταν το πρωϊ της 9ης Απριλίου 1941 βλέπουν να εισέρχονται στην πόλη τους οι χιτλερικοί κατακτητές. Οι εισβολείς εκείνοι που επρόκειτο τα επόμενα τρεισήμισι χρόνια να στήσουν ένα απέραντο σκηνικό τρόμου, εξαθλίωσης και θανάτου πάνω από την Ελλάδα.

Ο μεγάλος ποιητής της Μακεδονίας Γιώργος Βαφόπουλος, μας άφησε μια συγκλονιστική περιγραφή για εκείνες τις πρώτες ώρες της εισόδου των ναζί στην κατακτημένη Θεσσαλονίκη:

«..Βούιζε όλο το στερέωμα πάνω από την πόλη, οι κινητήρες τράνταζαν τα τζάμια των σπιτιών, σμήνη ολόκληρα πετούσαν πάνω από τις στέγες, έφευγαν κι έρχονταν άλλα πίσω τους και πάλι ξανάρχονταν κι έπλεκαν πάνω από την πτοημένη πόλη ένα φοβερό δίχτυ από σίδερο, αγκυλωτούς σταυρούς και βρυχηθμούς τεράτων της αποκαλύψεως.

Όλη τούτη η επίδειξη της δύναμης του Γ΄ Ράϊχ ήτανε μέσα στο σχέδιο της κατοχής γιατί την ίδια ώρα κι ένα άλλο σιδερένιο δίχτυ μ΄ αγκυλωτούς σταυρούς, πλεκόταν μέσα στην πόλη από τις μηχανοκίνητες φάλαγγες του στρατάρχου Λιστ».

Οι Θεσσαλονικείς που βρέθηκαν εκείνο το πρωϊνό στην οδό Εγνατίας, από όπου εισήλθαν οι κατακτητές, βλέπουν ένα αλλόκοτο θέαμα, τους ναζί να παρελαύνουν: Ψηλοί, στητοί άντρες, έξι-έξι στη σειρά, κτυπούσαν τις μπότες τους στην άσφαλτο με δύναμη. Πήγαιναν οι πρώτοι καμαρωτοί και σήκωναν το πόδι πιο ψηλά από όλους. Ο μεσαίος κρατούσε μια μεγάλη κόκκινη σημαία με σχηματισμένο μαύρο αγκυλωτό σταυρό.

Η δυσφορία που μετατρέπεται σε αντίσταση

Από την πρώτη στιγμή της Κατοχής της Θεσσαλονίκης, ο πληθυσμός της πόλης εκφράζει ανοιχτά τη δυσφορία του, που μετατρέπεται λίγο αργότερα σε αποδοκιμασία, ενώ σύντομα αρχίζουν να εκδηλώνονται μεμονωμένες αντιστασιακές ενέργειες, οι οποίες στη συνέχεια θα φουντώσουν και θα πάρουν μορφή καταιγίδας κατά των κατακτητών.

Ήδη στις 8 Απριλίου 1941, την παραμονή της εισόδου των Γερμανών, ο Αλέξανδρος Ζάννας, ηγετικό στέλεχος του βενιζελικού κόμματος, μαζί με τον βρεταννό ταγματάρχη Μένζις, μετέβησαν με καϊκι στην περιοχή της Τούζλας, όπου μαζί με τον διοικητή του «Οχυρού του Μεγάλου Εμβόλου» Ιωάννη Τούμπα, ανατίναξαν τα δύο φρούρια της περιοχής, στην Τούζλα και το Καραμπουρνού, για να μην μπορέσουν να χρησιμοποιηθούν από τους κατακτητές.

Την ίδια μέρα, τρία ηγετικά στελέχη του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ, οι Απόστολος Τζανής, Σίμος Κερασίδης και Μωϋσής Πασχαλίδης, οργανώνουν την απόδραση από το σανατόριο Ασβεστοχωρίου 12 κρατούμενων κομμουνιστών, που θα αποτελέσουν και τη μαγιά για την ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος όχι μόνο στην περιοχή, αλλά σε ολόκληρη τη χώρα.

Η οργάνωση «Ελευθερία»

Ένα λαμπρό γεγονός, που έχει γραφτεί πλέον με χρυσά γράμματα στις χρυσές δέλτους της Ιστορίας, είναι και το μεγάλο προνόμιο που είχε αυτή η πόλη, να ιδρυθεί εδώ στη Θεσσαλονίκη, με πρωτοβουλία του Μακεδονικού Γραφείου,  η πρώτη σε ολόκληρη την κατεχόμενη από τους ναζί Ευρώπη αντιστασιακή οργάνωση, η εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση «Ελευθερία». Η οποία μάλιστα, υπακούοντας στις ανάγκες της εποχής για εθνική ενότητα και ομοψυχία, αποτελούνταν από στελέχη που εξέφραζαν όλο το πολιτικό φάσμα της εποχής.

Το πρωτόκολλο για την ίδρυση της οργάνωσης «Ελευθερία», είχαν υπογράψει στις 15 Μαίου 1941 ο Απόστολος Τζανής εκ μέρους του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ, ο γιατρός Γιάννης Πασσαλίδης εκ μέρους του Σοσιαλιστικού Κόμματος, ο δικηγόρος Θανάσης Φείδας από το Αγροτικό Κόμμα, ο Γιώργος Ευθυμιάδης από τη Δημοκρατική Ένωση, ο Σίμος Κερασίδης από την Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ) και ο συνταγματάρχης Δημήτριος Ψαρρός, που ανέλαβε στρατιωτικός υπεύθυνος.

Στα πρώτα στελέχη της οργάνωσης, ήταν και ο μηχανικός της βιομηχανίας «Αλλατίνι», Νίκος Δηλαβέρης, μετέπειτα Γραμματέας του ΕΑΜ Μακεδονίας, καθώς επίσης ο κομμουνιστής Αναστάσιος Αναγνωστόπουλος που μόλις είχε αποδράσει από το Σανατόριο Ασβεστοχωρίου.
Ο Αναγνωστόπουλος, μαζί με τον νέο Χατζηθωμά Χορμούζη, θα πραγματοποιήσουν στις 20 Μαίου 1941 το πρώτο σαμποτάζ κατά των κατακτητών στην κατεχόμενη Ελλάδα, καταστρέφοντας τις μηχανές αρκετών φορτηγών αυτοκινήτων των Γερμανών στο Κορδελιό και ανατινάζοντας τις εγκαταστάσεις καυσίμων της Βέρμαχτ κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό. Οι Γερμανοί κατόρθωσαν αργότερα να συλλάβουν τον Αναγνωστόπουλο και να τον εκτελέσουν στις 31 Δεκεμβρίου 1941.

Νωρίτερα, εκτέλεσαν στις 13 Νοεμβρίου 1941 τους 23χρονους φοιτητές Ηλία Καπέση και Σωκράτη Διορινό που υπήρξαν από τα πλέον δραστήρια στελέχη της οργάνωσης «Ελευθερία» στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Η δράση της οργάνωσης στο Πανεπιστήμιο

Από τις πρώτες ημέρες της ναζιστικής Κατοχής, η νεοσύστατη εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση, θα δημιουργήσει ερείσματα στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, οι φοιτητές του οποίου είχαν λαμπρή προϊστορία αγώνων από την ίδρυσή του ακόμα, στα 1925, αλλά και αργότερα, στα χρόνια των μεγάλων εργατικών κινητοποιήσεων, των γεγονότων του Μάη του 1936, καθώς και κατά τη δικτατορία Μεταξά.

Ένας από τους βασικούς συμπαραστάτες της «Ελευθερίας» στο Πανεπιστήμιο, ήταν ο καθηγητής της Βοτανικής Δημήτριος Καβάδας, αδελφός του Αρχιεπισκόπου Θυατείρων και Μεγ. Βρετανίας, Αθηναγόρα. Ο Καβάδας, που διετέλεσε πρύτανης του ΑΠΘ,  όταν θα δημιουργηθεί η ΕΠΟΝ του Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης, θα αναλάβει πρόεδρός της μέχρι την απελευθέρωση.

Άλλοι καθηγητές που βοηθούσαν την «Ελευθερία» και οργανώθηκαν στη συνέχεια στο ΕΑΜ μετά την ίδρυσή του, ήταν: Ο καθηγητής της Φιλοσοφίας Γιάννης Ιμβριώτης, ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου Γιάννης Τενεκίδης, ο καθηγητής Ιστορίας της Φιλοσοφίας Χαράλαμπος Θεοδωρίδης, ο καθηγητής της Παλαιολογίας Αντώνιος Σιγάλας και πάρα πολλοί άλλοι. 

Η εφημερίδα που σάλπιζε το μήνυμα της «Ελευθερίας»

Λίγο μετά την ίδρυσή της, η οργάνωση εξέδωσε και την ομώνυμη εφημερίδα «Ελευθερία» που υπήρξε επίσης η πρώτη αντιστασιακή εφημερίδα κατά των ναζί σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη. Οργανωτής του μυστικού εκδοτικού μηχανισμού της «Ελευθερίας», ήταν ο νεαρός τότε φοιτητής της νομικής Γιάννης Κανάκης.

Αρχικά η έκδοση ήταν πολυγραφημένη και γίνονταν σε ένα γραφείο επί της οδού Ερμού 17, ενώ αργότερα μεταφέρθηκε στον ανθόκηπο του Παντελή Μορφόπουλου, στην Ξηροκρήνη. Εκεί, θαμμένοι ζωντανοί επί τρεισήμισι χρόνια, πέντε φλογεροί δημοσιογράφοι και τυπογράφοι, τύπωναν την εφημερίδα αλλά και προκηρύξεις για να μεταφερθεί το σάλπισμα της Αντίστασης όχι μόνο στις γειτονιές της Θεσσαλονίκης αλλά και στην υπόλοιπη υπόδουλη Μακεδονία .

Ένα άλλο μυστικό τυπογραφείο του αγώνα, που είχε στηθεί από στελέχη του ΚΚΕ ακόμη από τον περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά στο υπόγειο του σπιτιού του Ιωακείμ Μπελλίδη, στο Κουλέ-Καφέ, τύπωνε σε όλη τη διάρκεια της κατοχής άλλες ΕΑΜικές αντιστασιακές εφημερίδες και προκηρύξεις. Ενώ τέλος σε ένα τρίτο μυστικό τυπογραφείο, στο Φίλλυρο, στον οπωρώνα του Θεοδόση Θεοδοσιάδη, που βρθισκόταν ένα χιλιόμετρο έξω από το χωριό, τυπώνονταν μυστικά η εφημερίδα «Λαϊκή Φωνή», όργανο του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ.

Αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1942, όταν θα ιδρυθεί το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, η οργάνωση «Ελευθερία» θα προσχωρήσει στο ΕΑΜ, αποτελώντας τη ραχοκοκκαλιά της Παμμακεδονικής Επιτροπής του ΕΑΜ και η εφημερίδα «Ελευθερία» το δημοσιογραφικό της όργανο.

Πηγή: εδώ

5 σχόλια:

  1. Ο σ.ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ απο την απομόνωση της φυλακής έγραψε ΤΡΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ για τον ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ απο την αρχή μέχρι το τέλος και απο τις δυο πλευρές των καπιταλιστικών κρατών. Αλλωστε ο Φασισμός εδίναι μια απο τις μορφές τις αστικής διακυβέρνησης. Δυστυχώς για τον λαό το ΚΚΕ δεν είχε στρατηγικό στόχο τον Σοσιαλισμό αλλά την ...λαοκρατία ΕΥΡΩΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ. Ολα αυτά είχαν καταστροφικά αποτελέσματα την στιγμή που αποχωρούσαν οι Γερμανοί τον ΟΚΤΩΒΡΗ ΤΟΥ 1944. Αντίθετα με ΕΑΜ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ διαφορετικών ανθρώπων και ΟΧΙ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ο λαός θα έπαιρνε την εξουσία τον ΟΚΤΩΒΡΗ ΤΟΥ 1944 Χωρίς ΣΜΑ ΛΙΒΑΝΟ ΚΑΖΕΡΤΑ που ήρθε ΝΟΜΟΤΕΛΕΙΑΚΑ απο το ΕΑΜ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ. Οσο για τον Ψαρό και τον ΠΡΟΔΟΤΙΚΟ του Στρατό την ΕΚΚΑ τα είπε όλα ο υπαρχηγός του που προσχώρησε στο ΕΛΑΣ γιατί ήταν οργάνωση γέφυρα με τα τάγματα. Οσο για τον Μενσεβίκο Αντικομμουνιστή Πασαλίδη ΥΠΕΞ ΤΟ 1921 ΣΤΗΝ Γεωργία πολέμησε τους Μπολσεβίκους και το 1951 στην ...ΕΔΑ.... αρνήθηκε τις υποψηφιότητες ΠΛΟΥΜΠΙΔΗ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ. Την μέρα που πιάσαν τον πρώτο ήταν στο γραφείο του Παπάγου που πήρε την υπόσχεση οτι το Αστικό κράτος δεν θα βγάλει παρανομη την ...ΕΔΑ.... Πολέμησε με λύσσα για την διάλυση του ΚΚΕ. Αξιος ο μισθός τους. Αλλα είπαμε ...εθνική ενότητα....λαοκρατία....ΕΥΡΩΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ.... Δηλαδή Καπιταλισμός για πάντα. ΟΙ Ιδεολογικοί απόγονοι όλων αυτών είναι η ΑΡΙΣΤΕΡΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ που σφάζει τον λαό εδω και 4 χρόνια ..ΑΞΙΟΙ.. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. ΟΧΙ δεν είναι η πρώτη αντί ΝΑΖΙ αντιστασιακή οργάνωση (δεν ξέρω για την Ελλάδα να το ερευνήσω) αλλά αντί ΝΑΖΙ. Οι Πολωνοί αμέσως μετά την κατάληψη της χώρας τους από τους ΝΑΖΙ το 1939 οργάνωσαν την Πολωνική Εθνική αντίσταση που αρνήθηκαν να συμμετέχουν οι Πολωνοί κομμουνιστές, που θεωρούσαν ότι ο Στάλιν και ο Χίτλερ ήταν σύμμαχοι (εξ άλλου στην Πολωνία ταυτόχρονα είχε εισβάλει και η ΕΣΣΔ), μετά την επίθεση του Ράιχ στην ΕΣΣΔ οι Πολωνοί κομμουνιστές δημιούργησαν παρτιζάνικες ομάδες που πολέμησαν του Γερμανούς. Οι Πολωνοί σχημάτισαν αμέσως αντάρτικες ομάδες λόγω της πατροπαράδοτης έχθρας. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι παρά το πισώπλατο κτύπημα της ΕΣΣΔ στην Πολωνία την στιγμή που μαχόντουσαν τους Γερμανούς, κανένας Πολωνός δεν πολέμησε εθελοντικά στο Ανατολικό Μέτωπο μαζί με την Βέρμαχτ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ο ΕΛΙΓΜΟΣ Μολότοφ Ρίμπεντροπ εγινε μετά απο την Συμφωνία του Μονάχου το 1938 που οι Δυτικοί Καπιταλιστές παραδώσανε την Τσεχοσλοβακία στον Χίτλερ για να πάει ενάντια στην ΕΣΣΔ την επίθεση της Φιλανδίας ενάντια στην ΕΣΣΔ την επίθεση της Ιαπωνίας ενάντια στην ΕΣΣΔ. Επίσης την συνομωσία ΤΡΟΤΣΚΙ ΖΗΝΟΒΙΕΦ ΜΠΟΥΧΑΡΙΝ σε συνεργασία με τον Χίτλερ για την ανατροπή των Μπολσεβίκων Κέρδισαν 22 πολύτιμους μήνες για την άμυνα διέσπασαν τους Καπιταλιστές και νίκησαν. ΚΑΙ ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ ΕΚΑΝΑΝ. Η ΕΣΣΔ πήρε πίσω τα εδάφη της Λευκορωσίας και της Ουκρανίας που είχε ΑΡΠΑΞΕΙ η Πολωνια με την συμφωνία ΜΠΡΕΣΤ ΛΙΤΟΦΣΚ το 1918. Δεν βοηθάει η Αμνησία....... ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

      Διαγραφή
  3. Σε όλες τις χώρες τις Ευρώπης οι Αστικές Τάξεις έκαναν μια ΣΥΝΕΙΔΗΤΗ επιλογή. Ενα τμήμα της ήταν Σύμμαχος της ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ Γερμανίας και ένα δευτερο ήταν Σύμμαχος των ΑγγλοΑμερικάνων Ιμπεριαλιστών αφήνοντας ένα ...παράθυρο... ανοιχτό για διέξοδο. ΓΙΑ ΚΑΜΜΙΑ ΑΣΤΙΚΗ ΤΑΞΗ δεν υπήρξε ....κατοχή.... απο τους Γερμανούς. Είπαμε ....εθνική ενότητα...χοχοχοχαχαχα ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Ο κήπος του Παντελή Μορφόπουλου βρισκόταν στους Αμπελόκηπους και όχι στην γειτονική Ξηροκρήνη. Απλά για την ιστορική τάξη και ακρίβεια, όχι πως είναι σημαντική παράβλεψη.
    ΚΩΣΤΑΣ Κ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή