Σαν σήμερα το 1941 δραπετεύει από τη Φολέγανδρο ο θρυλικός Λευκαδίτης κομμουνιστής Στάθης Ζαβιτσάνος (Σταθιός)

Σαν σήμερα το 1941 δραπετεύουν από την Φολέγανδρο 120 περίπου κομμουνιστές εξόριστοι. Ανάμεσά τους ο οι Γ. Ερυθριάδης, Γ. Τρικαλινός, Π. Καραγκίτσης (Σίμος) και ο πρωτοπόρος Λευκαδίτης κομμουνιστής Στάθης Ζαβιτσάνος (Σταθιός).

Ο θρυλικός Λευκαδίτης κομμουνιστής Στάθης Ζαβιτσάνος (Σταθιός)

Μόλις πατεί το πόδι του στο νησί της Λευκάδας καταπιάνεται αμέσως με την οργάνωση του λαϊκού κινήματος. Ιδρύει τον πρώτο κομματικό πυρήνα με τους Ζώη Κουτσαύτη, Γεράσιμο Γ. Θερμό, Στράτο Τσέγιο και Βαγγέλη Λεκατσά. Ανασυγκροτεί την κομματική οργάνωση του νησιού, με κομματικούς πυρήνες στα κυριότερα χωριά και με τα καθοδηγητικά όργανα, την αχτιδική επιτροπή και αργότερα και τις υπαχτίδες.

Γράφει Ζώης Κουτσαύτης στο βιβλίο του «Η Εθνική Αντίσταση στη Λευκάδα – Ιταλική και Γερμανική Κατοχή» (Αθήνα 1991) για τον ερχομό του Σταθιού στη Λευκάδα:

«Το δρόμο του αντιστασιακού αγώνα άνοιξε το Κομμουνιστικό Κόμμα με τον ερχομό του παλαίμαχου αγωνιστή Στάθη Ζαβιτσάνου (Σταθιού), που ήταν εξόριστος στη Φολέγανδρο και κατάφερε να δραπετεύσει με τη σύγχυση που επικράτησε κατά το σπάσιμο του αλβανικού μετώπου. Πέρασε απ΄ την Αθήνα και ήρθε σ΄ επαφή με μερικά παλιά στελέχη του Κόμματος και της ΟΚΝΕ (Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας). Βρήκε το έδαφος στη Λευκάδα πρόσφορο…

… Ο Σταθιός που γύρισε στο νησί στις 15 με 20 Μάη 1941, έπαιξε αυτόν τον ρόλο (σ.σ. Ο Σταθιός ήταν παράνομος και κρυβόταν και μέσα στην πόλη και στα χωριά, όπως στην Κατούνα στο σπίτι του Γ. Λογοθέτη, στον Αϊ-Πέτρο στο κτήμα του Στάθη Ρομποτή στο «Βαρδάκι», στους Σφακιώτες κλπ.). Το πρόσωπό του ήταν σεβαστό στους κομματικούς κύκλους, μα και στους προοδευτικούς και δημοκρατικούς πολίτες του νησιού. Ύστερα από τις επαφές που είχε, σχημάτισε τη γνώμη ότι πρώτα έμπαινε καθήκον να οργανωθεί το Κομμουνιστικό Κόμμα και να οπλιστεί με ιδεολογικό και εθνικό πρόγραμμα. Δεύτερος σκοπός ήταν το άπλωμα της επιρροής του Κόμματος σ΄ όλα τα στρώματα του λαού και η καθοδήγησή του και ενότητά του σ΄ ένα εθνικό μέτωπο. Είχε τη σωστή άποψη, ότι χωρίς ένα γερά οργανωμένο Κόμμα, δεν θα μπορούσε να προκόψει ο εθνικός αγώνας…».

Ο «Σταθιός» ήταν μια θρυλική φυσιογνωμία του κομμουνιστικού κινήματος στον τόπο μας. Γεννήθηκε το 1899 στο χωριό Κάβαλος Λευκάδας. Ασκούσε το επάγγελμα του κουρέα. (Δες εδώ: Ο «αποχρωματισμός» του «κόκκινου» κουρείου του Σταθιού…). Νέος ακόμη δραστηριοποιήθηκε στο εργατικό κίνημα της χώρας μας μέσα από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, στο οποίο οργανώθηκε το 1919, σε ηλικία 20 χρόνων. Το 1921 καταδικάστηκε σε πέντε χρόνια φυλακή από το στρατοδικείο Καβάλας για διάδοση κομμουνιστικών ιδεών στο Μικρασιατικό μέτωπο.

Μετά την αποφυλάκισή του επιστρέφει στη Λευκάδα όπου μαζί με άλλους πρωτοπόρους αγωνιστές οργανώνει τον πρώτο πυρήνα του ΚΚΕ και της Εργατικής Βοήθειας στο νησί.

Το 1932 καταδικάζεται σε εξάμηνη φυλάκιση για προσηλυτισμό και το 1933 εκτοπίζεται με βάση το ιδιώνυμο -νόμος «περί μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών» που είχε ψηφιστεί μετά από πρόταση της κυβέρνησης Βενιζέλου- για 2 χρόνια στην Φολέγανδρο.

Γράφει η εφημερίδα «Ο Νέος Ριζοσπάστης» της εποχής εκείνης (Φύλλο της Τρίτης 29 Αυγούστου 1933) με τίτλο «Βαρειές καταδίκες στη Λευκάδα – 200 εργαζόμενοι αποδοκιμάζουν το δικαστήριο» για την επεισοδιακή δίκη του Σταθιού:

«ΛΕΥΚΑΔΑ, 22 Αυγούστου (Του ανταποκριτή μας 1230).

Σήμερα έγινε η δίκη των συντρόφων Στάθη Ζαβιτσάνου και Β. Κανέλλου που κατηγορούνταν επί παραβάσει του ιδιωνύμου. Το δικαστήριο από το πρωΐ φρουρούνταν από ολόκληρη την αστυνομική δύναμη της πόλης μας. Και οι χωροφύλακες των γραφείων ήταν κει πέρα με τον οπλισμό τους. Οι δικαστές, όλοι μεσαιωνικοί-αντιδραστικοί τύποι, εκτός του ότι δεν θέλησαν να ακούσουν τους μάρτυρες υπεράσπισης, εμπόδιζαν διαρκώς και τους δικηγόρους στην υπεράσπιση των συντρόφων. Οι σύντροφοι στην απολογία τους έδωσαν μια αποστομωτική και θαρραλέα απάντηση στις σκηνοθετημένες κατηγορίες των χωροφυλάκων και στις αντικομμουνιστικές συκοφαντίες ολάκερης της μεσαιωνικής αντίδρασης. Το δικαστήριο στηριζόμενο στις καταθέσεις των χωροφυλάκων καταδίκασε τους συντρόφους ένα χρόνο φυλακή και ένα χρόνο εξορία στον Αη Στράτη τον καθένα».

Και συνεχίζει πιο κάτω ο ανταποκριτής:

«Αίσχος! Φωνάζει το ακροατήριο. Στο άκουσμα της βαρειάς καταδίκης σύσσωμο το ακροατήριο αποτελούμενο από 200 εργαζομένους ξέσπασε σε αποδοκιμασίες φωνάζοντας «Αίσχος!»…».

Πηγή: εδώ

«Ελευθερία»: Η πρώτη μυστική οργάνωση στην κατεχόμενη από τους Ναζί Ευρώπη

του Σπύρου Κουζινόπουλου*

H 15η Μαίου, είναι μία αξιομνημόνευτη ημερομηνία για τη Θεσσαλονίκη και όλη τη χώρα, καθώς αυτή τη μέρα εκείνη του 1941, ένα μόλις μήνα μετά την είσοδο των Γερμανών κατακτητών στη Θεσσαλονίκη, ιδρύθηκε στην πρωτεύουσα της ελληνικής Μακεδονίας, η εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση «Ελευθερία», που πρώτη σάλπισε το κάλεσμα στον αγώνα για τη λευτεριά και έχει καταγραφεί ως μία από τις πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις σε ολόκληρη την κατεχόμενη από τους Ναζί Ευρώπη.

Το σημαντικό στοιχείο για την οργάνωση «Ελευθερία», ήταν ότι υπήρξε καρπός πανεθνικής προσπάθειας του αγωνιζόμενου έθνους, καθώς στην ίδρυσή της, πρωτοστάτησαν τα στελέχη του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ, όμως μετείχαν προσωπικότητες από όλο το πολιτικό φάσμα της εποχής, με στρατιωτικό αρχηγό τον συνταγματάρχη Δημήτριο Ψαρό.

Η είσοδος των κατακτητών

Οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης «παγώνουν», όταν το πρωϊ της 9ης Απριλίου 1941 βλέπουν να εισέρχονται στην πόλη τους οι χιτλερικοί κατακτητές. Οι εισβολείς εκείνοι που επρόκειτο τα επόμενα τρεισήμισι χρόνια να στήσουν ένα απέραντο σκηνικό τρόμου, εξαθλίωσης και θανάτου πάνω από την Ελλάδα.

Ο μεγάλος ποιητής της Μακεδονίας Γιώργος Βαφόπουλος, μας άφησε μια συγκλονιστική περιγραφή για εκείνες τις πρώτες ώρες της εισόδου των ναζί στην κατακτημένη Θεσσαλονίκη:

«..Βούιζε όλο το στερέωμα πάνω από την πόλη, οι κινητήρες τράνταζαν τα τζάμια των σπιτιών, σμήνη ολόκληρα πετούσαν πάνω από τις στέγες, έφευγαν κι έρχονταν άλλα πίσω τους και πάλι ξανάρχονταν κι έπλεκαν πάνω από την πτοημένη πόλη ένα φοβερό δίχτυ από σίδερο, αγκυλωτούς σταυρούς και βρυχηθμούς τεράτων της αποκαλύψεως.

Όλη τούτη η επίδειξη της δύναμης του Γ΄ Ράϊχ ήτανε μέσα στο σχέδιο της κατοχής γιατί την ίδια ώρα κι ένα άλλο σιδερένιο δίχτυ μ΄ αγκυλωτούς σταυρούς, πλεκόταν μέσα στην πόλη από τις μηχανοκίνητες φάλαγγες του στρατάρχου Λιστ».

Οι Θεσσαλονικείς που βρέθηκαν εκείνο το πρωϊνό στην οδό Εγνατίας, από όπου εισήλθαν οι κατακτητές, βλέπουν ένα αλλόκοτο θέαμα, τους ναζί να παρελαύνουν: Ψηλοί, στητοί άντρες, έξι-έξι στη σειρά, κτυπούσαν τις μπότες τους στην άσφαλτο με δύναμη. Πήγαιναν οι πρώτοι καμαρωτοί και σήκωναν το πόδι πιο ψηλά από όλους. Ο μεσαίος κρατούσε μια μεγάλη κόκκινη σημαία με σχηματισμένο μαύρο αγκυλωτό σταυρό.

Η δυσφορία που μετατρέπεται σε αντίσταση

Από την πρώτη στιγμή της Κατοχής της Θεσσαλονίκης, ο πληθυσμός της πόλης εκφράζει ανοιχτά τη δυσφορία του, που μετατρέπεται λίγο αργότερα σε αποδοκιμασία, ενώ σύντομα αρχίζουν να εκδηλώνονται μεμονωμένες αντιστασιακές ενέργειες, οι οποίες στη συνέχεια θα φουντώσουν και θα πάρουν μορφή καταιγίδας κατά των κατακτητών.

Ήδη στις 8 Απριλίου 1941, την παραμονή της εισόδου των Γερμανών, ο Αλέξανδρος Ζάννας, ηγετικό στέλεχος του βενιζελικού κόμματος, μαζί με τον βρεταννό ταγματάρχη Μένζις, μετέβησαν με καϊκι στην περιοχή της Τούζλας, όπου μαζί με τον διοικητή του «Οχυρού του Μεγάλου Εμβόλου» Ιωάννη Τούμπα, ανατίναξαν τα δύο φρούρια της περιοχής, στην Τούζλα και το Καραμπουρνού, για να μην μπορέσουν να χρησιμοποιηθούν από τους κατακτητές.

Την ίδια μέρα, τρία ηγετικά στελέχη του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ, οι Απόστολος Τζανής, Σίμος Κερασίδης και Μωϋσής Πασχαλίδης, οργανώνουν την απόδραση από το σανατόριο Ασβεστοχωρίου 12 κρατούμενων κομμουνιστών, που θα αποτελέσουν και τη μαγιά για την ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος όχι μόνο στην περιοχή, αλλά σε ολόκληρη τη χώρα.

Η οργάνωση «Ελευθερία»

Ένα λαμπρό γεγονός, που έχει γραφτεί πλέον με χρυσά γράμματα στις χρυσές δέλτους της Ιστορίας, είναι και το μεγάλο προνόμιο που είχε αυτή η πόλη, να ιδρυθεί εδώ στη Θεσσαλονίκη, με πρωτοβουλία του Μακεδονικού Γραφείου,  η πρώτη σε ολόκληρη την κατεχόμενη από τους ναζί Ευρώπη αντιστασιακή οργάνωση, η εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση «Ελευθερία». Η οποία μάλιστα, υπακούοντας στις ανάγκες της εποχής για εθνική ενότητα και ομοψυχία, αποτελούνταν από στελέχη που εξέφραζαν όλο το πολιτικό φάσμα της εποχής.

Το πρωτόκολλο για την ίδρυση της οργάνωσης «Ελευθερία», είχαν υπογράψει στις 15 Μαίου 1941 ο Απόστολος Τζανής εκ μέρους του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ, ο γιατρός Γιάννης Πασσαλίδης εκ μέρους του Σοσιαλιστικού Κόμματος, ο δικηγόρος Θανάσης Φείδας από το Αγροτικό Κόμμα, ο Γιώργος Ευθυμιάδης από τη Δημοκρατική Ένωση, ο Σίμος Κερασίδης από την Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ) και ο συνταγματάρχης Δημήτριος Ψαρρός, που ανέλαβε στρατιωτικός υπεύθυνος.

Στα πρώτα στελέχη της οργάνωσης, ήταν και ο μηχανικός της βιομηχανίας «Αλλατίνι», Νίκος Δηλαβέρης, μετέπειτα Γραμματέας του ΕΑΜ Μακεδονίας, καθώς επίσης ο κομμουνιστής Αναστάσιος Αναγνωστόπουλος που μόλις είχε αποδράσει από το Σανατόριο Ασβεστοχωρίου.

Ο Αναγνωστόπουλος, μαζί με τον νέο Χατζηθωμά Χορμούζη, θα πραγματοποιήσουν στις 20 Μαίου 1941 το πρώτο σαμποτάζ κατά των κατακτητών στην κατεχόμενη Ελλάδα, καταστρέφοντας τις μηχανές αρκετών φορτηγών αυτοκινήτων των Γερμανών στο Κορδελιό και ανατινάζοντας τις εγκαταστάσεις καυσίμων της Βέρμαχτ κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό. Οι Γερμανοί κατόρθωσαν αργότερα να συλλάβουν τον Αναγνωστόπουλο και να τον εκτελέσουν στις 31 Δεκεμβρίου 1941.

Νωρίτερα, εκτέλεσαν στις 13 Νοεμβρίου 1941 τους 23χρονους φοιτητές Ηλία Καπέση και Σωκράτη Διορινό που υπήρξαν από τα πλέον δραστήρια στελέχη της οργάνωσης «Ελευθερία» στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Η δράση της οργάνωσης στο Πανεπιστήμιο

Από τις πρώτες ημέρες της ναζιστικής Κατοχής, η νεοσύστατη εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση, θα δημιουργήσει ερείσματα στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, οι φοιτητές του οποίου είχαν λαμπρή προϊστορία αγώνων από την ίδρυσή του ακόμα, στα 1925, αλλά και αργότερα, στα χρόνια των μεγάλων εργατικών κινητοποιήσεων, των γεγονότων του Μάη του 1936, καθώς και κατά τη δικτατορία Μεταξά.

Ένας από τους βασικούς συμπαραστάτες της «Ελευθερίας» στο Πανεπιστήμιο, ήταν ο καθηγητής της Βοτανικής Δημήτριος Καβάδας, αδελφός του Αρχιεπισκόπου Θυατείρων και Μεγ. Βρετανίας, Αθηναγόρα. Ο Καβάδας, που διετέλεσε πρύτανης του ΑΠΘ,  όταν θα δημιουργηθεί η ΕΠΟΝ του Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης, θα αναλάβει πρόεδρός της μέχρι την απελευθέρωση.

Άλλοι καθηγητές που βοηθούσαν την «Ελευθερία» και οργανώθηκαν στη συνέχεια στο ΕΑΜ μετά την ίδρυσή του, ήταν: Ο καθηγητής της Φιλοσοφίας Γιάννης Ιμβριώτης, ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου Γιάννης Τενεκίδης, ο καθηγητής Ιστορίας της Φιλοσοφίας Χαράλαμπος Θεοδωρίδης, ο καθηγητής της Παλαιολογίας Αντώνιος Σιγάλας και πάρα πολλοί άλλοι. 

Η εφημερίδα που σάλπιζε το μήνυμα της «Ελευθερίας»

Λίγο μετά την ίδρυσή της, η οργάνωση εξέδωσε και την ομώνυμη εφημερίδα «Ελευθερία» που υπήρξε επίσης η πρώτη αντιστασιακή εφημερίδα κατά των ναζί σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη. Οργανωτής του μυστικού εκδοτικού μηχανισμού της «Ελευθερίας», ήταν ο νεαρός τότε φοιτητής της νομικής Γιάννης Κανάκης.

Αρχικά η έκδοση ήταν πολυγραφημένη και γίνονταν σε ένα γραφείο επί της οδού Ερμού 17, ενώ αργότερα μεταφέρθηκε στον ανθόκηπο του Παντελή Μορφόπουλου, στην Ξηροκρήνη. Εκεί, θαμμένοι ζωντανοί επί τρεισήμισι χρόνια, πέντε φλογεροί δημοσιογράφοι και τυπογράφοι, τύπωναν την εφημερίδα αλλά και προκηρύξεις για να μεταφερθεί το σάλπισμα της Αντίστασης όχι μόνο στις γειτονιές της Θεσσαλονίκης αλλά και στην υπόλοιπη υπόδουλη Μακεδονία .

Ένα άλλο μυστικό τυπογραφείο του αγώνα, που είχε στηθεί από στελέχη του ΚΚΕ ακόμη από τον περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά στο υπόγειο του σπιτιού του Ιωακείμ Μπελλίδη, στο Κουλέ-Καφέ, τύπωνε σε όλη τη διάρκεια της κατοχής άλλες ΕΑΜικές αντιστασιακές εφημερίδες και προκηρύξεις. Ενώ τέλος σε ένα τρίτο μυστικό τυπογραφείο, στο Φίλλυρο, στον οπωρώνα του Θεοδόση Θεοδοσιάδη, που βρθισκόταν ένα χιλιόμετρο έξω από το χωριό, τυπώνονταν μυστικά η εφημερίδα «Λαϊκή Φωνή», όργανο του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ.

Αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1942, όταν θα ιδρυθεί το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, η οργάνωση «Ελευθερία» θα προσχωρήσει στο ΕΑΜ, αποτελώντας τη ραχοκοκκαλιά της Παμμακεδονικής Επιτροπής του ΕΑΜ και η εφημερίδα «Ελευθερία» το δημοσιογραφικό της όργανο.

Πηγή: εδώ

Σαν σήμερα, στις 2 Μάη 1943, ιδρύθηκε το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ

Σαν σήμερα, με κοινή απόφαση των Κεντρικών Επιτροπών του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, ιδρύθηκε, στις 2 του Μάη 1943, το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ.  Το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ αποτελούνταν από τον συνταγματάρχη Στέφανο Σαράφη, στρατιωτικό διοικητή, τον Άρη Βελουχιώτη, καπετάνιο και τον Ανδρέα Τζήμα, αντιπρόσωπο του ΕΑΜ. Το ΓΣ και η ΚΕ του ΕΛΑΣ βοήθησαν στην αύξηση της δύναμης του λαϊκού στρατού και στο συντονισμό της δράσης των τμημάτων του ΕΛΑΣ με βάση ένα ενιαίο σχέδιο.

Το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ.

Είχαν προηγηθεί η ιδρυτική σύσκεψη του ΕΛΑΣ, στις 2 του Φλεβάρη 1942, καθώς και η ίδρυση του ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός), δηλαδή του ενόπλου τμήματος του ΕΑΜ, στις 16 του Φλεβάρη της ίδιας χρονιάς.

Στον Ριζοσπάστη διαβάζουμε: “Με την ίδρυση του Γενικού Στρατηγείου, ο Λαϊκός Στρατός απέκτησε την κεντρική εκείνη διοίκηση, που του εξασφάλιζε έγκυρη, ενιαία και συντονισμένη καθοδήγηση και διεύθυνση. (…) Εδρα του, ήταν το Περτούλι.

Το Γενικό Στρατηγείο προώθησε το ζήτημα της στελέχωσης του ΕΛΑΣ. Στη λύση αυτού του προβλήματος συνέβαλε και η ίδρυση από το Γενικό Στρατηγείο, τον Αύγουστο του 1943, της Σχολής Αξιωματικών του ΕΛΑΣ, στη Ρεντίνα, που έδωσε στα τμήματα του λαϊκού στρατού, συνολικά, 1.269 νέους ανθυπολοχαγούς. Επίσης, το ΓΣ του ΕΛΑΣ προετοίμασε και έθεσε σε εφαρμογή ένα στοιχειώδες πρόγραμμα στρατιωτικής εκπαίδευσης των ανδρών του.

Οταν το Γενικό Στρατηγείο άρχισε να λειτουργεί κανονικά, δούλεψε συστηματικά για την όσο το δυνατόν καλύτερη οργάνωση του ΕΛΑΣ. Το ΓΣ συμπλήρωσε τις διοικήσεις των τμημάτων του ΕΛΑΣ σε όλη την κλίμακα της ιεραρχίας, συγκρότησε Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών, που άρχισε να λειτουργεί από την 1η Αυγούστου του 1943. Διέταξε να συγκροτηθούν Σχολές Υπαξιωματικών στα Γενικά Αρχηγεία ή Στρατηγεία του ΕΛΑΣ των διαφόρων περιοχών. Επίσης, συγκροτήθηκαν Τμήμα Μηχανικού, Τμήμα Διαβιβάσεων, Υπηρεσία Επιμελητείας, Υγειονομική Υπηρεσία. Καθόρισε την εισφορά των κατοίκων για τη διατροφή του Λαϊκού Στρατού. Προχώρησε στη συγκρότηση τακτικών στρατοδικείων, καθώς και στη συμπλήρωση του τηλεφωνικού δικτύου και του δικτύου ασυρμάτων.

Το ΓΣ συγκρότησε, επίσης, Ανώτατο Στρατιωτικό Συμβούλιο, που συνήλθε στα τέλη του Ιούλη 1943, στην έδρα του, και πήρε απόφαση να συγκροτηθεί ο ΕΛΑΣ «κατά το σύστημα του τακτικού στρατού με σύνθεση ελαφρή και ευκίνητη». Κανόνισε τα ζητήματα της διοίκησης σε όλη την ιεραρχία του ΕΛΑΣ και άλλα ζητήματα.

Πηγή: εδώ