Στα βήματα της Ιστορίας- Το παλιό παγοποιείο της Αμφιλοχίας

Ευρισκόμενο για χρόνια στα αζήτητα του Δήμου, το κτίριο του παλιού παγοποιείου της Αμφιλοχίας, βρίσκεται σήμερα σε κατάσταση ερήμωσης. Πρόκειται για ένα από τα ελάχιστα κτίρια που σώζονται ακόμα, χαρακτηριστικό της επαρχιακής αρχιτεκτονικής του Μεσοπολέμου (κατασκευάστηκε πιθανώς το 1936). Το κτίριο του παγοποιείου έχει όμως και μια ακόμα ιστορία να πει:

Το 1948, o ΔΣΕ και συγκεκριμένα η 2η Μεραρχία Ρούμελης διενέργησαν επίθεση για την κατάληψη της πόλης.

Η επιχείρηση έγινε από το κλιμάκιο του ΔΣΕ της Στερεάς Ελλάδας και είχε ως απώτερο σκοπό της την απαγκίστρωση δυνάμεων του Εθνικού Στρατού από το μέτωπο του Γράμμου. Οι κυβερνητικές δυνάμεις, από τις 16-17 Ιουνίου, είχαν εφαρμόσει στο μέτωπο του Γράμμου το σχέδιο «Κορωνίς», που αποσκοπούσε στην κύκλωση και ολοκληρωτική διάλυση του Δημοκρατικού Στρατού στον Γράμμο. Η επιχείρηση στην πόλη της Αμφιλοχίας, εντάσσεται σε μια σειρά στρατιωτικών διεισδύσεων που επιχείρησε ο Δημοκρατικός Στρατός, προκειμένου να εξαναγκάσει τον αντίπαλό του να αποσπάσει μάχιμα τμήματα από τον Γράμμο και να τα μετακινήσει αλλού. 

Η μετακίνηση αυτή των στρατευμάτων του Εθνικού Στρατού θα αποδυνάμωνε το μέτωπο της Μακεδονίας και θα μειώνονταν η πίεση που ασκούταν στις δυνάμεις του ΔΣΕ εκεί. Με αυτό το σκεπτικό το Γενικό Αρχηγείο δίνει, στα τέλη του Ιούλη, εντολή στη 2η Μεραρχία Ρούμελης του Δημοκρατικού Στρατού για κατάληψη της πόλης της Αμφιλοχίας. Ο ΔΣΕ δεν επιθυμούσε, ούτε και πίστευε ότι θα μπορούσε να κρατήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα την πόλη, όμως θεωρούσε ότι θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί τη συνθήκη για ανεφοδιασμό σε πολεμικό υλικό, ιματισμό, τρόφιμα αλλά και για να στρατολογήσει νέους μαχητές. Η μάχη της Αμφιλοχίας δόθηκε επίσης και για λόγους απάντησης στην κυβερνητική προπαγάνδα που διατείνονταν ότι «ο ΔΣΕ στη Ρούμελη είχε συντριβεί».

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, το 3^ο Τάγμα του ΔΣΕ πρέπει να κατέλαβε αρχικά το ύψωμα «Πεταλάς» που επιβλέπει τους δρόμους προς Αγρίνιο και Άρτα καθώς και την περιοχή του κάστρου της Αμφιλοχίας. Το Τάγμα προχώρησε σε ναρκοθέτηση της περιοχής και έμεινε στάσιμο περιμένοντας την κίνηση του 2^ου Τάγματος. Το χάραμα της 1^ης Ιουλίου, οι πρώτες ομάδες ανταρτών εξουδετέρωσαν τα εξωτερικά φυλάκια της πόλης προς Αγρίνιο και κατέλαβαν σχεδόν ολοκληρωτικά το ανατολικό ύψωμα της πόλης. Οι μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού κατέλαβαν και χρησιμοποίησαν ορισμένα σπίτια για να οχυρώσουν τις θέσεις τους και αναπτύχθηκαν προς την πλατεία. Στη φάση αυτή, ο Δημοκρατικός Στρατός φαίνεται να κερδίζει έδαφος και είχε ήδη προκαλέσει στον αντίπαλο απώλειες που ανέρχονταν  σε 15 νεκρούς και 20 αιχμαλώτους.[1] Οι αντάρτες κατάφεραν επίσης να καταλάβουν αρκετά φορτώματα εφοδίων τα οποία προώθησαν προς τη θέση του 3^ου Τάγματος.

Με τις πρώτες πρωινές ώρες, ορισμένοι λόχοι του Δημοκρατικού Στρατού προχωρούν προς το κέντρο της πόλης. Ο λόχος του Κώστα Μωρίκη (Βάρδας), λοχαγού που γνώριζε καλά την πόλη έχοντας λάβει μέρος και στην πρώτη μάχη της Αμφιλοχίας, προωθείται δυναμικά. Με το πρώτο φώς όμως ξεκινά και η συμμετοχή των πλοίων στη σύγκρουση. Πρόκειται για το αντιτορπιλικό «Άστιγξ ΙΙ» και τα πολεμικά «Λάσκος» και «Πεζόπουλος». Υποθέτουμε ότι τα πλοία χρησιμοποιήθηκαν κατά τις πρωινές ώρες, γιατί χωρίς το φως κινδύνευαν να χτυπήσουν δικές τους μονάδες μέσα στην πόλη. 

Τα πλοία χρησιμοποιούν μυδράλια για να χτυπήσουν τους κάθετους προς το κέντρο δρόμους και κανονιοβολούν τα υψώματα της πόλης.[1] Παράλληλα, σύμφωνα με τον Θεοχάρη ξεκινά και ο βομβαρδισμός της αεροπορίας.[2] Η Μαρία Μπεϊκου αναφέρει ότι σε αυτή τη φάση ξεκίνησαν και οι μονάδες των ΛΟΚ να μπαίνουν στη μάχη.[3] Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων, κάποια ομάδα ανταρτών είχε προωθηθεί έως τα κτίρια στην παραλία της αγοράς. Εκεί ανακόπηκαν με σοβαρές απώλειες από τα μυδράλια των πλοίων.[4] Πρέπει να πρόκειται για τον λόχο του Βάρδα, ο οποίος κατά κοινή ομολογία εγκλωβίστηκε στην πόλη. Στο σημείο αυτό πρέπει να σκοτώθηκε και ο ίδιος ο Κώστας Μωρίκης. Από το σημείο αυτό η σύμπτυξη του Δημοκρατικού Στρατού είναι δύσκολη.

Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων είναι το κτίριο του παλιού παγοποιείου της Αμφιλοχίας, που αποτέλεσε τελευταίο προκάλυμμα του λόχου του Βάρδα. Στους τοίχους και τις πόρτες του ο ΔΣΕ έδωσε σκληρή μάχη προσπαθώντας να αμυνθεί ενάντια σε κατά πολύ υπέρτερες δυνάμεις. Εδώ έπεσαν αρκετοί στρατιώτες του ΔΣΕ και ίσως και ο ίδιος ο Κώστας Μωρίκης.

---

[1] Αριστείδης Θεοχάρης, ό.π., 287.

[2] Αριστείδης Θεοχάρης, ό.π., 288.

[3] Μαρία Μπεϊκου, ό.π., 92.

[4] Λεωνίδας Παπαδάκης, 2010.