«Σ' ευχαριστώ ψηλό βουνό που μες στην αγκαλιά σου / με δέχτηκες φιλόξενα σα στοργικός πατέρας. / Τι να την κάνω τη ζωή κάτω στο σκλάβο κάμπο; / Πικρό στο στόμα το ψωμί και το νερό φαρμάκι, / μαυροντυμένα τα δενδριά και το τραγούδι κλάμα... / Δώσε βουνό στο σώμα μου τη λεβεντιά του ελάτου / κι άκακη σαν τα πρόβατα που βόσκουν στις πλαγιές σου / κάν' την ψυχή μου να μπορεί να κυβερνάει το μίσος / που η αδικιά το θέριεψε και δώσε στην καρδιά μου / του καταρράκτη την ορμή, της πυρκαγιάς τη φλόγα, / του ντουφεκιού μου τη βροντή κάν' την αστροπελέκι / για να λουφάξει ο τύραννος και να ξυπνήσει ο σκλάβος. / Λεύτερα σεις αγρίμια μου τα δόντια σας τροχίστε / και σεις πυκνά χαμόδεντρα σάξετε τα κλαδιά σας / να μην πατήσει ο τύραννος το λεύτερό σας χώμα. / Κι όταν θε να 'ρθει η Ανοιξη και λιώσουνε τα χιόνια / και θα φυσήξει δροσερό της λευτεριάς τ' αγέρι / αϊτέ μου δώσμου τα φτερά κι ελάφι μου τα πόδια και ρεματιά μου την ορμή για να χυθώ στον κάμπο / να δώσω βόλι στο φονιά και λευτεριά στο σκλάβο».
Η Προσευχή του Αντάρτη
Το δεύτερο δεκαήμερο του Οκτώβρη του 1947, λίγες μέρες πριν συμπληρωθεί ένας χρόνος από την ίδρυση του ΔΣΕ, ιδρύθηκε η Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδας (ΔΝΕ) με σκοπό να συμπεριλάβει στις τάξεις της τους νέους μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού και τη νεολαία που ζούσε στις περιοχές που ο τελευταίος είχε υπό τον έλεγχό του. Η ίδρυση της ΔΝΕ ήταν μια επείγουσα αναγκαιότητα δεδομένου ότι στο βουνό είχαν βγει πολλοί νέοι-μέλη της ΕΠΟΝ και η πολιτικοστρατιωτική δουλιά στους νέους ανθρώπους ήταν ειδικού χαρακτήρα δουλιά που απαιτούσε την ύπαρξη μιας ξεχωριστής νεολαιίστικης οργάνωσης. Για δημιουργία οργανώσεων της ΕΠΟΝ στο ΔΣΕ και στις ελεύθερες περιοχές, σ' εκείνες τις συνθήκες, δεν μπορούσε να γίνεται λόγος. Η ΕΠΟΝ στην υπόλοιπη Ελλάδα, αν και δρούσε σε καθεστώς ημιπαρανομίας, ήταν ακόμη τυπικά νόμιμη και μια εμφάνισή της στις τάξεις των ανταρτών θα προκαλούσε αναπόφευκτα, από την κυβέρνηση των Αθηνών και τους κατασταλτικούς μηχανισμούς της, ένα άμεσο, εκτεταμένο πογκρόμ εναντίον των μελών, των οπαδών και των φίλων της, κάτι που στη δεδομένη στιγμή η ηγεσία του αντάρτικου κινήματος δεν είχε κανένα λόγο να επιθυμεί.
Πριν την ίδρυση της Δημοκρατικής Νεολαίας, μέσα στις τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού γινόταν συστηματική δουλιά στους νέους αντάρτες και σε ορισμένες περιπτώσεις είχε συγκροτηθεί ξεχωριστή οργάνωση Νεολαίας, που όμως είχε τοπικό χαρακτήρα. Για παράδειγμα, στα τέλη του 1946 ή μέσα στο Γενάρη του 1947 το Αρχηγείο του Δημοκρατικού Στρατού Κιλκίς αποφάσισε την ίδρυση ξεχωριστής οργάνωσης των νέων μαχητών με την επωνυμία «Οργάνωση Δημοκρατικής Ενοπλης Νεολαίας (ΟΔΕΝ)». Η ΟΔΕΝ από το Γενάρη του 1947 εξέδιδε ένα μικρό πολυγραφημένο εφημεριδάκι που είχε τον τίτλο «Η Φωνή της ΟΔΕΝ». Από το πολιτικό πλαίσιο και από το κείμενο, στο οποίο παρουσιάζονται οι «σκοποί και καθήκοντα της ΟΔΕΝ», η εν λόγω οργάνωση πατούσε στις αρχές της ΕΠΟΝ - άλλωστε, για ΕΠΟΝίτες και οπαδούς της ΕΠΟΝ επρόκειτο -, όπως αυτές μεταφράζονται στις συνθήκες και στο πλαίσιο δράσης του αγώνα του ΔΣΕ. Η ΟΔΕΝ απέβλεπε στο «δυνάμωμα της πίστης των νέων στα ιδανικά της Δημοκρατίας», «στην ανάπτυξη της μόρφωσης και της ψυχαγωγίας», «στην οργάνωση της ζωής» των νέων σε συνθήκες πολέμου, «στην ανάπτυξη της μαχητικής (τους) πρωτοπορίας». Συγκροτούνταν σε ομάδες μέσα στα τμήματα του ΔΣΕ. Δίπλα στο αρχηγείο και στα υπαρχηγεία δημιουργούσε μία «υποδειγματική ομάδα». Οι υπεύθυνοι των ομάδων συγκροτούσαν ένα καθοδηγητικό όργανο που ήταν το «Γραφείο του Συγκροτήματος» και οι υπεύθυνοι των υπαρχηγείων μαζί με τον αντιπρόσωπο της ΟΔΕΝ στο αρχηγείο συγκροτούσαν το κεντρικό «όργανο του αρχηγείου». Από τα στοιχεία που έχουμε υπόψη μας δε γνωρίζουμε αν δημιουργήθηκαν και σε άλλα αρχηγεία του ΔΣΕ - πέραν του Κιλκίς - οργανώσεις νεολαίας σαν την ΟΔΕΝ. Είναι πολύ πιθανό να συνέβη. Για να φτάσουμε όμως στην ίδρυση της Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδας, που αγκάλιαζε όλο το Δημοκρατικό Στρατό και τις ελεύθερες περιοχές, δε χωράει αμφιβολία πως είχαμε τέτοια ξεχωριστή ανάπτυξη της δράσης της Νεολαίας στα αντάρτικα τμήματα, που μπορεί μεν να μην έφτανε σε κατά τόπους ξεχωριστή οργανωτική συγκρότηση αλλά υποχρέωνε την ηγεσία του ΔΣΕ - και φυσικά το ΚΚΕ - να ανταποκριθεί στην ανάγκη συγκρότησης μιας ξεχωριστής κεντρικής νεολαιίστικης οργάνωσης.
Με την ίδρυσή της η Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδας εξέδωσε δύο ντοκουμέντα. Το πρώτο είναι το ιδρυτικό της κείμενο που περιγράφει τους σκοπούς της. Το δεύτερο είναι η διακήρυξή της, με την οποία καλεί τους νέους και τις νέες της Ελλάδας να ενταχθούν στο ΔΣΕ, να στηρίξουν και να ενισχύσουν τον αγώνα του. Επειδή πρόκειται για δύο ιστορικά ντοκουμέντα, παντελώς άγνωστα τόσο στους ιστορικούς όσο και στο ευρύ αναγνωστικό κοινό θα τα παραθέσουμε ολόκληρα.
Το ιδρυτικό κείμενο έχει ως εξής:
«ΙΔΡΥΤΙΚΟ της ΔΝΕ
Το δεύτερο δεκαήμερο του Οκτώβρη ιδρύθηκε στην Ελεύθερη Ελλάδα οργάνωση της Νεολαίας με τον τίτλο: "Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδας".
1ον) Σκοποί της Δημοκρατικής Νεολαίας είναι: α) Η μαχητική συμμετοχή της ελληνικής νεολαίας στον αγώνα του λαού και του Δημοκρατικού Στρατού για το διώξιμο των ξένων ιμπεριαλιστών και την εξασφάλιση της Ανεξαρτησίας και της Ακεραιότητας της χώρας, για τον θρίαμβο της Δημοκρατίας. β) Ο αγώνας για τη συμφιλίωση της νεολαίας και του λαού για την εξασφάλιση της ομαλής δημοκρατικής ζωής στην Ελλάδα. γ) Η εξύψωση του μορφωτικού και εκπολιτιστικού επιπέδου των νέων, η συμμετοχή της σε κάθε είδους κοινωφελή δράση και η ολόπλευρη βοήθεια στη λαϊκή εξουσία στα μέρη που απελευθερώνονται από τον Δ.Σ.
ΕΠΟΝίτες στο ΔΣΕ
2ον) Η Δημοκρατική Νεολαία για την επιτυχία των σκοπών της: α) Θα βοηθήσει με όλα τα μέσα για την επιτυχία της Γενικής επιστράτευσης του Δ.Σ. και την ολοκληρωτική ένταξη των νέων στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας. β) Καλεί τους πιο διαλεχτούς μαχητές της Δημοκρατίας, τους νέους και τις νέες να ενταχθούν στους ιδιαίτερους πολεμικούς σχηματισμούς της Νεολαίας του Δημοκρατικού Στρατού, που θα πρέπει να γίνουν τα καλύτερα τμήματά του. γ) Οργανώνει τα μέλη της οργάνωσης που βρίσκονται στο Δ.Σ. στις αντίστοιχες κατά στρατιωτική μονάδα πολιτικές οργανώσεις της Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδας. Οι πολιτικές οργανώσεις της Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδας που βρίσκονται στο στρατό σκοπό τους έχουν την υποδειγματική εκτέλεση των καθηκόντων του Δ.Σ., την πολιτική διαφώτιση και διαπαιδαγώγηση των νέων και την οργάνωση του εκπολιτιστικού έργου στο Δημοκρατικό Στρατό. δ) Θα καταβάλλει δραστήρια προσπάθεια για τη μεγαλύτερη ανάπτυξη και σφυρηλάτηση των πιο στενών δεσμών ανάμεσα στο λαό και το Δημοκρατικό Στρατό και θα φροντίσει για την ολόπλευρη ενίσχυση του Δ.Σ. από τον ελληνικό λαό και τους νέους».
Το κείμενο της Διακήρυξης της ΔΝΕ αναφέρει:
«Νέοι και νέες, όλοι στο Δημοκρατικό Στρατό
ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ της "Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδας"
Με την ευκαιρία της πρώτης επετείου της ίδρυσης του Γεν. Αρχηγείου του Δημ. Στρατού Ελλάδας η "Δημοκρατική Νεολαία" απευθύνει προς το Δημοκρατικό Στρατό και τους ηρωικούς του μαχητές τον πιο θερμό μαχητικό χαιρετισμό. Απευθυνόμαστε ιδιαίτερα προς τους νεαρούς μαχητές της Δημοκρατίας, προς τα παιδιά της ηρωικής ΕΠΟΝ για να τους εκφράσουμε τη βαθιά αγάπη και εκτίμηση για τον ηρωικό τους αγώνα. Η ελληνική νεολαία είναι σήμερα περήφανη γιατί ο Δημ. Στρατός κράτησε ψηλά τη σημαία της Δημοκρατίας και της ανεξαρτησίας της Πατρίδας μας. Ο Δημ. Στρατός έσωσε την τιμή της Ελλάδας και αποτελεί σήμερα τη σίγουρη εγγύηση για το διώξιμο των ξένων ιμπεριαλιστών και την εξασφάλιση της Δημοκρατίας.
Νέοι και νέες της Ελλάδας,
Τα ανώτερα και ευγενικότερα ιδανικά, την υψηλή ιδέα της Δημοκρατίας, το πιο πολύτιμο αγαθό μας, την εθνική ανεξαρτησία, το μέλλον και την ευτυχία της καινούριας γενιάς, τα τσαλαπάτησε και τα 'ριξε στο βούρκο η σημερινή προδοτική κυβέρνηση Σοφούλη, όπως κι οι προηγούμενες. Η ζωή, η αξιοπρέπεια και η τιμή των γονιών μας, των αδελφών μας στα μέρη που εκτείνεται η μοναρχοφασιστική κυριαρχία έχει αφεθεί στη διάθεση των ΜΑΥ και του χωροφύλακα ληστή, του προδότη χαφιέ και του χίτη δολοφόνου. Η φτώχεια και δυστυχία, το κλείσιμο των σχολείων, τα ναρκωτικά, η διαφθορά, ο χίτικος δολοφονικός εκφυλισμός, τα χιτλερικά τάγματα εργασίας του αρχηγού της ΕΟΝ Παύλου είναι τα δώρα του μοναρχοφασισμού και της αγγλοαμερικανικής κατοχής προς τους νέους της χώρας μας.
Ο αγώνας όμως του ελληνικού λαού, ο πόλεμος που διεξάγει ο Δημ. Στρατός έχει φουντώσει σε ολόκληρη τη χώρα. Ο πιο σκληρός πόλεμος διεξάγεται για τη Λευτεριά και τη Δημοκρατία στα βουνά της Ελλάδας. Ο Δημ. Στρατός είναι σε θέση σήμερα να δώσει τα πιο αποφασιστικά χτυπήματα που θα οδηγήσουν στο διώξιμο των ξένων ιμπεριαλιστών και στην εξασφάλιση της Δημοκρατίας στη χώρα μας.
Στον αγώνα αυτό τα νιάτα της χώρας πρέπει να πάρουν την πρώτη θέση. Το συμφέρον του έθνους, η ανάγκη να σωθεί και να ζήσει ο λαός μας, να ευτυχίσει και να δημιουργήσει το μέλλον της η νέα γενιά, μας δημιουργούν βαθιά συναίσθηση της ευθύνης και το ιερό καθήκον να πάρουμε μέρος με τη δύναμή μας στον ένοπλο αγώνα που διεξάγει σήμερα ο λαός μας».
Πίνακας με στατιστικά στοιχεία από την άμιλλα της ΕΠΟΝ για το μήνα Ιούνη του 1949
Νέοι και νέες των πόλεων και των χωριών,
Φοιτητές - εργάτες - αγρότες,
Μη γίνεστε γενίτσαροι του μισθοφορικού στρατού του προδότη Σοφούλη. Μην πολεμάτε τ' αδέρφια σας παίρνοντας το όπλο και το ψωμί που δίνουν οι Αμερικανοί ιμπεριαλιστές στο μοναρχοφασιστικό στρατό. Μην αντιμετωπίζετε παθητικά την κυβερνητική επιστράτευση, με την προληπτική φυλάκιση στα στρατόπεδα των υποψηφίων για επιστράτευση. Σκεφθείτε για λογαριασμό τίνος και για ποια ιδανικά πολεμάει ο μοναρχοφασιστικός στρατός. Τα ιδανικά της Δημοκρατίας και της εθνικής τιμής και ανεξαρτησίας, που προσπαθεί να βυθίσει στο βούρκο η σημερινή κυβέρνηση του Σοφούλη, σηκώστε τα ψηλά, υπερασπίστε, πολεμήστε με πάθος γι' αυτά μέσα από τις γραμμές του Δ.Σ. Η θέση σήμερα κάθε νέου, κάθε Δημοκράτη, κάθε ΕΠΟΝίτη είναι μέσα στο Δημοκρατικό Στρατό.
Νέοι και νέες,
Καταταχθείτε όλοι στο Δ.Σ.
Πάρτε μέρος στους λόχους, στα τάγματα και τις ταξιαρχίες της νεολαίας που άρχισε να δημιουργεί ο Δημοκρατικός Στρατός.
Βοηθήστε να γίνουν οι σχηματισμοί της Νεολαίας υποδειγματικοί στη μαχητικότητα, την πολεμική τέχνη και τη σιδερένια πειθαρχία που αρμόζει στους φλογερούς μαχητές της Δημοκρατίας.
Ενας πολεμικός συναγερμός θα πρέπει να συναρπάσει ολόκληρη τη νεολαία μας, όλο το λαό μας.
Για το διώξιμο των ξένων ιμπεριαλιστών
Για τη Λευτεριά και τη Δημοκρατία
Για τη Νίκη του Δημοκρατικού Λαού
Για το μέλλον και την ευτυχία της νέας μας γενιάς
Ολοι στ' άρματα
Δημοκρατική Νεολαία της Ελλάδας».
Η δράση της ΔΝΕ
Κατά τα πρότυπα της ΕΠΟΝ, που στην Κατοχή είχε συντάξει και κυκλοφορήσει δώδεκα αρχές - τον περίφημο «Δωδεκάλογο της Νεολαίας της Ελλάδας» - που σηματοδοτούσαν τη φυσιογνωμία του ΕΠΟΝίτη αγωνιστή, το χαρακτήρα της δράσης και τα ιδανικά του, η ΔΝΕ είχε το δικό της αντίστοιχο κείμενο αρχών (το ίδιο συνέβαινε και με την ΟΔΕΝ5), το «Δεκάλογο του Μαχητή της Δ.Ν.». Τον παραθέτουμε ολόκληρο:
«1. Είμαι στρατιώτης του Δ.Σ.Ε. και πολεμώ για τη δημοκρατία, την τιμή και την ανεξαρτησία της πατρίδας μου.
2. Εξασκούμαι καθημερινά στη στρατιωτική τέχνη και φιλοδοξώ να γίνω υπόδειγμα γενναίου, ικανού και έμπειρου μαχητή.
3. Είμαι πάντα πρόθυμος ν' αναλάβω και να εκτελέσω με επιδεξιότητα και σβελτάδα τις πιο επικίνδυνες αποστολές.
4. Κρατώ τη στρατιωτική πειθαρχία και εκτελώ πρόθυμα κάθε διαταγή, απ' την πιο μικρή διάταξη του κανονισμού μέχρι την πιο επικίνδυνη μαχητική αποστολή.
5. Είμαι ζωηρός, αισιόδοξος, κεφάτος, ξέρω να δουλεύω και να πολεμώ τραγουδώντας. Σκορπώ τη ζωή στην ομάδα και στο περιβάλλον μου.
Τρικ-κάλεσμα της ΔΝΕ - Οχι στην επιστράτευση της κυβέρνησης Σοφούλη
6. Είμαι καθαρός και γερός στην ψυχή και στο σώμα.
7. Είμαι υπόδειγμα στις προσωπικές σχέσεις με τους συναγωνιστές μου. Είμαι δεμένος με τη νεολαία και το λαό με το δεσμό της Λαϊκής Αλληλεγγύης.
8. Είμαι ακούραστος διαφωτιστής του λαού και της νεολαίας, απ' το πιο μεγάλο ζήτημα του αγώνα ως τις τελευταίες οδηγίες για την παραγωγή.
9. Μ' άγρυπνο μάτι προφυλάσσω το Δ.Σ., κρατώ τα μυστικά του, καταπολεμώ τη φλυαρία.
10. Το όπλο μου και τη ζωή μου τα 'χω αφιερώσει στην υπόθεση του Λαού, στη Δ.Ν., στο Δ.Σ.Ε., στην πατρίδα μου.
Με την ίδρυση της ΔΝΕ σ' όλο το μήκος και το πλάτος του ΔΣΕ συγκροτήθηκαν ξεχωριστοί σχηματισμοί της Νεολαίας και ταυτόχρονα άρχισε η εντατική προσπάθεια για τη δημιουργία πολιτικών οργανώσεων της ΔΝΕ μέσα στο Δημοκρατικό Στρατό. Η εφημερίδα του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, «Εξόρμηση», μας δίνει μια συνοπτική αλλά αρκετά σαφή εικόνα εκείνου του πρώτου οργανωτικού ξεκινήματος της ένοπλης νέας γενιάς. «Οι δεκάδες χιλιάδες μαχητές του Δ.Σ. - γράφε7 - είναι στην πλειοψηφία τους νεαροί αγωνιστές που η άγρια τρομοκρατία κι ο πόθος για μια καινούρια, ελεύθερη και δημοκρατική ζωή τους έσπρωξε στο βουνό. Με την ίδρυση της Δ.Ν. γίνεται μια ολοκληρωτική στροφή και προσαρμογή του δημοκρατικού κινήματος της Νέας Γενιάς στον ένοπλο αγώνα, στο πλευρό του Δ.Σ. Τρεις μήνες ζωής της Δ.Ν. έφεραν σοβαρά αποτελέσματα. Οργανώνονται οι νέοι του Δημ. Στρατού στις οργανώσεις της νεολαίας, οι νεολαιίστικες οργανώσεις της υπαίθρου αρχίζουν μια δραστήρια προσπάθεια για την ενίσχυση του Δ.Σ. σε τρόφιμα και σε ρουχισμό. Ιδρύονται οι πρώτοι σχηματισμοί της Δ.Ν. Οι πρώτοι λόχοι που ιδρύθηκαν σ' όλα τα αρχηγεία δίνουν σοβαρές μάχες που δείχνουν ότι ο ενθουσιασμός, η μαχητικότητα και η πολεμική άμιλλα είναι πολύτιμα στοιχεία στην πολεμική επίδοση του στρατού μας».
Πέρα από την πολεμική δράση όλων των ειδών, η ΔΝΕ ανέπτυξε πλούσιο μορφωτικό και πολιτιστικό έργο τόσο ανάμεσα στα μέλη της όσο και ανάμεσα στους νέους των ελεύθερων περιοχών. Ταυτόχρονα συμμετείχε και στην παραγωγική διαδικασία (μάζεμα της σοδειάς, κλπ.). Ξεχωριστή ήταν η διαφωτιστική της δουλιά. Σε κεντρικό επίπεδο έβγαινε η εφημερίδα «Νέος Μαχητής», ενώ στα κατά τόπους τμήματα και σχηματισμούς του ΔΣΕ έβγαιναν μια σειρά από έντυπα και εφημερίδες, όπως ο «Νέος Μαχητής», η «Θύελλα» και τα «Νέα της ΔΝΕ» στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, τα «Μαχητικά Νιάτα» στην Κεντρική Μακεδονία, κ.ο.κ. Τέλος, οι προκηρύξεις της και τα προπαγανδιστικά τρικ που ρίχνονταν στις περιοχές που ήλεγχε ο κυβερνητικός στρατός αλλά και μέσα στις γραμμές του τελευταίου είναι ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στην ιστορία της, το οποίο γράφτηκε με θάρρος, τόλμη, αυταπάρνηση και ηρωισμό, πηγή των οποίων υπήρξε η αφοσίωση στα ιδανικά του αγώνα για μια καλύτερη, πιο δίκαιη, για μια ανθρώπινη κοινωνία.
Ασφαλώς, στον περιορισμένο χώρο που διαθέτουμε δεν είναι δυνατό να περιγραφεί σε λεπτομέρειες η δράση της ΔΝΕ, ακόμη κι αυτή η ξεχωριστή συμβολή της στις μεγάλες στιγμές του Δημοκρατικού Στρατού. Η ΔΝΕ ακολούθησε την πορεία του ΔΣΕ. Γεύτηκε τις επιτυχίες και τις αποτυχίες του, αντιμετώπισε τις ίδιες δυσκολίες μ' αυτόν. Κι όταν ήρθε η ώρα της ανασυγκρότησης της ΕΠΟΝ αφομοιώθηκε στις γραμμές της αφού ήταν σάρκα από τη σάρκα της.
Η ανασυγκρότηση της ΕΠΟΝ
Οπως ήδη αναφέραμε στην αρχή, όταν ιδρύθηκε η ΔΝΕ, η ΕΠΟΝ ήταν τυπικά νόμιμη και δεν ήταν σκόπιμο να εμφανίσει οργανώσεις της στις τάξεις του ΔΣΕ. Λίγο αργότερα όμως με τον Α.Ν. 509/1947 μαζί με το ΚΚΕ και το ΕΑΜ, εκτός νόμου τέθηκαν και οι συνδεδεμένες μαζί τους οργανώσεις, συνεπώς και η ΕΠΟΝ. Το γεγονός αυτό δεν οδήγησε σε άμεση μετονομασία της ΔΝΕ σε ΕΠΟΝ δεδομένου ότι η τελευταία συνέχισε να δρα, στο μέτρο του δυνατού, παράνομα ενώ πολλά μέλη της περνούσαν στο βουνό, εντάσσονταν στις τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού και συμμετείχαν έτσι στην οργάνωση της ΔΝΕ. Με δυο λόγια, η Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδας δεν ήταν τίποτε περισσότερο από την ΕΠΟΝ, που δρούσε με άλλο όνομα μέσα στο ΔΣΕ και στις ελεύθερες περιοχές. Γι' αυτό και τα μέλη της ΔΝΕ δεν έπαψαν ποτέ να αποκαλούνται ΕΠΟΝίτες.
Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα τα πράγματα παρέμειναν ως είχαν αλλά προς τα τέλη του 1948- αρχές '49 συνειδητοποιήθηκε η ανάγκη για μια νέα ανασυγκρότηση στην οργάνωση της Νεολαίας. Μια ανασυγκρότηση που πήγαζε από τα προβλήματα καθοδήγησης στις τάξεις της ΔΝΕ και κυρίως από τους νέους πολιτικούς στόχους που έθετε η ηγεσία του κινήματος. Συγκεκριμένα, στις 30-31 του Γενάρη του 1949 συνήλθε η 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, η οποία υπερεκτιμώντας - όπως μπορούμε να κρίνουμε με την ύστερη γνώση - τις δυνατότητες του Δημοκρατικού Στρατού και υποτιμώντας τον αντίπαλο, εκτίμησε λαθεμένα ότι το 1949 ήταν χρόνος αποφασιστικής καμπής του πολέμου κι ότι ο ΔΣΕ μπορούσε να πάρει την πρωτοβουλία στις εσωτερικές εξελίξεις. «Η τύχη του μοναρχοφασισμού και της αμερικανοκρατίας στην Ελλάδα το 1949 - αναφέρεται στην πολιτική απόφαση της Ολομέλειας - εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο απ' τη μαχητική δράση του ΔΣΕ, απ' το ξεσήκωμα του λαού στις πόλεις, απ' την αποφασιστική και με συνέπεια εφαρμογή της πολιτικής μας για συναδέλφωση, συνεννόηση και ειρήνη. Τα βάσανα του λαού μπορούν να τελειώσουν μέσα στο 1949 και η Ελλάδα να δει φως και λευτεριά όταν όλοι οι πατριώτες και πατριώτισσες κάνουν ως το τέλος το καθήκον τους». Στο πλαίσιο αυτού του προσανατολισμού θεωρήθηκε ότι η ανασυγκρότηση της ΕΠΟΝ θα εξυπηρετούσε καλύτερα το σκοπό του ξεσηκωμού του λαού και της νεολαίας. Ετσι, η 5η Ολομέλεια κατέληξε στην ανασυγκρότηση της ΕΠΟΝ χωρίς βεβαίως να κρύβει ότι υπήρξε σοβαρή καθυστέρηση στη δουλιά με τη ΔΝΕ. Στο σχετικό σημείο της πολιτικής απόφασης της Ολομέλειας αναφέρεται: «Σε αντίθεση με τη γυναικεία δουλιά απαράδεκτη καθυστέρηση παρουσιάζουμε με τη ΔΝΕ. Πρέπει κι εδώ στο πιο σύντομο χρονικό διάστημα, να βελτιώσουμε την κατάσταση ριζικά με την ανασύσταση της ΕΠΟΝ, δίνοντας στη νεολαία και στις οργανώσεις της, σε όλες τις εκδηλώσεις της πολιτικής, κρατικής, στρατιωτικής, εκπολιτιστικής ζωής μας, τη θέση που τόσο αντάξια κρατά με το όπλο στο χέρι».
Οταν ανακοινώθηκαν οι αποφάσεις της 5ης Ολομέλειας, στις τάξεις των νεολαίων μαχητών του ΔΣΕ ξεκίνησε η δουλιά της ανασύστασης της ΕΠΟΝ. Στην καθημερινή Εφημερίδα του Δημοκρατικού Στρατού «Προς τη Νίκη» διαβάζουμε: «Η πρόταση της 5ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ να ανασυσταθεί η οργάνωση της νεολαίας της Ελλάδας, η ηρωική ΕΠΟΝ, ξεσήκωσε κύμα ενθουσιασμού στους νέους μαχητές και τις μαχήτριες του ΔΣΕ. Εδωσε καινούριο θάρρος και πίστη στα νιάτα της σκλάβας Ελλάδας. Ξανάφερε στη μνήμη τους όλους εκείνους τους δοξασμένους αγώνες της πρώτης κατοχής, τους αξέχαστους συναγωνιστές τους που με τη λέξη ΕΠΟΝ στα χείλη σύρθηκαν στις κρεμάλες, όλους εκείνους που με τη δική τους πίστη κράτησαν ψηλά το μέτωπό τους στα Χαϊδάρια των Γερμανών και στα μπουντρούμια της αμερικανοκρατίας. Η ΕΠΟΝ έχει ριζώσει βαθιά στις καρδιές της ελληνικής νεολαίας. Την αγάπησαν και την αγαπούν τα παιδιά και τα κορίτσια της Ελλάδας γιατί αυτή στάθηκε ο φωτεινός οδηγητής τους στα μαύρα χρόνια της πρώτης κατοχής, αυτή τους έμαθε να μισούν το φασισμό, μ' ένα μίσος βαθύ κι απέραντο, να πολεμούν με πείσμα και αυτοθυσία για τη λευτεριά της πατρίδας τους. Γι' αυτό και τώρα θα ξαναπάρουν στα στιβαρά τους μπράτσα τις τιμημένες σημαίες της ΕΠΟΝ, θα γιορτάσουν αυτό το μεγάλο γεγονός με νέες νικηφόρες εξορμήσεις!».
Στις 30 Μαρτίου του 1949 εκδόθηκε η Διακήρυξη του κεντρικού Συμβουλίου της ανασυγκροτημένης ΕΠΟΝ που παρουσιάζει το πολιτικό πλαίσιο αρχών της οργάνωσης στη νέα αυτή φάση της ιστορίας της, εκτενή αποσπάσματα της οποίας παρουσιάζουμε:
«ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΟΝ
Νέοι και νέες της Ελλάδας
Επονίτες και επονίτισσες
Πριν λίγο κλείσαν 6 χρόνια από τότε που με την ΕΠΟΝ οδηγητή τα νιάτα της Ελλάδας συνεχίζουν να γράφουν με τους αγώνες και το αίμα τους χρυσές σελίδες στην ένδοξη ιστορία του Λαού μας.
Από τότε σ' όλα τα γεγονότα η νεολαία φάνηκε άξιο παιδί του αδούλωτου λαού μας, πάντα πρώτη στον αγώνα για ένα καλύτερο αύριο. Κι όταν ύστερα από το Δεκέμβρη και το μεταβαρκιζιανό όργιο, ξεπετάχτηκε το Λιτόχωρο, σαν η πρώτη ένοπλη προειδοποίηση του λαού μας σε κείνους που ξαπολούσαν τον εμφύλιο πόλεμο, η νεολαία τό 'νιωσε σα δικό της το προσκλητήριο αυτό. Κι όσοι νέοι και νέες κυνηγημένοι από τους δήμιους βλέπαν τη ζωή τους να κινδυνεύει, άρπαξαν ξανά το όπλο και βγήκαν στο βουνό.
Από τότε πέρασαν 3 χρόνια. Η ΕΠΟΝ στις πόλεις και οι επονίτες και οι επονίτισσες στο βουνό μέσα στη ΔΝΕ ύψωσαν καινούρια τρόπαια. Χιλιάδες νέοι και νέες στο ΔΣΕ αναδείχτηκαν ήρωες και ηρωίδες, στέκονται σαν παράδειγμα για μίμηση και ηθικό δίδαγμα για τη νεολαία.
Γίναν ιστορία, θρύλος, τραγούδι. Χιλιάδες νέοι και νέες στη σκλαβωμένη Ελλάδα απορρίπτουν περήφανα τις προτάσεις να προσκυνήσουν, κλείνονται στις φυλακές, σέρνονται στα ξερονήσια, βασανίζονται στη Μακρόνησο κι αντιμετωπίζουν με το κεφάλι ψηλά το εκτελεστικό απόσπασμα.
Τώρα νέοι της Ελλάδας, η ΕΠΟΝ σας καλεί για άλλη μια φορά σε Πανελλαδική εξόρμηση κάτω από τη σημαία της για να βοηθήσουμε να γίνει το 1949 χρονιά αποφασιστικής καμπής για τη νίκη.
Επονίτες και επονίτισσες, μαχητές του ΔΣΕ.
Μέσα στους ξεχωριστούς σχηματισμούς της ΕΠΟΝ ή στ' άλλα τμήματα του ΔΣΕ ας γίνουμε το παράδειγμα ηρωισμού και αυτοθυσίας. Υπόδειγμα πειθαρχίας. Πρώτοι και καλύτεροι στις πιο επικίνδυνες αποστολές. Να κατακτήσουμε την πολεμική τέχνη. Με τη φιλοδοξία ν' αναδειχτούμε, έχοντας για παράδειγμα μια σειρά επονίτες που σήμερα διοικούν μεγάλες μονάδες του ΔΣΕ. Με τις επονίτικες ομάδες των ΠΕ να βοηθήσουμε ν' ανάψει το τρίτο μέτωπο στα μετόπισθεν του εχθρού. Να μπούμε στις πόλεις. Να βοηθήσουμε ν' ανασυγκροτηθεί παντού η ΕΠΟΝ. Να βοηθήσουμε τη νεολαία να βγει στο βουνό.
Νέοι και νέες, επονίτες και επονίτισσες της σκλάβας Ελλάδας.
Ας ξαναδώσουμε καινούρια ορμή στην ΕΠΟΝ. Να γίνουμε οι υπερασπιστές της ζωής της νεολαίας. Με τ' όπλο στο χέρι να τσακίσουμε τον εχθρό. Να σπάσουμε τον κλοιό και να βγάλουμε στο βουνό χιλιάδες νέους και νέες. Να μιλήσουμε στ' αδέλφια μας τους φαντάρους κι εθνοφρουρίτες, σε κάθε παρασυρμένο Ελληνόπουλο. Να τους βοηθήσουμε να βρουν πιο αποφασιστικά το δρόμο του καθήκοντος και της τιμής...
Νέοι και νέες της Ελλάδας.
Τρία χρόνια τώρα ο Λαός μας αγωνίζεται τον υπέρ πάντων αγώνα. Τρία χρόνια τώρα οι Αγγλοαμερικάνοι κατακτητές και οι ντόπιοι κουίσλιγκς πνίγουν την ωραία και ένδοξη χώρα μας στα δάκρυα και στο αίμα. Την ερημώνουν με τη φωτιά και το σίδερο. Προσπαθούν με όλα τα μέσα να γονατίσουν την περήφανη ψυχή του λαού μας.
Ομως όλα τα σχέδιά τους θ' αποτύχουν. Γιατί ο Λαός μας που αγωνίζεται για το δίκιο του, δεν μπορεί να νικηθεί. Μέρα με τη μέρα γινόμαστε πιο δυνατοί. Μέρα με τη μέρα πλησιάζουμε προς τη νίκη. Γιατί κοντά σ' όλα τ' άλλα στο πλευρό μας πανίσχυρη και αήττητη στέκεται η διεθνής αλληλεγγύη της παγκόσμιας δημοκρατικής ανθρωπότητας, που στις μέρες που μας έρχονται, στο παγκόσμιο συνέδριο της ειρήνης, θα δείξει όλη τη δύναμη και τη θέλησή της να ματαιώσει τα σχέδια των εμπρηστών του πολέμου.
Με το πολεμιστήριο σάλπισμα ΟΛΟΙ ΣΤ' ΑΡΜΑΤΑ ΟΛΑ ΓΙΑ ΤΗ ΝΙΚΗ, ΕΜΠΡΟΣ επονίτες και επονίτισσες. Να ξανακάνουμε την ΕΠΟΝ καμάρι του ΔΣΕ και του λαού μας. Να φανούμε αντάξιοι της εμπιστοσύνης, της αγάπης και του θαυμασμού της Νεολαίας όλου του κόσμου.
Ελεύθερη Ελλάδα 30/3/49
Το ΚΣ της ΕΠΟΝ».
Στιγμές από τη δράση της ΕΠΟΝ στο ΔΣΕ
Η ΕΠΟΝ, όπως άλλωστε ήταν επόμενο, ανέπτυξε ηρωική δράση στις τάξεις του ΔΣΕ. Το όνομά της συνδέθηκε με τις πιο σκληρές, τις πιο ηρωικές, τις πιο συγκλονιστικές στιγμές της Ιστορίας του αντάρτικου κινήματος 1946 - 1949. Και μόνο αν λάβει υπόψη του κανείς ότι τον Αύγουστο του 1949 ο ΔΣΕ υποχρεώθηκε σε ήττα και συντεταγμένη υποχώρηση στις Λαϊκές Δημοκρατίες με αποτέλεσμα οι μαχητές του να γευτούν την πολύχρονη πολιτική προσφυγιά, είναι αρκετό για να επιβεβαιώσει του λόγου το αληθές.
Από το Μάη του 1949 η ΕΠΟΝ επανεξέδωσε το περίφημο δημοσιογραφικό της όργανο, τη «Νέα Γενιά» σε μορφή περιοδικού, όπως ακριβώς έβγαινε αμέσως μετά τη Βάρκιζα. Τον ίδιο μήνα, το Μάη του '49 δηλαδή, το ΚΣ της ΕΠΟΝ προκήρυξε δίμηνη άμιλλα ανάμεσα στους ΕΠΟΝίτες όλης της Ελλάδας. Η άμιλλα αφορούσε τη στρατιωτική δράση, τη δουλιά στις πόλεις, τη δράση και την προπαγάνδα στις τάξεις του κυβερνητικού στρατού. Για τον έλεγχο της άμιλλας είχαν δημιουργηθεί επιτροπές άμιλλας στις μονάδες του ΔΣΕ καθώς και «Επιτροπή άμιλλας» στο πλαίσιο του ΚΣ της Οργάνωσης, ενώ τα αποτελέσματά της καταγράφονταν σε δεκαπενθήμερη εφημερίδα της Επιτροπής αυτής του ΚΣ που έφερε τον τίτλο «Η Αμιλλά μας». Επίσης είχε γραφτεί κι ένα τραγούδι για την άμιλλα το οποίο έχει ως εξής:
«Το ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΑΜΙΛΛΑΣ
Τα χέρια που κρατούσαν το δρεπάνι/ και το λοστό, τ' αλέτρι το σφυρί/ τώρα γερά κρατάνε το ντουφέκι/ και το βροντούν μ' απόφαση ιερή./ Θερμαίνει την καρδιά μας άγια πίστη/ της λευτεριάς μάς οδηγεί το φως,/ κι είμαστε πάλι δίπλα στο λαό μας/ πιστός οδηγητής του κι αδελφός./ Και πάμε όλοι μαζί χέρι με χέρι,/ μαζί μας πρώτος γίνεται ο στερνός/ και πρώτος είν' απ' όλους μας ο άξιος/ νάναι και στις θυσίες πιο τρανός./ Εμπρός εμείς οι ΕΠΟΝίτες όλοι/ εμπρός της λευτεριάς οι μαχητές/ στην άμιλλά μας πρώτοι εμείς ναρθούμε/ κι όλοι μαζί να βγούμε νικητές./ Ας πάμε όλοι μαζί χέρι με χέρι/ ας γίνει τώρα πρώτος κι ο στερνός/ κι οι πρώτοι ας πάρουν τη σημαία/ στα χέρια τους να γίνει κεραυνός./ Εμπρός με το καινούριο τώρα τ' όπλο/ στης λευτεριάς τη μάχη όλοι εμπρός/ η άμιλλά μας είναι μια για όλους/ να συντριβεί για πάντα ο εχθρός».
1. Αγνωστου νεολαίου Μαχητή του ΔΣΕ. Δημοσιεύτηκε με τον τίτλο «Η προσευχή του Αντάρτη» στην εφημερίδα της Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδας «Νέος Μαχητής» στο φύλλο 1 της 6ης Δεκεμβρίου 1947 (αρχείο ΚΚΕ).
2. «Η Φωνή της ΟΔΕΝ», Γενάρης 1947, αριθ. Φύλλου 1 (Αρχείο ΚΚΕ).
3. Το Ιδρυτικό και η διακήρυξη της ΔΝΕ παρατίθενται όπως τα βρήκαμε στις εξής πηγές: το πρώτο όπως δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα «Νέος Μαχητής - Οργανο του Συμβουλίου Ανατολ. Μακεδονίας - Θράκης της ΔΝΕ», φύλλο 1, 24/12/1947 (Αρχείο ΚΚΕ). Το δεύτερο, δηλαδή η Διακήρυξη, όπως κυκλοφόρησε σε προκήρυξη εκείνη την εποχή (Ε.Λ.Ι.Α).
4. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της ΕΠΟΝ «Νέα Γενιά», αρ. φύλλου 11, 23/9/1943.
5. «Η Φωνή της ΟΔΕΝ», Φλεβάρης 1947, αριθ. Φύλλου 2 (Αρχείο ΚΚΕ). Το αντίστοιχο κείμενο της ΟΔΕΝ ακολουθούσε πιστά τα πρότυπα της ΕΠΟΝ, ήταν δωδεκάλογος και ονομαζόταν «Δωδεκάλογος του Οδενίτη».
6. «Νέος Μαχητής - Οργανο της ΔΝΕ», φύλλο 1 της 6ης Δεκεμβρίου 1947 (αρχείο ΚΚΕ).
7. «Εξόρμηση - Οργανο του ΓΑ του ΔΣΕ», φύλλο 15, 1/1/1948.
8. «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος ΣΤ΄, σελ. 325 - 326.
9. «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος ΣΤ΄, σελ. 328.
10. «Προς τη Νίκη», αρ. φύλλου 2, 17/2/1949 (αρχείο ΚΚΕ).
11. «Προς τη Νίκη», αρ. φύλλου 45, 1/4/1949 (αρχείο ΚΚΕ).
12. Από τα στοιχεία που έχουμε υπόψη μας εκδόθηκαν τρία τεύχη της «Νέας Γενιάς» (του Μαΐου, του Ιουνίου και του Ιουλίου 1949).
13. «Προς τη Νίκη», αρ. φύλλου 86, 12/5/1949 (αρχείο ΚΚ
Πρόκειται για το αρχείο (σε πρωτότυπα φωτογραφικά φιλμ) του Απόστολου Μουσούρη, οπερατέρ του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, το οποίο δώρησε στο Αρχείο του ΚΚΕ η οικογένειά του με την επισήμανση ότι το έργο του Απόστολου αφιερώνεται σε όλους τους αφανείς ήρωες που αγωνίστηκαν για έναν καλύτερο κόσμο και ειδικότερα στους πολιτικούς πρόσφυγες των σοσιαλιστικών χωρών και τα παιδιά τους.