Στις 5 Ιουλίου του 1857 στο Βίντεραου της Σαξονίας γεννήθηκε μία από τις μεγαλύτερες γυναικείες φυσιογνωμίες του παγκόσμιου εργατικού κινήματος, η Γερμανίδα κομμουνίστρια Κλάρα Τσέτκιν. Εβδομήντα έξι χρόνια αργότερα, 15 μόλις ημέρες πριν γιορτάσει τα γενέθλιά της, στις 20 Ιουνίου του 1933, η Κλάρα Τσέτκιν άφησε την τελευταία της πνοή στο Αρχαγγέλσκοε, σ' ένα θεραπευτήριο κοντά στη Μόσχα. Ο θάνατος βρήκε την πατρίδα της Κλάρας Τσέτκιν να βιώνει την επέλαση του φασιστικού φαινομένου. Στις 30 Γενάρη του 1933 ο Χίτλερ κατέλαβε την εξουσία με τις πλάτες του γερμανικού μονοπωλιακού κεφαλαίου, αλλά και την υποστήριξη του διεθνούς ιμπεριαλισμού.
«Μονάχα εκείνοι που θα ασχοληθούν με την ιστορία της γερμανικής και παγκόσμιας επανάστασης του προλεταριάτου θα μπορέσουν να 'χουν ακέραια την εικόνα αυτής της κολοσσιαίας φυσιογνωμίας... Οι προλετάριοι όλου του κόσμου χάνουν στο πρόσωπο της Τσέτκιν έναν από τους πιο αντιπροσωπευτικούς καθοδηγητές του αγώνα τους» έγραφε ο «Ριζοσπάστης»1.
Οι Ελληνες μαρξιστές διανοούμενοι, στο δικό τους περιοδικό «ΝΕΟΙ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ», σημείωναν χαρακτηριστικά με τη σειρά τους: «Με την Κλάρα Τσέτκιν έλειψε κι ο τελευταίος αγωνιστής της σειράς εκείνης που κατά τη διάρκεια του πολέμου έσωσε την τιμή του γερμανικού σοσιαλισμού. Της σειράς της Ρόζας Λούξεμπουργκ, του Καρλ Λίμπκνεχτ και του Φραντζ Μέριγκ... Για όσους αγωνίζονται στον αγώνα τον απελευθερωτικό του προλεταριάτου, η Κλάρα Τσέτκιν έδωσε με τη ζωή της ολάκερη ένα μεγάλο παράδειγμα. Η ζωή της ήταν το έργο της, γιατί ήταν αφιερωμένη στον αγώνα»2.
Ας δούμε, λοιπόν, ποια ήταν η ζωή της Κλάρας.
Η Κλάρα Τσέτκιν είχε γεννηθεί στις 5 Ιουλίου του 1857 στο Βίντεραου της Σαξονίας. Ο πατέρας της ήταν δάσκαλος του χωριού κι έτσι ακολούθησε και αυτή τον ίδιο δρόμο σπουδάζοντας δασκάλα. Σχολείο πήγε στη Λειψία στο διδασκαλείο που διεύθυνε μια από τις πιο γνωστές αγωνίστριες του φεμινιστικού κινήματος της εποχής, η Αυγούστα Σμιθ. Η επαφή αυτή επέδρασε στην ιδεολογικοπολιτική της διαμόρφωση, αλλά πολύ σοβαρή επίδραση άσκησαν πάνω της το σοσιαλιστικό κίνημα της Γερμανίας, που ήταν το ισχυρότερο στην Ευρώπη, καθώς και οι Ρώσοι πολιτικοί εξόριστοι, με τους οποίους γνωρίστηκε στα φοιτητικά της χρόνια. Αλλωστε ανάμεσα σ' αυτούς γνώρισε και παντρεύτηκε τον Οσιπ Τσέτκιν.
Κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1870 η Κλάρα Τσέτκιν αποκτάει ισχυρούς ιδεολογικοπολιτικούς δεσμούς με το γερμανικό επαναστατικό κίνημα και το 1881 γίνεται μέλος του - παράνομου τότε - Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος3.
Το 1882 αναγκάστηκε να φύγει για την Ελβετία, δεδομένου ότι ο άνδρας της απελάθηκε από τη Γερμανία ως ανεπιθύμητος ξένος. Στη συνέχεια, όμως, υποχρεώθηκε σε μια δεύτερη εξορία, αυτή τη φορά στη Γαλλία, όπου μαζί με την οικογένειά της πέρασαν χρόνια δύσκολα. Ο Οσιπ Τσέτκιν προσβλήθηκε από ανίατη αρρώστια και η Κλάρα ήταν υποχρεωμένη να σηκώνει όλα τα οικογενειακά βάρη. Παρέδιδε μαθήματα, έκανε μεταφράσεις, αλλά και αρθρογραφούσε για να μπορεί να εξασφαλίζει τα απαραίτητα χρήματα ώστε να ζήσουν αυτή, ο άνδρας της και τα δύο παιδιά της4. Ποτέ όμως δε σταμάτησε να ανταποκρίνεται στο επαναστατικό της καθήκον, γεγονός που αναγνωριζόταν ευρέως όχι μόνο από το γερμανικό επαναστατικό κίνημα.
Από το 1882 συνεργαζόταν στο παράνομο όργανο της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας «Der Socialdemokrat», που εκδιδόταν στη Ζυρίχη. Το 1889 μετείχε ενεργά στην προετοιμασία και στις εργασίες του Ιδρυτικού Συνεδρίου της Β' Διεθνούς στο Παρίσι, όπου μίλησε για το ρόλο των γυναικών στην επαναστατική πάλη. Ο Φ. Ενγκελς εκτιμούσε πάρα πολύ τη δράση της. Σε συνέχεια η Τσέτκιν συμμετείχε σε όλα τα συνέδρια της Β' Διεθνούς. Το 1890 μετά την κατάργηση του έκτακτου νόμου που απαγόρευε τη δράση των σοσιαλιστών επέστρεψε στη Γερμανία, λίγο μετά το θάνατο του συζύγου της, που πέθανε το 1889. Το Γερμανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, αναγνωρίζοντας την αξία της, της ανέθεσε την ευθύνη για τη γυναικεία κομματική δουλειά και της εμπιστεύτηκε τη διεύθυνση της γυναικείας σοσιαλιστικής Επιθεώρησης «Die Gleichheit» - «Η Ισότητα», που αυτοπροσδιοριζόταν ως «όργανο των συμφερόντων των εργατριών».5
Ως διευθύντρια αυτής της Επιθεώρησης ανέπτυξε «τεράστιαν δραστηριότητα μεταξύ των γυναικών διά την πολιτικήν και συνδικαλιστικήν των οργάνωσιν, επί τη βάσει των αρχών του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος. Τη διεύθυνση της "Gleichheit" διετήρησε μέχρι το 1916, οπότε η υπέρ του πολέμου ταχθείσα διοίκησις του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος την έπαυσε της θέσεώς της»6.
Η Κλάρα Τσέτκιν ανήκε στην αριστερή πτέρυγα του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος και είχε πάρει ενεργό μέρος στην πάλη κατά του Μπερνστάιν και της ομάδας του. Η συνεπής επαναστατική στάση και συμπεριφορά της είχε μάλιστα διεθνή αντίκτυπο. Η σύντροφος του Λένιν, Ν. Κρούπσκαγια, ανέφερε σ' ένα άρθρο της, που δημοσιεύτηκε το 1932 προς τιμήν των 75 χρόνων της Τσέτκιν, πως η Κλάρα αγωνίστηκε στο πλευρό του Λένιν το 1907, στο συνέδριο της Δεύτερης Διεθνούς που έγινε στη Στουτγάρδη, υποστηρίζοντας τις απόψεις του τόσο στο ζήτημα του αντιμιλιταρισμού όσο και απέναντι στις θεωρίες του Πλεχάνοφ «για την ουδετερότητα των συνδικάτων»7. Αλλά κι ο Λένιν, στα άρθρα που έγραψε γύρω απ' αυτό το συνέδριο, δεν παρέλειψε να σημειώσει τη συνεισφορά της Γερμανίδας επαναστάτριας8.
Να τι έγραφε ο Λένιν: «Το συνέδριο της Στουτγάρδης έκανε ένα μεγάλο βήμα μπροστά προς την ίδια ακριβώς κατεύθυνση, και πάνω σε μια σειρά σπουδαία ζητήματα έγινε το ανώτατο όργανο για τον καθορισμό της πολιτικής γραμμής του σοσιαλισμού. Αυτή τη γραμμή το συνέδριο της Στουτγάρδης την καθόρισε με μεγαλύτερη ακόμη σταθερότητα απ' ό,τι το συνέδριο του Αμστερνταμ και την καθόρισε στο πνεύμα της επαναστατικής σοσιαλδημοκρατίας ενάντια στον οπορτουνισμό. Το όργανο των Γερμανίδων σοσιαλδημοκρατισσών εργατριών "Die Gleichheit" ("Ισότητα"), με αρχισυντάκτη την Κλάρα Τσέτκιν γράφει πολύ σωστά πάνω σ' αυτό το ζήτημα τα εξής: "Πάνω σε όλα τα ζητήματα οι διάφορες παρεκκλίσεις προς τον οπορτουνισμό των διαφόρων σοσιαλιστικών κομμάτων διορθώθηκαν με πνεύμα επαναστατικό, χάρη στη συνεργασία των σοσιαλιστών όλων των χωρών".
Παράλληλα, αξιοσημείωτο και θλιβερό περιστατικό είναι ότι η γερμανική σοσιαλδημοκρατία, που ως τα τώρα υποστήριζε πάντοτε το επαναστατικό περιεχόμενο του μαρξισμού, αποδείχτηκε ασταθής ή πήρε θέση οπορτουνιστική. Το συνέδριο της Στουτγάρδης επιβεβαίωσε μια βαθιά παρατήρηση του Ενγκελς σχετικά με το γερμανικό εργατικό κίνημα. Στις 29 του Απρίλη του 1886 ο Ενγκελς έγραφε στον Ζόργκε, παλαίμαχο της πρώτης Διεθνούς: "Είναι γενικά καλό ότι αμφισβητείται ο ρόλος των Γερμανών σαν καθοδηγητών του διεθνούς σοσιαλιστικού κινήματος, ιδιαίτερα μάλιστα όταν έστειλαν αργότερα τόσους πολλούς φιλισταίους στο Ράιχσταγκ (πράγμα που, ωστόσο, ήταν αναπόφευκτο). Σε περίοδο ηρεμίας στη Γερμανία όλα γίνονται φιλισταϊκά. Σε τέτοιες στιγμές είναι απόλυτα απαραίτητο το κεντρί του γαλλικού συναγωνισμού, που ποτέ δε θα λείπει.(...)
Στο Αμστερνταμ - γράφει το όργανο της Κλάρα Τσέτκιν, - επαναστατικό κίνητρο όλων των συζητήσεων μέσα στη βουλή του παγκόσμιου προλεταριάτου ήταν η απόφαση της Δρέσδης, ενώ στη Στουτγάρδη ακούστηκαν, σαν δυσάρεστη οπορτουνιστική παραφωνία, οι λόγοι του Φόλμαρ στην επιτροπή για το μιλιταρισμό, του Πέπλοφ στην επιτροπή για τον εκπατρισμό και του Ντάβιντ (καθώς και του Μπέρνσταϊν, προσθέτουμε εμείς) στην επιτροπή για το αποικιακό. (...) Η απόφαση του συνεδρίου της Στουτγάρδης αναφέρει ό,τι μας χρειάζεται. Βάζει για πάντα τέλος στην ουδετερότητα.
Η Κλάρα Τσέτκιν γράφει: "Καταρχήν κανείς δεν είχε πια αντιρρήσεις (στη Στουτγάρδη) ενάντια στη βασική ιστορική τάση της προλεταριακής ταξικής πάλης, την τάση δηλαδή να συνδεθεί ο οικονομικός με τον πολιτικό αγώνα, να συνδεθεί η μια με την άλλη οργάνωση, όσο το δυνατό πιο στενά, σε μια ενιαία δύναμη της σοσιαλιστικής εργατικής τάξης. Μόνο ο αντιπρόσωπος των Ρώσων σοσιαλδημοκρατών, ο σ. Πλεχάνοφ" (θα έπρεπε να πει: ο αντιπρόσωπος των μενσεβίκων, οι οποίοι έστειλαν τον Πλεχάνοφ στην επιτροπή για να υπερασπιστεί την "ουδετερότητα") "και η πλειοψηφία της γαλλικής αντιπροσωπείας προσπάθησαν με αρκετά αποτυχημένα επιχειρήματα να δικαιολογήσουν κάποιο περιορισμό αυτής της αρχής, επικαλούμενοι την ιδιομορφία των χωρών τους. Η συντριπτική πλειοψηφία όμως του συνεδρίου τάχθηκε υπέρ μιας αποφασιστικής πολιτικής για τη στενή σύνδεση της σοσιαλδημοκρατίας με τα συνδικάτα"».
Το 1907 με πρωτοβουλία της Τσέτκιν συγκλήθηκε η πρώτη Διεθνής Συνδιάσκεψη των γυναικών, όπου εκλέχτηκε γραμματέας της Διεθνούς Γραμματείας των Γυναικών. Το 1910 στη Διεθνή Συνδιάσκεψη των σοσιαλιστριών γυναικών στην Κοπεγχάγη με πρόταση της Τσέτκιν ψηφίστηκε απόφαση για το γιορτασμό της Διεθνούς Ημέρας των Γυναικών στις 8 Μαρτίου.
Η Τσέτκιν πάλευε ενεργά εναντίον του μιλιταρισμού και της ιμπεριαλιστικής αποικιοκρατικής πολιτικής. Το 1912 στο Συνέδριο της Β' Διεθνούς στη Βασιλεία κάλεσε τους εργάτες όλων των χωρών να αγωνιστούν αποφασιστικά εναντίον της απειλής του ιμπεριαλιστικού πολέμου. Τη βαθιά κατανόηση από την Τσέτκιν της ουσίας του μαρξισμού και την πάλη της εναντίον του οπορτουνισμού της Β' Διεθνούς εκτιμούσε πολύ ο Β. Ι. Λένιν.
Στα χρόνια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, που το γερμανικό και το διεθνές εργατικό κίνημα διασπάστηκαν σε δύο πτέρυγες, στη σοβινιστική - σοσιαλπατριωτική και στη διεθνιστική - επαναστατική, η Κλάρα Τσέτκιν έδρασε ως επαναστάτρια - διεθνίστρια. Πρωταγωνίστησε στην προετοιμασία της διεθνούς γυναικείας σοσιαλιστικής συνδιάσκεψης, που έγινε το Μάρτη του 1915 στη Βέρνη και συνεργάστηκε στενά με την Ρόζα Λούξεμπουργκ και τον Φρανς Μέριγκ στην έκδοση του πρώτου και μοναδικού τεύχους της επιθεώρησης «Die International», που εκδόθηκε κατά τη γέννηση του κινήματος των Σπαρτακιστών. Υπήρξε ενεργό μέλος στην «Ενωση Σπάρτακος» και φυσικά ιδρυτικό, και στη συνέχεια ηγετικό, μέλος του Γερμανικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Οφείλουμε, πάντως, να σημειώσουμε πως στην αρχική φάση του πολέμου η Κλάρα, αν και διεθνίστρια, έτρεφε αυταπάτες ως προς το ενδεχόμενο ενός συμβιβασμού των επαναστατών - διεθνιστών με τους κεντριστές, το τμήμα δηλαδή εκείνο των σοσιαλδημοκρατών που δεν είχε περάσει ολοκληρωτικά με το σοσιαλσοβινισμό. Ετσι συχνά η ρητορική και η πρακτική της έρεπαν προς το πασιφισμό, στη γενικόλογη δηλαδή αντιπολεμική ρητορεία, που ούτε τις αιτίες του πολέμου αναδείκνυε, ούτε συγκεκριμένα ταξικά καθήκοντα για το προλεταριάτο προσδιόριζε. Ο Λένιν σε γράμματα και σε άρθρα του καυτηρίασε αυτή τη στάση χωρίς δισταγμό. Στην μπροσούρα του «Σοσιαλισμός και πόλεμος», αναφερόμενος στη Διεθνή Συνδιάσκεψη γυναικών της Βέρνης, σημείωνε ότι «η γερμανική αντιπροσωπεία, που ακολούθησε την άποψη της σ. Κλάρας Τσέτκιν, στην πράξη έπαιξε στη συνδιάσκεψη αυτή το ρόλο του "κέντρου"»9. Σε γράμμα του, την ίδια περίοδο προς την Α. Μ. Κολοντάι, τόνιζε: «Η Τσέτκιν απόφυγε να καταδικάσει το σοβινισμό, θέλοντας να επιτύχει "ειρήνη" με τους Ζίντεκουμ και Κάουτσκι»10. Μια γλαφυρή εικόνα εκείνης της πραγματικότητας και των ταλαντεύσεων των επαναστατριών της Γερμανίας στη Συνδιάσκεψη της Βέρνης μας δίνει η Ν. Κρούπσκαγια, η οποία γράφει11: «Οι Γερμανίδες στην πλειοψηφία τους ανήκαν στην ομάδα Κ. Λίμπκνεχτ - Ρόζας Λούξεμπουργκ. Η ομάδα αυτή άρχισε ήδη να διαχωρίζει τις ευθύνες της από τους σοβινιστές της χώρας της και να παλεύει ενάντια στην κυβέρνησή της. Ηδη η Ρόζα Λούξεμπουργκ είχε συλληφθεί. Αυτό όμως αφορούσε καθαρά τη χώρα τους. Στο διεθνές βήμα είχαν τη γνώμη ότι έπρεπε να εκδηλώσουν τη μεγαλύτερη διαλλακτικότητα - μια και ήταν η αντιπροσωπεία της χώρας, που αυτή τη στιγμή σημείωνε νίκες στα μέτωπα. Αν η συνδιάσκεψη που συγκλήθηκε με τόση δυσκολία αποτύχαινε, όλη την ευθύνη θα την έριχνα σ' αυτές, για την αποτυχία της συνδιάσκεψης θα χαίρονταν οι σοβινιστές όλων των χωρών και στην πρώτη γραμμή οι σοσιαλπατριώτες της Γερμανίας. Και γι' αυτό η Κλάρα Τσέτκιν έκανε υποχωρήσεις στις πασιφίστριες, πράγμα που σήμαινε ευνουχισμό του επαναστατικού περιεχομένου της απόφασης. Η αντιπροσωπεία μας, η αντιπροσωπεία της ΚΕ του ΣΔΕΚΡ, υποστήριζε την άποψη του Ιλιτς που διατυπώθηκε σε γράμμα του στην Κολοντάι. Η υπόθεση δε βρισκόταν στην ένωση χωρίς διάκριση, η υπόθεση ήταν ένωση για την επαναστατική πάλη ενάντια στο σοβινισμό, για την αδιάλλακτη επαναστατική πάλη ενάντια στην κυρίαρχη τάξη. Η απόφαση που την επεξεργάστηκε επιτροπή από Γερμανίδες, Αγγλίδες και Ολλανδές δεν περιείχε καταδίκη του σοβινισμού».
Η Οχτωβριανή Επανάσταση βρήκε στο πρόσωπο της Τσέτκιν ένα θερμό, μαχητικό υποστηρικτή. Το ίδιο και η Κομμουνιστική Διεθνής. Στο Τρίτο μάλιστα Συνέδριο της Κομιντέρν, η Κλάρα εκλέχτηκε μέλος του Προεδρείου της Εκτελεστικής της Επιτροπής και καθοδηγούσε τη διεθνή γυναικεία γραμματεία της. Προηγουμένως όμως είχε λάβει σοβαρότατες αποστολές για λογαριασμό της παγκόσμιας αυτής επαναστατικής οργάνωσης. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι από το 1920 εκλεγόταν συνεχώς βουλευτίνα του Γερμανικού ΚΚ στο Ράιχσταγ και από το 1924 και μετά ήταν μόνιμη πρόεδρος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Διεθνούς Εργατικής Βοήθειας12.
Στην πρώτη γραμμή της ταξικής πάλης
Η Κλάρα Τσέτκιν για το φαινόμενο του φασισμού σημείωνε πως είναι «εξαιρετικά επικίνδυνος και τρομερός εχθρός» και ότι «ο αγώνας κατά του φασισμού είναι υπόθεση ολόκληρου του προλεταριάτου» και πρόσθεσε: «Δύο τον χαρακτηρίζουν παντού: πρώτο, το δήθεν επαναστατικό του πρόγραμμα που προσαρμόζεται εξαιρετικά επιδέξια στις διαθέσεις, τα συμφέροντα και τις απαιτήσεις πλατιών κοινωνικών μαζών και, δεύτερο, η εφαρμογή της πιο άγριας και σκληρής τρομοκρατίας».13
Το φασισμό η Τσέτκιν τον πολέμησε ως το τέλος ουσιαστικά της ζωής της και για του λόγου το αληθές σημειώνουμε την ιστορική ομιλία της στο Ράιχσταγ το 1932, όταν κλήθηκε να κηρύξει την έναρξη των εργασιών του, προεδρεύοντας σαν η αρχαιότερη βουλευτής. «Το αίτημα της στιγμής - είπε14 - είναι το ενιαίο μέτωπο όλων των εργαζομένων για να αποκρούσουν το φασισμό» και οι ναζιστές βουλευτές αποχώρησαν από την αίθουσα.
Η Κλάρα Τσέτκιν είχε γράψει αρκετά βιβλία και μπροσούρες, καθώς και πλήθος άρθρων στα έντυπα του γερμανικού και του διεθνούς επαναστατικού κινήματος. Ιδιαίτερα γνωστές είναι οι μελέτες της για το γυναικείο κίνημα, ενώ έχουν πολυδιαβαστεί και πολυσυζητηθεί οι αναμνήσεις της από συνομιλίες που είχε με τον Λένιν γύρω απ' αυτό το ζήτημα.
Η Κλάρα έδινε πολύ μεγάλη σημασία στο συντονισμένο αγώνα των γυναικών όλου του κόσμου για την απελευθέρωσή τους από την κοινωνική καταπίεση και δεν παρέλειπε να υπογραμμίζει τη συμβολή της Οχτωβριανής Επανάστασης και του σοβιετικού καθεστώτος προς αυτή την κατεύθυνση. Εγραφε για παράδειγμα: «... το σοβιετικό καθεστώς ξανάδωσε στις καταπιεσμένες και απελπισμένες γυναίκες όλων των χωρών την πίστη στο σοσιαλισμό, που είχε κλονίσει τόσο βαθιά η προδοσία της Δεύτερης Διεθνούς, την εμπιστοσύνη στην αναδημιουργική δύναμη του προλεταριάτου. Η ελπίδα της απελευθέρωσης γεννήθηκε πάλι στην καρδιά τους κι εκδηλώθηκε με την απόφαση της συμμετοχής τους στον επαναστατικό αγώνα. Η ρωσική επανάσταση ξύπνησε σ' όλες τις καπιταλιστικές χώρες της Δύσης τη συνείδηση των γυναικών, θυμίζοντάς τους πως είναι κι αυτές άνθρωποι, πως έχουν κι αυτές ανθρώπινα δικαιώματα. Κι έτσι σ' όλες τις μη σοβιετικές χώρες ένας στρατός από εκατομμύρια εργαζόμενων γυναικών, μέσα από τη θύελλα και τις φλόγες της προλεταριακής επανάστασης της Ρωσίας, άκουσε τη φωνή του Λένιν και στον Λένιν χρωστάει την αναγέννηση της ελπίδας και την ενίσχυση του θάρρους του. Χρωστάει το ξεκαθάρισμα του δρόμου και των μέσων του αγώνα για την κατάρριψη του καπιταλισμού...». Η Κλάρα είχε εκφράσει επίσης την άποψη πως «η απελευθέρωση των εργαζομένων με τον κομμουνισμό, που ξαναδίνει και στις γυναίκες όλον τον ανθρωπισμό τους, δεν μπορεί να συντελεστεί μέσα στα σύνορα μιας μόνο χώρας, μέσα στα σύνορα αυτά δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί ούτε για ένα μονάχα λαό ολοκληρωτικά. Πρέπει να είναι ένα διεθνές γεγονός, πρέπει να συντρίψει παντού τον καπιταλισμό, πρέπει να εξαφανίσει κάθε μορφή και είδος υποδούλωσης και καταπίεσης ανθρώπου από άνθρωπο σ' όλο τον κόσμο για πάντα. Η προλεταριακή επανάσταση της Ρωσίας είναι η αρχή της παγκόσμιας επανάστασης»15.
Η Κλάρα Τσέτκιν έδινε πολύ μεγάλη σημασία στα ζητήματα της προλεταριακής θεωρίας και ιδεολογίας, σημειώνοντας με κάθε ευκαιρία πόσο τραγικές θα ήταν οι συνέπειες για το επαναστατικό κίνημα, αν υποτιμούσε τη σημασία τους. «Η νέα επαναστατική κοσμοθεωρία - έλεγε μιλώντας στο 5ο Συνέδριο της ΚΔ16 - σαν δύναμη που αποτελεί το φορέα, την επενέργεια και το σχηματισμό στο ιδεολογικό εποικοδόμημα, μπορεί μόνο μέσα από συνεχή αγώνα με την αστική ιδεολογία να αναπτυχθεί, να γίνει κυρίαρχη να αντικαταστήσει την αστική ιδεολογία. Γι' αυτό και πρέπει να δίνουμε μεγάλη σημασία στην ανάπτυξη και στα επιτεύγματα της επαναστατικής ιδεολογίας, μετά την κατάληψη της εξουσίας.
Η Γ' Διεθνής έχει έτσι να λύσει ένα ζήτημα, που η Β' Διεθνής παραμέλησε με τον πιο ξεδιάντροπο τρόπο. Η Β' Διεθνής παραιτήθηκε από την κριτική συζήτηση πλατιάς μορφής με την αστική ιδεολογία. Χαρακτήρισε σαν ουδέτερους, μεγάλους τομείς της πολιτιστικής ζωής. Πριν απ' όλα παραιτήθηκε από την κριτική συζήτηση με την αστική ιδεολογία στον τομέα της θρησκείας, χαρακτηρίζοντάς τη σαν ιδιωτική υπόθεση. Και ποια ήταν τα αποτελέσματα, όταν ξέφυγε από το δρόμο του αγώνα για την ολόπλευρη κοσμοθεωρία; Η Β' Διεθνής εγκαταλείφθηκε μοιρολατρικά στην άποψη ότι με τη συντριβή της καπιταλιστικής παραγωγής, αυτόματα, μοιρολατρικά, θα δημιουργηθεί ένα κομμουνιστικό ιδεολογικό εποικοδόμημα και μια ώριμη κομμουνιστική ιδεολογία. Περίμενε ότι μια νέα κουλτούρα και ιδεολογία θα έπεφτε μια μέρα από μόνη της στην αγκαλιά του προλεταριάτου σαν ώριμος καρπός. Παραιτήθηκε από το να επιταχύνει τα ιστορικά γεγονότα με την ανάπτυξη της ιδεολογίας. Παραιτήθηκε από το να ωριμάσει τους ανθρώπους που θα έκοβαν τον καρπό. Αυτό είχε μοιραία αποτελέσματα. Παραμένοντας η αστική ιδεολογία κυρίαρχη ανοιχτά και κρυμμένη σε χιλιάδες μικρές κρυψώνες, μέσα στις ίδιες τις γραμμές της Β' Διεθνούς, στέρησε από το μεγαλύτερο μέρος των σοσιαλδημοκρατών - μελών του κόμματος την εσωτερική, την ιδεολογική δύναμη και γνώση που μπορούσε κι έπρεπε ν' αποτελέσει την επαναστατική θέληση, την επαναστατική δύναμη δράσης. Ακόμη, στέρησε την παραγωγική δύναμη από εκείνα τα στρώματα των διανοουμένων, που από τα επαγγελματικά ή πνευματικά ενδιαφέροντά τους έχουν οδηγηθεί στην πιο οξεία αντίθεση προς την αστική ιδεολογία. Εμπόδισε το σοσιαλισμό να αποτελέσει σαν κοσμοθεωρία, σαν κοινωνική θεωρία, μια δύναμη διαμόρφωσης μέσα στη ζωή του καθενός και στη ζωή των μεγάλων μαζών, δηλαδή μια κοινωνική ενέργεια που να "αλλάζει τον κόσμο"».
Αυτή ήταν η Κλάρα Τσέτκιν. Σήμερα στο ένθετο «Ιστορία» του «Ριζοσπάστη» δημοσιεύουμε μία από τις συνομιλίες της με τον Λένιν για το «Γυναικείο Ζήτημα».
1. «Ριζοσπάστης» 22/6/1933.
2. «ΝΕΟΙ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ», Ιούλης 1933, σελ. 225.
3. «Απαντα» Λένιν, εκδόσεις ΣΕ, τόμος 16ος, σελ. 689.
4. «ΝΕΟΙ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ», στο ίδιο.
5. Κλάρα Τσέτκιν: «Ο Λένιν για τη Γυναίκα», εκδόσεις «ΜΝΗΜΗ» 1983, σελ. 3.
6. «Κοινωνιολογικόν και Πολιτικόν Λεξικόν», εφημερίδα «Ανεξάρτητος», σελ. 3.190.
7. «ΝΕΟΙ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ», στο ίδιο.
8. «Απαντα» Λένιν, εκδόσεις ΣΕ, τόμος 16ος, σελ. 72-98.
9. «Απαντα» Λένιν, εκδόσεις ΣΕ, τόμος 26ος, σελ. 347.
10. «Απαντα» Λένιν, εκδόσεις ΣΕ, τόμος 49ος, σελ. 95.
11. Ν. Κ. Κρούπσκαγια: «Αναμνήσεις για τον Λένιν», εκδόσεις «ΠΛΑΝΗΤΗΣ», σελ. 198-199.
12. «Αναμνήσεις για τον Β. Ι. Λένιν» (συλλογικό), «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις», τόμος β΄, σελ. 407-408.
13. Ινστιτούτο Μαρξισμού - Λενινισμού της ΚΕ του ΚΚΣΕ: «Κομμουνιστική Διεθνής - Σύντομη ιστορική μελέτη», εκδόσεις «Ελεύθερη Ελλάδα» 1973, σελ. 198.
14. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια ιστορία», τόμος Θ1- Θ2, σελ. 273.
15. Κ. Τσέτκιν: «Η σοβιετική εξουσία κι η Κομμουνιστική Διεθνής πρωτοπορία στην απελευθέρωση της γυναίκας», στο «Ο Λένιν για τη Γυναίκα», εκδόσεις «ΜΝΗΜΗ» 1983, σελ. 13-14.
16. Κλάρα Τσέτκιν: «Το ζήτημα των διανοουμένων - λόγος στο 5ο συνέδριο της ΚΔ», εκδόσεις «Πορεία», Αθήνα 1977, σελ. 41-42.
Ο σύντροφος Λένιν μιλούσε συχνά μαζί μου για το γυναικείο ζήτημα. Εδινε, όπως φαίνεται, πολύ μεγάλη σημασία στο γυναικείο κίνημα, ως ζητήματος τόσο ουσιαστικού, που αγκαλιάζει πολλές πλευρές του κινήματος των μαζών, και που μπορεί σ' ορισμένες συνθήκες να γίνει τμήμα του αποφασιστικό. Είναι αυτονόητο πως γι' αυτόν η απόλυτη κοινωνική ισοτιμία της γυναίκας ήταν βασικό γεγονός εκτός συζήτησης για έναν κομμουνιστή.
Η πρώτη μας πολύωρη συνομιλία πάνω σ' αυτό το θέμα έγινε το φθινόπωρο του 1920 στο μεγάλο γραφείο του Λένιν στο Κρεμλίνο. Ο Λένιν καθόταν στο γραφείο του, που σκεπασμένο με χαρτιά και βιβλία μαρτυρούσε για τις ασχολίες και τις δουλειές του, αλλά δίχως την «ακαταστασία της μεγαλοφυίας».
-- Πρέπει αναμφίβολα να δημιουργήσουμε ένα ισχυρό παγκόσμιο γυναικείο κίνημα πάνω σε σαφή, καθορισμένη θεωρητική βάση, άνοιξε ο Λένιν τη συζήτηση, αφού χαιρετηθήκαμε. Είναι φανερό πως χωρίς μαρξιστική θεωρία δεν μπορεί να υπάρχει καλή πράξη. Για μας τους κομμουνιστές είναι απαραίτητο και σ' αυτό το ζήτημα ένα απόλυτο ξεκαθάρισμα αρχών. Πρέπει να ξεχωρίζουμε εντελώς από τα υπόλοιπα κόμματα. Είναι αλήθεια πως το ΙΙ Συνέδριό μας της Διεθνούς δεν κατόρθωσε, δυστυχώς, να συζητήσει το γυναικείο ζήτημα, αλλά δεν μπόρεσε να πάρει μια οποιαδήποτε οριστική θέση. Το ζήτημα σκάλωσε στην επιτροπή. Αυτή πρέπει να επεξεργαστεί απόφαση, θέσεις, μια σταθερή γραμμή. Μα ως τώρα λίγο προωθήθηκε η δουλειά της. Σ' αυτό απάνω πρέπει εσείς να τη βοηθήσετε.
Είχα κιόλας ακούσει από άλλους αυτά που μου έλεγε τώρα ο Λένιν, και εξέφρασα το θαυμασμό μου γι' αυτό. Ημουνα κατενθουσιασμένη από τα όσα είχαν κάνει οι Ρωσίδες γυναίκες στη διάρκεια της Επανάστασης, από όλα όσα κάνουν τώρα για την περιφρούρηση της Επανάστασης και την παραπέρα ανάπτυξή της. Οσον αφορά τη θέση και τη δράση των συντροφισσών μέσα στο κόμμα των μπολσεβίκων, μου φαινόταν πως σ' αυτό το σημείο το κόμμα είναι κυριολεκτικά υποδειγματικό. Μόνο αυτό δίνει στο διεθνές κομμουνιστικό γυναικείο κίνημα πολύτιμες, εκπαιδευμένες και δοκιμασμένες δυνάμεις, όντας ταυτόχρονα και ένα μεγάλο ιστορικό παράδειγμα.
-- Αυτό είναι σωστό, αυτό είναι πολύ καλό, παρατήρησε ο Λένιν με ελαφρό χαμόγελο. Στην Πετρούπολη, εδώ στη Μόσχα, σε πόλεις και σε βιομηχανικά κέντρα, που βρίσκονται μακριά, οι προλετάρισσες μεγαλούργησαν στη διάρκεια της Επανάστασης. Χωρίς αυτές δε θα μπορούσαμε να νικήσουμε. `Η ίσως να μη νικούσαμε και καθόλου. Αυτή είναι η γνώμη μου. Πόσο θάρρος δείξανε, πόσο θαρραλέες είναι και τώρα! Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσα βάσανα και στερήσεις έχουν υποστεί. Και βαστάνε, βαστάνε γιατί θέλουν να υπερασπίσουν τα Σοβιέτ, γιατί θέλουν τη λευτεριά και τον κομμουνισμό. Ναι, είναι υπέροχες οι εργάτριές μας, είναι μαχήτριες της τάξης τους. Είναι άξιες θαυμασμού και αγάπης. Πρέπει γενικά να ομολογήσουμε πως στην Πετρούπολη, στη διάρκεια του αγώνα εναντίον μας οι «καντέτικες» κυρές έδειξαν μεγαλύτερο θάρρος απ' ό,τι οι γιούνκερς.
Αυτή είναι η αλήθεια: Στο κόμμα μας έχουμε σταθερές, έξυπνες και ακούραστα δραστήριες κομμουνίστριες. Θα μπορούσαν να καταλάβουν υπεύθυνες θέσεις στα Σοβιέτ, στις Εκτελεστικές Επιτροπές, στα Επιτροπάτα του Λαού, στα ιδρύματα. Απ' αυτές πολλές δούλευαν μέρα και νύχτα, είτε στο κόμμα, είτε μέσα στο λαό των προλετάριων και των αγροτών, είτε στον Κόκκινο Στρατό. Είναι για μας εξαιρετικά πολύτιμο πράγμα αυτό.
Και είναι σπουδαίο για τις γυναίκες όλου του κόσμου, γιατί μαρτυρεί τις ικανότητες των γυναικών, τη μεγάλη αξία που έχει η δουλειά τους για την κοινωνία. Η πρώτη προλεταριακή δικτατορία ανοίγει πραγματικά το δρόμο προς την απόλυτη κοινωνική ισοτιμία της γυναίκας. Αυτή ξεριζώνει περισσότερες προκαταλήψεις, απ' ό,τι οι όγκοι των όσων έχουν γραφεί για την ισοτιμία της γυναίκας. Και όμως, παρ' όλα αυτά, δεν έχουμε ακόμα ένα παγκόσμιο κομμουνιστικό γυναικείο κίνημα, και πρέπει να το πετύχουμε πάση θυσία. Πρέπει να καταπιαστούμε αμέσως να το φτιάξουμε. Χωρίς αυτό το κίνημα δεν είναι και δε θα είναι ποτέ πλέρια η δουλειά της Διεθνούς μας και των κομμάτων της. Και η επαναστατική μας δουλειά πρέπει να προχωρεί κατά τρόπο ολοκληρωμένο. Πέστε μου πώς έχουν τα πράγματα, πώς δουλεύουν οι κομμουνιστές στο εξωτερικό.
Αρχισα να διηγιέμαι για όλα, όσα μπορούσα να γνωρίζω στις συνθήκες της τοτινής αδύνατης και μη ταχτικής σύνδεσης ανάμεσα στα κόμματα, που προχώρησαν στην Κομμουνιστική Διεθνή. Ο Λένιν άκουε με προσοχή, σκύβοντας ελαφρά προς τα μπρος χωρίς να εκδηλώνει ανία, ανυπομονησία ή κούραση, παρακολουθώντας με έντονο ενδιαφέρον ακόμα και δευτερεύουσες λεπτομέρειες. Δεν ξέρω κανέναν που θα μπορούσε καλύτερα από κείνον να σε ακούσει, να τα βάζει γρηγορότερα όλα στη σειρά καθορίζοντας τη γενική τους σύνδεση. Αυτό φαινόταν από κάτι σύντομες και πάντα πολύ συγκεκριμένες ερωτήσεις, που έκανε από καιρό σε καιρό, ενώ εγώ διηγόμουν, καθώς και από το πώς ύστερα γυρνούσε σ' αυτή ή εκείνη τη λεπτομέρεια της ομιλίας. Ο Λένιν έκανε αρκετές μικροπαρατηρήσεις.
Εννοείται μιλούσε ιδιαίτερα λεπτομερειακά για την κατάσταση στη Γερμανία. Του είπα πως η Ρόζα1 έδινε μεγάλη σημασία στο τράβηγμα όσο γίνεται πλατύτερων γυναικείων μαζών στην επαναστατική δουλειά.
Οταν ιδρύθηκε το Κομμουνιστικό Κόμμα, η Ρόζα επέμενε για την έκδοση εφημερίδας, αφιερωμένης στο γυναικείο κίνημα. Οταν ο Λέο Ιογκιχές συζητούσε μαζί μου το σχέδιο δουλειάς του κόμματος, στην τελευταία του συνάντηση μαζί μου, ενάμισι εικοσιτετράωρο πριν τον δολοφονήσουν, και σχέδιο οργανωτικής δουλειάς μέσα στις γυναίκες εργάτριες. Το κόμμα καταπιάστηκε μ' αυτό το ζήτημα στην πρώτη κιόλας παράνομη συνδιάσκεψή του. Οι εκπαιδευμένες και έμπειρες διαφωτίστριες και καθοδηγήτριες, που αναδείχτηκαν στην προπολεμική και την πολεμική περίοδο, έμειναν όλες σχεδόν χωρίς εξαίρεση στα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα και των δυο αποχρώσεων και συγκρατούσαν με την επιρροή τους τις αναταραγμένες μάζες των εργατριών. Ωστόσο και μέσα στις γυναίκες είχε ήδη δημιουργηθεί ένας μικρός πυρήνας συντροφισσών με ενεργητικότητα και αυταπάρνηση, που συμμετείχαν σ' όλη τη δουλειά και τον αγώνα του κόμματός μας. Το κόμμα έχει πια οργανώσει πάνω σε πρόγραμμα τη δράση μέσα στις γυναίκες. Εννοείται πως όλα αυτά είναι μόνο η αρχή, αλλ' όμως μια καλή αρχή.
-- Δεν είναι άσχημα, δεν είναι καθόλου άσχημα, είπε ο Λένιν. Η ενεργητικότητα, η αυταπάρνηση και ο ενθουσιασμός των κομμουνιστριών, το θάρρος και η σύνεσή τους σε περίοδο παρανομίας ή μισοπαρανομίας ξανοίγουν καλή προοπτική για την ανάπτυξη της δουλειάς. Η κατάχτηση των μαζών και η οργάνωση εκδηλώσεων είναι πολύτιμα. Πώς πάει όμως η δουλειά για μια σαφή κατανόηση των βάσεων αυτού του ζητήματος για μια σχετική εκπαίδευση των συντροφισσών; Γιατί αυτό έχει αποφασιστική σημασία για τη δουλειά μέσα στις μάζες. Δεν μπορώ να θυμηθώ τώρα, ποιος είπε το: «Για την πραγματοποίηση μεγάλων έργων, χρειάζεται ενθουσιασμός». Εμείς και οι εργαζόμενοι όλου του κόσμου έχουμε να πραγματοποιήσουμε ακόμα πραγματικά μεγάλα έργα. Ετσι, λοιπόν, τι ενθουσιάζει τις συντρόφισσές σας, το γυναικείο προλεταριάτο στη Γερμανία; Πώς πάει η υπόθεση της προλεταριακής ταξικής συνειδητοποίησής τους; Είναι συγκεντρωμένα τα ενδιαφέροντά τους, η δραστηριότητά τους στα πολιτικά αιτήματα της στιγμής; Γύρω από τι συγκεντρώνεται η σκέψη τους;
Σχετικά μ' αυτό έχω ακούσει περίεργα πράγματα από Ρώσους και Γερμανούς συντρόφους. Αυτό πρέπει να σας το πω. Μου είπαν πως μια κομμουνίστρια προικισμένη εκδίδει στο Αμβούργο μια εφημερίδα για τις πόρνες, και προσπαθεί να τις οργανώσει για επαναστατική πάλη. Η Ρόζα, σαν κομμουνίστρια, ενεργούσε, εμπνεόταν από ανθρωπιστικά αισθήματα, όταν σ' ένα άρθρο της είχε πάρει θέση υπέρ μιας πόρνης, που λόγω παραβίασης αστυνομικών κανονισμών, σχετικά με το ελεεινό επάγγελμά της, οδηγήθηκε στη φυλακή. Είναι αξιολύπητες αυτές, γιατί είναι διπλά θύματα της αστικής κοινωνίας. Πρώτον, είναι θύματα του καταραμένου συστήματος ιδιοκτησίας, και επιπλέον της καταραμένης ηθικής υποκρισίας. Είναι ολοφάνερο αυτό. Μονάχα ένας βάναυσος, κοντόφθαλμος άνθρωπος μπορεί να το ξεχνά. Ομως, άλλο είναι να το καταλαβαίνεις, και άλλο είναι - πώς να σας το πω - να πας να οργανώσεις τις πόρνες, σαν ειδικό επαναστατικό μαχητικό τμήμα, και να εκδίδεις γι' αυτές επαγγελματικό όργανο. Μα δεν υπάρχουν στη Γερμανία εργάτριες της βιομηχανίας, που πρέπει να οργανώσουμε, για τις οποίες πρέπει να υπάρχει εφημερίδα, που είναι απαραίτητο να τις τραβήξουμε στον αγώνα μας; Εδώ πρόκειται για μια αρρωστιάρικη παρέκκλιση. Αυτό μου θυμίζει πολύ τη μόδα των λογοτεχνών, που παρουσίαζε την κάθε πόρνη να έχει μορφή γλυκιάς Παναγίας. Είναι αλήθεια πως και εδώ η βάση ήταν υγιής: Η κοινωνική συμπόνια, η αγανάκτηση ενάντια στην ηθική υποκρισία της αξιοσέβαστης αστικής τάξης. Αλλά η υγιής αυτή αρχή κάτω απ' την αστική διάβρωση εκφυλίστηκε. Η πορνεία γενικά και εδώ σε μας θα μας προβάλει πολλά ακόμα δύσκολα προβλήματα. Να επαναφέρουμε την πόρνη στην παραγωγική δουλειά, να βρούμε γι' αυτήν μια θέση στην κοινωνική οικονομία, να σε τι έγκειται το ζήτημα. Είναι όμως δύσκολο και περίπλοκο να το επιτύχουμε στις σημερινές συνθήκες της οικονομίας μας και γενικά των υφισταμένων όρων. Ορίστε, ένα μέρος του γυναικείου κινήματος, που ορθώνεται μπροστά μας σ' όλο το πλάτος του και απαιτεί τη λύση του ύστερα από την κατάχτηση της κρατικής εξουσίας απ' το προλεταριάτο. Αυτό το ζήτημα σε μας, στη Σοβιετική Ρωσία, θα μας δημιουργήσει πολλές ακόμα σκοτούρες. Ας γυρίσουμε όμως στη δική σας ειδική περίπτωση που έχουμε στη Γερμανία. Το κόμμα δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να βλέπει με απάθεια αυτές τις αντικανονικές ενέργειες των μελών του. Αυτό δημιουργεί συγχύσεις και σκορπάει τις δυνάμεις. Εσείς όμως προσωπικά τι κάνατε για να τις εμποδίσετε;
Προτού ακόμα προλάβω να απαντήσω, ο Λένιν συνέχισε:
-- Δεν τέλειωσε ακόμα, Κλάρα, ο κατάλογος των αμαρτιών σας. Μου είπαν ότι στις βραδιές ανάγνωσης και συζήτησης με τις εργάτριες εξετάζονται, ως επί το πλείστον, ζητήματα του φύλου και του γάμου, ως εάν αυτό αποτελούσε αντικείμενο υψίστης σημασίας για την πολιτική διαπαιδαγώγηση και τη διαφωτιστική δουλειά. Δεν πίστευα στ' αυτιά μου, όταν μου το είπαν. Το πρώτο κράτος της προλεταριακής δικτατορίας παλεύει με τους αντεπαναστάτες όλου του κόσμου. Η κατάσταση μέσα στην ίδια τη Γερμανία απαιτεί μεγίστη συσπείρωση όλων των προλεταριακών επαναστατικών δυνάμεων για την απόκρουση της αντεπανάστασης, που προβάλλει ολοένα και μεγαλύτερη πίεση. Και τον ίδιο καιρό οι δραστήριες κομμουνίστριες εξετάζουν τα ζητήματα του φύλου και το ζήτημα των μορφών του γάμου στο παρόν, στο παρελθόν και το μέλλον! Θεωρούν σαν πρώτιστο καθήκον τους να διαφωτίσουν την εργάτρια σ' αυτόν τον τομέα. Λένε πως τη μεγαλύτερη απήχηση βρήκε η μπροσούρα μιας Βιεννέζας κομμουνίστριας για τα ζητήματα του φύλου. Τι σαχλαμάρα είναι αυτή η φυλλάδα! Ο,τι σωστό βρίσκεται μέσα, οι εργάτες από πολύ πριν το έχουν διαβάσει στον Μπέμπελ, όπου όμως δεν είναι σε μορφή ανιαρή και ακατέργαστη όπως στην μπροσούρα, μα σε μορφή γοητευτική, που σε συναρπάζει, όλο επίθεση κατά της αστικής κοινωνίας. Η μπροσούρα αναφερόμενη στις φροϋδικές απόψεις παίρνει μια κάποια «επιστημονική» χροιά, αλλά αυτά όλα είναι ερασιτεχνικά φληναφήματα. Η θεωρία του Φρόυδ είναι τώρα, ως εκ του είδους της, μια μοντέρνα παραδοξολογία. Αντικρίζω με δυσπιστία τις θεωρίες του φύλου, που εκθέτονται σε άρθρα, σε αναλύσεις, σε μπροσούρες κ.λπ. με λίγα λόγια, σε κείνη την ειδική αρθρογραφία, που άνθισε πλούσια στο λιπασμένο έδαφος της αστικής κοινωνίας. Δεν τρέφω εμπιστοσύνη σε κείνους, που συνεχώς και επίμονα μένουν απορροφημένοι στα ζητήματα του φύλου, όπως ένας Ινδός φακίρης προσηλώνεται στον αφαλό του. Μου φαίνεται πως αυτή η αφθονία των θεωριών του φύλου, που στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι υποθέσεις, και μάλιστα συχνά αυθαίρετες, πηγάζει από προσωπικές ανάγκες. Ακριβώς από την τάση να δικαιολογήσουν στην αστική ηθική τη δική τους αντικανονική ή υπερβολική σεξουαλική ζωή και να εκλιπαρήσουν ανοχή για τον εαυτό τους. Για μένα αυτός ο καμουφλαρισμένος σεβασμός προς την αστική ηθική με διαθέτει τόσο εναντίον στα ζητήματα του φύλου, όπως και το ερωτικό πασπάτεμα. Οσο κι αν θέλει να εμφανιστεί η κίνηση αυτή σαν διαμαρτυρία και επαναστατική, ωστόσο σε τελευταία ανάλυση είναι απόλυτα αστική. Είναι μια εξαιρετικά αγαπημένη απασχόληση των διανοουμένων και των συγγενικών προς αυτούς στρωμάτων. Μέσα στο κόμμα, μέσα στο ταξικά συνειδητό, το αγωνιζόμενο προλεταριάτο, γι' αυτήν δεν υπάρχει θέση.
Στο σημείο αυτό έκανα την παρατήρηση ότι στις συνθήκες της κυριαρχίας της ατομικής ιδιοχτησίας και του αστικού καθεστώτος τα ζητήματα του φύλου και του γάμου κάνουν να ωριμάσουν ποικίλα καθήκοντα, οι προστριβές και τα βάσανα των γυναικών όλων των τάξεων και των στρωμάτων. Ο πόλεμος και οι συνέπειές του όξυναν εξαιρετικά για τις γυναίκες τις προστριβές και τα βάσανα, που υπήρχαν πρωτύτερα ακριβώς στον τομέα των σχέσεων ανάμεσα στα φύλα. Βγήκαν στο φανερό προβλήματα, που πριν τα κρύβανε από τις γυναίκες. Σ' αυτό προστίθεται και η ατμόσφαιρα της επανάστασης που άρχισε. Κλονίζεται σ' όλα τα σημεία του ο κόσμος των παλιών αισθημάτων και ιδεών. Αδυνατίζουν και σπάνε οι παλιές κοινωνικές σχέσεις. Ξεπροβάλλουν τα έμβρυα των νέων, μη διαμορφωμένων ακόμα ιδεολογικών προϋποθέσεων για τις σχέσεις του ανθρώπου προς τον άνθρωπο. Το ενδιαφέρον προς τα ζητήματα αυτά εξηγείται από την ανάγκη να ξεκαθαριστεί η κατάσταση, από μια ανάγκη προς νέους προσανατολισμούς. Σ' αυτό οφείλεται επίσης και η αντίδραση ενάντια στις παραποιήσεις και την απάτη της αστικής κοινωνίας. Οι αλλαγές των μορφών του γάμου και της οικογένειας στην πορεία της ιστορίας, σε εξάρτησή τους απ' την οικονομία, είναι ένα βολικό μέσο για το ξερίζωμα από το μυαλό των εργατριών της προκατάληψης για την αιωνιότητα της αστικής κοινωνίας. Μια ιστορικο-κριτική στάση απέναντί της πρέπει να φτάνει ανεπιφύλαχτα στη διάλυση του αστικού καθεστώτος, στο ξεσκέπασμα της ουσίας του και των συνεπειών που προκαλεί, συμπεριλαμβανομένου του στιγματισμού της απατεωνίστικης ηθικής. Ολοι οι δρόμοι οδηγούν στη Ρώμη. Η κάθε μαρξιστική ανάλυση που αφορά ένα σπουδαίο τμήμα του ιδεολογικού εποικοδομήματος της κοινωνίας, ένα σημαντικό κοινωνικό φαινόμενο οφείλει να οδηγεί στην ανάλυση του αστικού καθεστώτος και της βάσης του, της ατομικής ιδιοχτησίας, και κάθε τέτοια ανάλυση οφείλει να οδηγεί στο συμπέρασμα ότι «πρέπει να καταστραφεί η Καρχηδόνα».
Ο Λένιν κουνούσε το κεφάλι χαμογελώντας.
-- Ωστε έτσι! Εσείς, ακριβώς σαν δικηγόρος υπερασπίζεστε τις συντρόφισσές σας και το κόμμα σας! Εννοείται, αυτό που λέτε, είναι δίκαιο. Για το λάθος όμως που έγινε στη Γερμανία, αυτό μπορεί στην καλύτερη περίπτωση να χρησιμεύσει για συγχώρηση, μα όχι για δικαιολογία. Το λάθος παραμένει λάθος. Μπορείτε εσείς να με βεβαιώσετε πως στη διάρκεια της ανάγνωσης και των συζητήσεων τα ζητήματα του φύλου και του γάμου εξετάζονται από την άποψη ενός συνεπούς, συνδεμένου με τη ζωή, ιστορικού υλισμού; Αυτό το πράγμα προϋποθέτει πολύπλευρες βαθιές γνώσεις, την πλέον ξεκάθαρη μαρξιστική αφομοίωση τεράστιου υλικού. Πού έχετε εσείς τώρα δυνάμεις για τέτοιο πράγμα; Αν είχατε τέτοιες δυνάμεις, ποτέ δε θα συνέβαινε ώστε μια μπροσούρα, σαν αυτή που λέμε, να χρησίμευε για διδαχτικό υλικό στις βραδιές ανάγνωσης και συζήτησης. Αντί να την κριτικάρουν, τη συνιστούν και τη διαδίδουν. Πού λοιπόν οδηγεί σε τελευταία ανάλυση αυτή η μη ικανοποιητική, η μη μαρξιστική συζήτηση; Στο να μην εκλαμβάνονται σαν μέρη του κύριου κοινωνικού ζητήματος τα ζητήματα του φύλου και του γάμου. Απεναντίας, το μεγάλο κοινωνικό ζήτημα αρχίζει να φαίνεται σαν εξάρτημα του ζητήματος του φύλου. Το πρωταρχικό περνάει σε δευτερεύουσα μοίρα. Αυτό όχι μόνο παρεμποδίζει το ξεκαθάρισμα αυτού του ζητήματος, μα συσκοτίζει γενικά τη σκέψη, συσκοτίζει την ταξική συνείδηση των εργατριών.
Εκτός απ' αυτό, θα κάνω ακόμα μια όχι περιττή παρατήρηση. Ηδη ο σοφός Σολομών έλεγε: «Καιρός παντί πράγματι». Πέστε μου, σας παρακαλώ, είναι τώρα ώρα να απασχολείτε τις εργάτριες επί μήνες ολόκληρους για το πώς αγαπούν και αγαπιούνται, για το πώς να κορτάρουν και να κορτάρονται; Και, εννοείται, πώς γίνονταν αυτά στο παρελθόν, πώς γίνονται τώρα και πώς θα γίνονται στο μέλλον και μάλιστα στους διάφορους λαούς. Και αυτό, παρακαλώ, το ονομάζουν με καμάρι ιστορικό υλισμό. Τώρα ο νους και ο λογισμός των εργατριών πρέπει να κατευθύνεται στην προλεταριακή επανάσταση. Αυτή θα δημιουργήσει τις βάσεις και για μια πραγματική ανανέωση των θεσμών του γάμου και των σχέσεων ανάμεσα στα δύο φύλα. Τώρα όμως στην πρώτη σειρά προβάλλουν εντελώς άλλα προβλήματα κι όχι οι μορφές του γάμου στους νέγρους της Αυστραλίας, ούτε οι εσωοικογενειακοί γάμοι του αρχαίου κόσμου. Η ιστορία βάζει στην ημερήσια διάταξη για τον Γερμανό προλετάριο, όπως και πριν, το ζήτημα των Σοβιέτ, το ζήτημα της Συνθήκης των Βερσαλιών και της επίδρασής της πάνω στη ζωή των γυναικών, το ζήτημα της ανεργίας, του μεροκάματου που πέφτει, των φόρων και πολλά άλλα. Κοντολογίς, επιμένω στην άποψή μου πως δεν είναι σωστή, δεν είναι καθόλου σωστή αυτή η μέθοδος για την πολιτική και κοινωνική διαφώτιση των εργατριών. Πώς και δε μιλήσατε; Σεις έπρεπε ν' αντιτάξετε το κύρος σας ενάντια σ' αυτά.
Εξήγησα στον εφαρπασμένο φίλο μου πως δεν παρέλειψα καμιά ευκαιρία που να μην κάνω κριτική, που να μη διαφωνήσω με τις συντρόφισσες καθοδηγήτριες, να βγάζω και λόγους σε διάφορα μέρη. Εξάλλου, εκείνος γνωρίζει το ουδείς προφήτης εν τη εαυτού πατρίδι και μέσα στους συγγενείς του. Με την κριτική μου γέννησα την υποψία πως «είναι μέσα μου ακόμα δυνατές οι επιβιώσεις των σοσιαλδημοκρατικών θέσεων και του μικροαστισμού παλιάς μόδας». Ωστόσο, η κριτική έπιασε τόπο. Τα ζητήματα του φύλου και του γάμου δεν αποτελούν πια τα κεντρικά θέματα στους ομίλους και στις βραδιές συζητήσεων.
Ο Λένιν συνέχισε να ξετυλίγει το νήμα των σκέψεών του.
-- Ξέρω, ξέρω, είπε, σχετικά μ' αυτό, και με υποπτεύονται κάποτε για φιλισταϊσμό. Το αντιμετωπίζω όμως ήρεμα. Πάντα είναι τρομερά έξυπνα τα κιτρινόραμφα κλωσόπουλα, που μόλις βγήκαν από τ' αυγό των αστικών αντιλήψεων. Μας συμβαίνει να το υφιστάμεθα αυτό, αλλά δε σκοπεύουμε και «να διορθωθούμε». Και το νεολαιίστικο κίνημα υποφέρει από τις τωρινές απόψεις των ζητημάτων του φύλου και από το υπερβολικό ενδιαφέρον προς αυτά τα ζητήματα.
Ο Λένιν τόνισε ειρωνικά τη λέξη «τωρινές» και ταυτόχρονα σαν να έδειχνε αποστροφή.
-- Οπως με πληροφόρησαν, τα ζητήματα του φύλου αποτελούν επίσης το αγαπημένο αντικείμενο μελέτης των νεολαιίστικών σας οργανώσεων. Λένε πως δε φτάνουν οι ομιλητές πάνω σ' αυτό το ζήτημα. Αυτή η αηδία είναι εξαιρετικά επιζήμια για το νεολαιίστικο κίνημα, είναι εξαιρετικά επικίνδυνη. Μπορεί μάλλον να συντελέσει σ' έναν υπέρμετρο ερεθισμό, σε υπόθαλψη της σεξουαλικής ζωής σε ορισμένα πρόσωπα και να επιφέρει υπόσκαψη της υγείας και των δυνάμεων των νέων. Οφείλουμε να παλέψουμε και ενάντια σ' αυτό το φαινόμενο. Εξάλλου, δεν είναι λίγα τα σημεία προσέγγισης του γυναικείου και του νεολαιίστικου κινήματος. Οι κομμουνίστριες συντρόφισσές μας πρέπει παντού να κάνουν μια σχεδιασμένη δουλειά από κοινού με τη νεολαία. Αυτό τις ανεβάζει, τις μεταφέρει από τον κόσμο της ατομικής μητρότητας στον κόσμο της κοινωνικής μητρότητας. Είναι απαραίτητο να βοηθάμε στην οποιαδήποτε αφύπνιση της κοινωνικής ζωής και δράσης των γυναικών, για να μπορέσουν να υπερνικήσουν τη στενότητα της μικροαστικής, ατομιστικής, οικιακής και οικογενειακής ψυχολογίας τους. Αλλά αυτό να γίνεται μαζί με τ' άλλα.
Και σε μας επίσης ένα σημαντικό τμήμα της νεολαίας ασχολείται επισταμένα «με την αναθεώρηση της αστικής αντίληψης και της αστικής ηθικής» στα ζητήματα του φύλου. Και, πρέπει να προσθέσω, ένα σημαντικό τμήμα της καλύτερης νεολαίας μας, που πραγματικά πολλά υπόσχεται. Το ζήτημα έχει όπως προ ολίγου υποδείξατε. Μέσα στην ατμόσφαιρα των συνεπειών του πολέμου και της επανάστασης, που άρχισε, γκρεμίζονται, χάνοντας την ανασταλτική τους δύναμη, οι παλιές ιδεολογικές αξίες. Οι νέες αξίες αποκρυσταλλώνονται βαθμιαία, με την πάλη. Επαναστατικοποιούνται οι αντιλήψεις σχετικά με τις σχέσεις του ανθρώπου προς τον άνθρωπο, σχετικά με τις σχέσεις του άντρα προς τη γυναίκα, επαναστατικοποιούνται και τα αισθήματα και οι σκέψεις. Ανάμεσα στο δικαίωμα του ατόμου και στο δικαίωμα της κολεχτίβας και, συνεπώς, και στις υποχρεώσεις του ατόμου μπαίνουν νέα σύνορα. Αυτό είναι μια αργή και συχνά πολύ οδυνηρή πορεία εξαφάνισης και γέννησης. Ολα αυτά αφορούν και τον τομέα των σεξουαλικών σχέσεων, γάμου, οικογένειας. Η αποσύνθεση, το σάπισμα, η βρωμιά του αστικού γάμου, με το δύσκολό του διαζύγιο, με την ελευθερία για το σύζυγο και τη σκλαβιά για τη σύζυγο, το επαίσχυντο ψεύδος της σεξουαλικής ηθικής και των σχέσεων προκαλούν στους καλύτερους ανθρώπους βαθύ αίσθημα αποτροπιασμού.
Η καταπίεση των νόμων του αστικού κράτους για το γάμο και την οικογένεια επιδεινώνει το κακό και οξύνει τις προστριβές. Είναι η καταπίεση της «ιεράς ατομικής ιδιοχτησίας». Αυτή εξαγιάζει την εξαγορά, την ποταπότητα, τη βρωμιά. Η κατά σύμβαση απατεωνιά της «τίμιας» αστικής κοινωνίας συμπληρώνει τα υπόλοιπα. Οι άνθρωποι ξεσηκώνονται ενάντια στη χυδαιότητα και στη διαστροφή που επικρατεί. Και σ' αυτή την εποχή, που γκρεμίζονται πανίσχυρα κράτη, που σπάνε οι παλιές σχέσεις κυριαρχίας, που αρχίζει να πεθαίνει ένας ολόκληρος κοινωνικός κόσμος, σ' αυτή την εποχή αλλάζουν γρήγορα τα αισθήματα του ξεχωριστού ατόμου. Μια υποκινητική δίψα για ποικιλία απολαύσεων γίνεται εύκολα ασυγκράτητη. Οι μορφές του γάμου και των σχέσεων των φύλων υπό την αστική έννοια δεν ικανοποιούν πια. Στον τομέα του γάμου και των σεξουαλικών σχέσεων ζυγώνει μια επανάσταση, επάξια της προλεταριακής. Εννοείται πως το εξαιρετικά μπερδεμένο κουβάρι των ζητημάτων, που βάζει η επανάσταση στην ημερήσια διάταξη απασχολεί τόσο τις γυναίκες, όσο και τη νεολαία. Και αυτές και εκείνη βασανίζονται πάρα πολύ από τη σημερινή ακαταστασία στον τομέα των σεξουαλικών σχέσεων. Η νεολαία ξεσηκώνεται ενάντια σ' αυτά με την προσιδιάζουσα στην ηλικία της ορμητικότητα. Αυτό είναι ευνόητο. Δε θα υπήρχε μεγαλύτερο ψεύδος, παρά αν αρχίζαμε να κηρύττουμε στη νεολαία τον καλογερίστικο ασκητισμό και την αγιότητα της βρωμερής αστικής ηθικής. Είναι όμως ζήτημα αν είναι καλό τα ζητήματα του φύλου, που αυτά τα χρόνια προβάλλουν έντονα από φυσιολογικές αιτίες, να γίνονται το επίκεντρο της ψυχικής κατάστασης της νεολαίας. Οι συνέπειες είναι κυριολεκτικά ολέθριες. Μπορείτε να ρωτήσετε γι' αυτό τη σ. Λίλινα. Αυτή θα έχει πείρα λόγω της ευρείας δουλειάς της στα διάφορα διαπαιδαγωγικά ιδρύματα και ξέρετε πως αυτή είναι πραγματική κομμουνίστρια δίχως προλήψεις.
-- Εννοείται πως «βασίζεται σε αρχές», και στηρίζεται τάχα στη θεωρία, η αλλαγή στάσης της νεολαίας στα ζητήματα της σεξουαλικής ζωής. Πολλοί ονομάζουν τη θέση τους «επαναστατική» και «κομμουνιστική». Αυτοί σκέφτονται ειλικρινά πως έτσι είναι. Αυτό, σε μένα το γέρο, δεν κάνει εντύπωση. Αν και εγώ λιγότερο παντός άλλου είμαι μελαγχολικός ασκητής, όμως σε μένα η λεγόμενη «νέα σεξουαλική ζωή» της νεολαίας, και συχνά και των μεγάλων, μου φαίνεται πολύ συχνά εντελώς αστική, μου φαίνεται μια παραλλαγή του αγαθού αστικού οίκου ανοχής. Ολα αυτά δεν έχουν τίποτα το κοινό με τον ελεύθερο έρωτα, όπως τον καταλαβαίνουμε εμείς, οι κομμουνιστές. Εσείς φυσικά ξέρετε, περίφημη θεωρία, ότι τάχα στην κομμουνιστική κοινωνία για να ικανοποιήσεις τους σεξουαλικούς σου πόθους και την ερωτική σου ανάγκη θα είναι τόσο απλό και ασήμαντο σαν να πίνεις ένα ποτήρι νερό. Η νεολαία μας απ' αυτή τη θεωρία του «ποτηριού με νερό» λύσσαξε, κυριολεκτικά λύσσαξε. Η θεωρία αυτή έγινε η κακή μοίρα πολλών αγοριών και κοριτσιών. Οι οπαδοί της ισχυρίζονται πως η θεωρία αυτή είναι μαρξιστική. Ευχαριστώ πολύ, για ένα τέτοιο «μαρξισμό» που συνδέει άμεσα, απ' ευθείας και εξ ολοκλήρου, αποκλειστικά και μόνο εκ της οικονομικής βάσης, όλα τα φαινόμενα και τις αλλαγές που συντελούνται στο ιδεολογικό εποικοδόμημα της κοινωνίας. Το ζήτημα όμως δεν είναι καθόλου τόσο απλό. Υπάρχει κάποιος Φρίντριχ Ενγκελς που προ πολλού ήδη καθόρισε αυτή την αλήθεια, που αφορά τον ιστορικό υλισμό.
Θεωρώ τη θεωρία του «ποτηριού με νερό» απολύτως μη μαρξιστική και επιπλέον αντικοινωνική. Στη σεξουαλική ζωή εκδηλώνεται όχι μόνο εκείνο που δίνεται απ' τη φύση αλλά και εκείνο που επιπλέον εισάγεται απ' τον πολιτισμό, ανεξάρτητα αν είναι ανώτερο ή κατώτερο. Ο Ενγκελς, στην «Καταγωγή της οικογένειας», υποδείχνει πόσο σοβαρό είναι να εξελιχθεί και να ραφιναριστεί ο σεξουαλικός έρωτας. Οι σχέσεις ανάμεσα στα φύλα δεν είναι απλώς έκφραση παιχνιδιού ανάμεσα στην κοινωνική οικονομία και στη φυσική ανάγκη. Δε θα ήταν μαρξισμός, μα ορθολογιστική στενοκεφαλιά, αν επιδιώκαμε να αναγάγουμε άμεσα στην οικονομική βάση της κοινωνίας την αλλαγή αυτών των σχέσεων, καθ' εαυτών, αποσπασμένων απ' τη γενική σύνδεσή τους με την όλη ιδεολογία. Εννοείται, η δίψα απαιτεί ικανοποίηση. Μπορεί όμως ένας ομαλός κοινωνικός άνθρωπος κάτω από ομαλές συνθήκες να ξαπλώσει στο δρόμο μέσα στη λάσπη και να πιει νερό απ' το βάλτο; 'Η ακόμα και από ένα ποτήρι που στις άκρες του ακούμπησαν δεκάδες χίλια; Μα το σπουδαιότερο απ' όλα είναι η κοινωνική πλευρά. Το να πίνεις νερό είναι πραγματικά ατομική σου υπόθεση. Στον έρωτα όμως συμμετέχουν δυο, και γεννιέται τρίτος, η νέα ζωή. Εδώ περικλείεται το κοινωνικό συμφέρον, δημιουργείται η υποχρέωση απέναντι στην κολεχτίβα.
-- Σαν κομμουνιστής δεν τρέφω ούτε την παραμικρότερη συμπάθεια προς τη θεωρία του «ποτηριού με νερό», έστω κι αν είναι στολισμένη με την ταμπέλα του «απελευθερωμένου έρωτα». Κι ακόμα δεν είναι ούτε νέα, ούτε και κομμουνιστική. Πιθανόν να θυμάστε που τη θεωρία αυτή τη διακήρυσσαν στη λογοτεχνία των σαλονιών, στα μέσα περίπου του περασμένου αιώνα σαν «χειραφέτηση της καρδιάς». Η μπουρζουαζία τη μετέτρεψε στην πράξη σε χειραφέτηση του σώματος. Το κήρυγμα εκείνου του καιρού ήταν πιο έξυπνο απ' ό,τι τώρα, τι γίνεται στην πράξη δεν μπορώ να κρίνω.
Δεν είναι που θέλω με την κριτική μου να κηρύξω τον ασκητισμό. Ούτε μου πέρασε απ' το νου. Ο κομμουνισμός πρέπει να φέρνει μαζί του όχι τον ασκητισμό, αλλά τη χαρά της ζωής και τη ζωτικότητα, που δημιουργεί και η πληρότητα της ερωτικής ζωής. Εχω τη γνώμη όμως πως η συχνά παρατηρούμενη τώρα πέραν των ορίων σεξουαλική ζωή, δε συνεπιφέρει τη χαρά και τη ζωτικότητα, μα, απεναντίας, τις λιγοστεύει. Σε καιρό επανάστασης, αυτό είναι άσχημο, πολύ άσχημο.
Για τη νεολαία ιδιαίτερα είναι απαραίτητη η χαρά και η ζωτικότητα. Υγιεινό σπορ - γυμναστική, κολύμπι, εκδρομές, κάθε λογής φυσική αγωγή, ποικιλία πνευματικών ενδιαφερόντων, μελέτη, ανάλυση, έρευνα και όλα αυτά κατά το δυνατόν μαζί! Ολα αυτά δίνουν στη νεολαία περισσότερα απ' ό,τι συνεχείς λόγοι και συζητήσεις για τα ζητήματα του φύλου και των λεγομένων «απολαύσεων της ζωής». Νους υγιής εν σώματι υγιή. Ούτε καλόγηρος, ούτε Δον Ζουάν, αλλά ούτε και Γερμανός φιλισταίος, σαν μέση οδός. Εσείς εξάλλου γνωρίζετε το νεαρό σύντροφο Χιζ. Είναι ένας θαυμάσιος νέος με μεγάλα χαρίσματα! Φοβούμαι πως απ' αυτόν δε θα βγει παρ' όλα αυτά τίποτα της προκοπής. Μαινόμενος ρίχνεται από τη μια ερωτική ιστορία στην άλλη. Αυτό δε βοηθάει ούτε για την πολιτική πάλη, ούτε για την επανάσταση. Δεν μπορώ επίσης να εγγυηθώ πως είναι σίγουρες και σταθερές στην πάλη κείνες οι γυναίκες που οι ατομικές τους υποθέσεις περιπλέκονται με την πολιτική ή οι άντρες που τρέχουν πίσω από κάθε ποδόγυρο και αφήνουν να τους τυλίξει το κάθε θηλυκό. Οχι, όχι αυτά δεν ταιριάζουν με την επανάσταση.
Ο Λένιν σηκώθηκε απότομα χτυπώντας το χέρι πάνω στο τραπέζι και έκανε μερικά βήματα στο δωμάτιο.
-- Η επανάσταση απαιτεί από τις μάζες, απ' το άτομο συγκέντρωση, ένταση των δυνάμεων. Δεν ανέχεται τις οργιακές καταστάσεις, σαν εκείνες που είναι συνήθειες στους ήρωες και τις ηρωίδες της λογοτεχνίας της παρακμής του Ντ. Ανούντσιο. Η έλλειψη αυτοκυριαρχίας στη σεξουαλική ζωή είναι αστική: Είναι σημάδι αποσύνθεσης. Το προλεταριάτο είναι τάξη που ανεβαίνει. Δεν έχει ανάγκη από μεθύσι που θα το αποβλάκωνε ή θα το ερέθιζε. Δεν του χρειάζεται ούτε το μεθύσι του σεξουαλικού εκτραχηλισμού, ούτε το μεθύσι με αλκοόλ. Δεν του επιτρέπεται και δε θέλει να ξεχάσει την ποταπότητα, τη βρωμιά και τη βαρβαρότητα του καπιταλισμού. Αντλεί τα ισχυρότερα κίνητρα για πάλη από την κατάσταση της τάξης του, απ' το κομμουνιστικό ιδανικό. Του χρειάζονται ξεκάθαρα πράγματα, ξεκάθαρα και πάλι ξεκάθαρα. Γι' αυτό, επαναλαμβάνω, δε θα πρέπει να υπάρχει κανένα αδυνάτισμα, καμιά εξάντληση και καταστροφή δυνάμεων. Αυτοκυριαρχία, αυτοπειθαρχία - όχι υποδούλωση. Αυτά χρειάζονται και στον έρωτα. Να με συγχωρέσετε όμως, Κλάρα. Ξέκλινα πολύ από το αρχικό σημείο της συνομιλίας μας. Γιατί δε με ανακαλέσατε στην τάξη; Η ανησυχία με ανάγκασε να μιλήσω πολύ. Πολύ με απασχολεί το μέλλον της νεολαίας μας. Αυτή αποτελεί ένα μέρος της επανάστασης. Και αν οι επιζήμιες εκδηλώσεις της αστικής κοινωνίας αρχίσουν να μεταδίδονται και στον κόσμο της επανάστασης, τόσο πλατιά, όσο πλατιά απλώνονται οι ρίζες μερικών αγριόχορτων, τότε καλύτερα να τις αντιπολεμήσουμε έγκαιρα. Εξάλλου και τα ζητήματα που θίξαμε αποτελούν επίσης μέρος του γυναικείου προβλήματος.
Ο Λένιν μιλούσε πολύ ζωηρά και πειστικά. Ενιωθα πως η κάθε λέξη του έβγαινε από τα κατάβαθα της ψυχής του. Αυτό το επιβεβαίωνε η έκφραση του προσώπου του. Κάπου - κάπου με μια απότομη χειρονομία υπογράμμιζε τη σκέψη του. Εμενα κατάπληκτη, πώς ο Λένιν παράλληλα με τα πιο σπουδαία πολιτικά ζητήματα, έδινε τόση μεγάλη προσοχή και στα μεμονωμένα φαινόμενα και τα ανέλυε. Και όχι μόνο τα φαινόμενα στη Σοβιετική Ρωσία, μα και στα καπιταλιστικά κράτη. Σαν βαθυστόχαστος μαρξιστής, συνελάμβανε το μεμονωμένο, όπου και μ' οποιαδήποτε μορφή κι αν εκδηλωνόταν, στη σύνδεσή του με το μεγάλο, με το σύνολο, εκτιμώντας τη σημασία του γι' αυτό το σύνολο. Η θέλησή του, ο σκοπός της ζωής του, κατευθυνόταν ολοκληρωτικά χωρίς ταλαντεύσεις, σαν ακατάβλητη δύναμη της φύσης, σ' ένα πράγμα, στην επιτάχυνση της επανάστασης σαν υπόθεσης των μαζών. Ολα τα εκτιμούσε ανάλογα με την επίδραση που θα μπορούσαν να ασκήσουν στις συνειδητές μαχητικές δυνάμεις της επανάστασης, τόσο στις εθνικές όσο και στις διεθνείς, καθώς υπολογίζοντας απόλυτα τα ιστορικά δεδομένα των ιδιομορφιών στις διάφορες χώρες και τα ξεχωριστά στάδια ανάπτυξής τους, είχε πάντα μπρος στα μάτια του την ενιαία αδιαίρετη παγκόσμια προλεταριακή επανάσταση.
-- «Πόσο λυπάμαι, σύντροφε Λένιν, πετάχτηκα, που τα λόγια σας δεν τα άκουσαν εκατοντάδες, χιλιάδες άνθρωποι. Εσείς εξάλλου ξέρετε πως δε χρειάζεται να πείσετε εμένα. Πόσο σπουδαίο όμως θα ήταν, αν άκουαν τη γνώμη σας και οι φίλοι και οι εχθροί!».
Ο Λένιν χαμογέλασε με αγαθότητα:
-- Ισως κάποτε μιλήσω ή γράψω για τα ζητήματα που θίξαμε. Αργότερα, όχι τώρα. Τώρα πρέπει όλος ο χρόνος και όλες οι δυνάμεις να συγκεντρώνονται σε άλλα πράγματα. Υπάρχουν πιο σοβαρές, πιο δύσκολες μέριμνες. Ο αγώνας για τη διαφύλαξη και το δυνάμωμα της σοβιετικής εξουσίας θ' αργήσει πολύ ακόμα να τελειώσει. Πρέπει να κοιτάξουμε να χωνέψουμε, όσο γίνεται καλύτερα, γιατί είχε αυτή την έκβαση ο πόλεμος με την Πολωνία. Στο νότο υπάρχει ακόμα ο Βράνγκελ. Είναι αλήθεια πως έχω τη σταθερή πεποίθηση πως θα τα βγάλουμε πέρα μαζί του. Αυτό θα τους αναγκάσει να βάλουν μυαλό και τους Αγγλους και τους Γάλλους ιμπεριαλιστές και τους μικρούς υποταχτικούς τους. Μπροστά μας όμως στέκει το ακόμα δυσκολότερο καθήκον μας, η ανασυγκρότηση. Κατά την πορεία της θα διευθετηθούν σημαντικά και τα ζητήματα των σχέσεων των δύο φύλων, και τα ζητήματα γάμου και οικογένειας. Και για την ώρα εσείς πρέπει να παλεύετε όταν και όπου χρειαστεί. Δεν πρέπει να επιτρέπετε τα ζητήματα αυτά να ερμηνεύονται κατά μη μαρξιστική μέθοδο και να δημιουργούν έδαφος για αποδιοργανωτικές παρεκκλίσεις και διαστρεβλώσεις. Εφτασα, επιτέλους, στη δική σας δουλειά.
Ο Λένιν κοίταξε το ρολόι του.
-- Εχει περάσει, είπε, κατά το ήμισυ ο χρόνος που διαθέτω. Φλυάρησα πολύ. Θα πρέπει να γράψετε τις καθοδηγητικές θέσεις για την κομμουνιστική δουλειά μέσα στις γυναίκες. Ξέρω ότι αντικρίζετε το ζήτημα από την άποψη των αρχών, ξέρω και την πραχτική πείρα σας. Γι' αυτό θα είναι σύντομη η συνομιλία μας πάνω σ' αυτή τη δουλειά. Ετσι λοιπόν, επί το έργον. Πώς αντιλαμβάνεστε αυτές τις θέσεις εσείς;
Του είπα με δυο λόγια τις απόψεις μου. Ο Λένιν κούνησε κάμποσες φορές επιδοκιμαστικά το κεφάλι, χωρίς να με διακόψει. Οταν τέλειωσα, τον κοίταξα ερωτηματικά.
-- Σωστά, είπε, μιλήστε γι' αυτή τη δουλειά και με τον Ζηνόβιεφ. Θα ήταν επίσης καλό να βγάζατε κανένα λόγο γι' αυτό, σε συνεδρίαση των υπεύθυνων κομματικών γυναικείων στελεχών και να υποβάλετε σε συζήτηση το ζήτημα. Είναι λυπηρό που δεν είναι η σ. Ινέσσι.2Είναι άρρωστη και έφυγε στον Καύκασο. Υστερα από τη συζήτηση να γράψετε τις θέσεις. Θα τις εξετάσει η επιτροπή και η Εκτελεστική Επιτροπή θα αποφασίσει οριστικά. Θα πω τη γνώμη μου μόνο πάνω σε ορισμένα βασικά σημεία, στα οποία συμμερίζομαι απόλυτα την άποψή σας. Μου φαίνονται σπουδαίες επίσης και για την τρέχουσα διαφωτιστική και προπαγανδιστική δουλειά μας, μια και θέλουμε να προετοιμάσουμε επιτυχείς εκδηλώσεις και νικηφόρες μάχες.
Οι θέσεις πρέπει να υπογραμμίζουν έντονα πως η πραγματική απελευθέρωση της γυναίκας είναι δυνατή μόνο μέσω του κομμουνισμού. Πρέπει να ξεκαθαριστεί ριζικά το ζήτημα της αδιάσπαστης σύνδεσης που υπάρχει ανάμεσα στην κατάσταση της γυναίκας, σαν ανθρώπου και μέλους της κοινωνίας, και της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής. Ετσι θα ξεχωρίσουμε για καλά από το αστικό κίνημα για τη «χειραφέτηση της γυναίκας». Αυτό θέτει επίσης τις βάσεις για την εξέταση του γυναικείου ζητήματος, σαν τμήματος του κοινωνικού, εργατικού ζητήματος, και επιτρέπει έτσι να το συνδέσουμε γερά με τον προλεταριακό ταξικό αγώνα και την επανάσταση. Το γυναικείο κομμουνιστικό κίνημα πρέπει κι αυτό να είναι μαζικό, πρέπει να είναι μέρος του γενικού μαζικού κινήματος, όχι μόνο του κινήματος των προλεταρίων, μα όλων των εκμεταλλευομένων και καταπιεζομένων, όλων των θυμάτων του καπιταλισμού. Εκεί έγκειται η σημασία του γυναικείου κινήματος για τον ταξικό αγώνα του προλεταριάτου και για το ιστορικό του δημιουργικό καθήκον: Τη δημιουργία της κομμουνιστικής κοινωνίας. Μπορούμε με το δίκιο μας να είμαστε περήφανοι για το ότι το άνθος των γυναικών - επαναστατριών βρίσκεται στο κόμμα μας, στην Κομμουνιστική Διεθνή. Αυτό όμως ακόμα δεν έχει αποφασιστική σημασία. Πρέπει να τραβήξουμε τα εκατομμύρια των εργαζόμενων γυναικών στην πόλη και στο χωριό να συμμετάσχουν στην πάλη μας, και ιδιαίτερα στο έργο της κομμουνιστικής αναδιοργάνωσης της κοινωνίας. Χωρίς τις γυναίκες δεν μπορεί να υπάρξει πραγματικό μαζικό κίνημα.
Από τις αντιλήψεις μας στον ιδεολογικό τομέα βγαίνουν και τα οργανωτικά μέτρα. Κανενός είδους ξεχωριστές οργανώσεις των κομμουνιστριών! Η κομμουνίστρια είναι τέτοιο μέλος του κόμματος, όπως και ο κομμουνιστής, με τις ίδιες υποχρεώσεις και δικαιώματα. Πάνω σ' αυτό δεν μπορούν να υπάρχουν κανενός είδους διχογνωμίες. Δεν πρέπει ωστόσο να κλείνουμε τα μάτια μπροστά στα γεγονότα. Το κόμμα πρέπει να έχει όργανα, εργατικές ομάδες, επιτροπές, τμήματα ή όπως αλλιώς τις πούμε, που το βασικό τους καθήκον θα είναι να αφυπνίζουν τις πλατιές μάζες των γυναικών, να τις συνδέουν με το κόμμα και να τις κρατάν κάτω από την επιρροή του. Γι' αυτό είναι εννοείται απαραίτητο να διεξάγουμε απόλυτα συστηματική δουλειά μέσα σ' αυτές τις γυναικείες μάζες. Πρέπει να διαφωτίζουμε τις γυναίκες, που βγήκαν απ' την παθητικότητα, να τις στρατολογούμε και να τους δίνουμε τα εφόδια για τον προλεταριακό ταξικό αγώνα κάτω από την καθοδήγηση του Κομμουνιστικού Κόμματος. Εχω συνάμα υπόψη μου όχι μόνο τις προλετάρισσες, που δουλεύουν στα εργοστάσια ή στην κουζίνα του σπιτιού. Αναλογίζομαι και τις αγρότισσες, τις γυναίκες των διαφόρων μικροαστικών στρωμάτων. Ολες αυτές είναι επίσης θύματα του καπιταλισμού και έγιναν περισσότερο από κάθε άλλη φορά θύματά του από τον καιρό του πολέμου. Από την ψυχοσύνθεσή του όλος αυτός ο γυναικείος κόσμος δείχνει αδιαφορία στην πολιτική, είναι ακοινώνητες, καθυστερημένες, είναι στενός ο κύκλος δράσης τους, όλος ο τρόπος της ζωής τους. Ετσι έχουν τα πράγματα. Θα ήταν ανοησία, μεγάλη ανοησία, αν δεν το προσέχαμε αυτό. Μας χρειάζονται δικά μας όργανα, που να κάνουν δουλειά μέσα σ' αυτές, μας χρειάζονται ειδικές οργανωτικές μορφές και μέθοδοι ζύμωσης. Αυτό δεν είναι υπεράσπιση των «δικαιωμάτων της γυναίκας», κατά τον τρόπο των αστών, είναι εφαρμοσμένη επαναστατική σκοπιμότητα.
Είπα στον Λένιν πως είναι πολύτιμο στήριγμα για μένα οι συλλογισμοί του. Πολλοί σύντροφοι, πολύ καλοί σύντροφοι πάλευαν με τον πιο αποφασιστικό τρόπο ενάντια στη δημιουργία ειδικών οργάνων από το κόμμα για μια προγραμματισμένη δουλειά μέσα στις πλατιές γυναικείες μάζες. Το χαρακτήριζαν αυτό επιστροφή στις σοσιαλδημοκρατικές παραδόσεις, στην περιβόητη «χειραφέτηση της γυναίκας». Προσπαθούσαν να αποδείξουν πως τα κομμουνιστικά κόμματα μια και αναγνωρίζουν κατ' αρχήν και απόλυτα την ισοτιμία της γυναίκας, πρέπει να δουλεύουν μέσα στις μάζες των εργαζομένων χωρίς κανέναν ξεχωρισμό. Ο τρόπος δουλειάς με τις γυναίκες πρέπει να είναι ο ίδιος όπως και με τους άντρες. Οιαδήποτε απόπειρα να παρθούν υπόψη, όσον αφορά την προπαγάνδα ή την οργάνωση, οι περιπτώσεις που ανέφερε ο Λένιν, κακοχαρακτηρίζονταν από τους υπερασπιστές των αντιθέτων απόψεων σαν οπορτουνισμός, σαν προδοσία και άρνηση αρχών.
- Αυτό δεν είναι καινούριο, και δεν αποτελεί απόδειξη διαφώνησε ο Λένιν. Μην αφήνετε να σας παραπλανάνε. Γιατί πουθενά, ούτε και στη Σοβιετική Ρωσία, δεν έχουμε στο κόμμα ίδιο με τους άντρες αριθμό γυναικών; Γιατί είναι τόσο μικρός ο αριθμός των επαγγελματικά οργανωμένων γυναικών; Τα γεγονότα αυτά μας υποχρεώνουν να σκεφτούμε. Το να μην παραδέχεται κανείς την ανάγκη ύπαρξης ειδικών οργάνων για τη δουλειά μας μέσα στις πλατιές γυναικείες μάζες, είναι μία των εκδηλώσεων της υπέρμετρα βασισμένης σε αρχές και εξαιρετικά ριζοσπαστικής απόψεως των «αγαπητών φίλων» μας του Κομμουνιστικού Εργατικού Κόμματος.3 Σύμφωνα μ' αυτούς, πρέπει να υπάρχει μόνο μορφή οργάνωσης: η εργατική ένωση. Εγώ αυτό το ξέρω. Η καταφυγή στις αρχές, εκδηλώνεται σε πολλά κεφάλια με επαναστατικές διαθέσεις, αλλά κεφάλια με συγχύσεις, «για να μη γίνει κανένα λάθος στις έννοιες», δηλ. όταν το μυαλό αρνείται να συλλάβει το νόημα των γεγονότων, όπου πρέπει να στραφεί η προσοχή. Πώς αντιμετωπίζουν οι φύλακες αυτοί της «καθαρότητας των αρχών» τις υποχρεώσεις που μας επιβάλλονται από την ιστορία στην επαναστατική μας πολιτική; Ολοι αυτοί οι συλλογισμοί γίνονται σκόνη μπροστά στην αδυσώπητη αναγκαιότητα: δεν μπορούμε να πραγματοποιούμε τη δικτατορία του προλεταριάτου χωρίς τα εκατομμύρια των γυναικών, δεν μπορούμε χωρίς αυτές να οικοδομούμε τον κομμουνισμό. Πρέπει να βρούμε το δρόμο προς αυτές, πρέπει πολλά να μελετήσουμε, να κάνουμε πολλές δοκιμές για να τον βρούμε.
Γι' αυτό είναι απόλυτα σωστό το ότι προβάλλουμε αιτήματα προς όφελος των γυναικών. Αυτό δεν είναι ένα μίνιμουμ πρόγραμμα, δεν είναι πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων στο πνεύμα του σοσιαλδημοκρατισμού, στο πνεύμα της ΙΙ Διεθνούς. Αυτό δεν είναι αναγνώριση, ότι πιστεύουμε στην αιωνιότητα ή έστω στη μακρόχρονη ύπαρξη της αστικής τάξης και του κράτους της. Δεν είναι επίσης ούτε απόπειρα να καθησυχάσουμε τις μάχες των γυναικών με μεταρρυθμίσεις και να τις αποτραβήξουμε από το δρόμο της επαναστατικής πάλης. Δεν έχουν τίποτα το κοινό με τις μεταρρυθμιστικές απατεωνιές. Τα αιτήματά μας πηγάζουν πραχτικά εκ της αδηρίτου ανάγκης και των αισχρών εξευτελισμών, στους οποίους υποβάλλεται η αδύναμη και χωρίς δικαιώματα γυναίκα μέσα στο αστικό καθεστώς. Ετσι εμείς δείχνουμε πως γνωρίζουμε αυτές τις ανάγκες, νιώθουμε και την καταπίεση της γυναίκας, νιώθουμε την προνομιακή θέση των ανδρών και μισούμε, ναι, μισούμε και θέλουμε να φύγουν από τη μέση όσα καταπιέζουν και βασανίζουν την εργάτρια, τη γυναίκα του εργάτη, την αγρότισσα, τη γυναίκα του ταπεινού ανθρώπου και μάλιστα, από πολλές απόψεις, και τη γυναίκα των ευπόρων τάξεων. Τα δικαιώματα και τα κοινωνικά μέτρα, που εμείς απαιτούμε απ' την αστική κοινωνία για τη γυναίκα, αποτελούν απόδειξη του ότι καταλαβαίνουμε τη θέση και τα συμφέροντα των γυναικών, και θα τα λάβουμε υπ' όψη μας στην προλεταριακή δικτατορία. Εννοείται, όχι σαν κηδεμόνες, ή κηδεμονία αποκοιμίζει. Οχι, φυσικά, όχι, μα σαν επαναστάτες, που καλούν τις γυναίκες, σαν ισότιμες που είναι, να δουλέψουν οι ίδιες για την αναδιοργάνωση της οικονομίας και για το ιδεολογικό εποικοδόμημα.
Βεβαίωσα τον Λένιν, πως, συμμερίζομαι τις απόψεις τους, αλλά πως αυτές θα συναντήσουν αναμφίβολα, αντίσταση. Τα ασταθή και δειλά μυαλά θα τις απορρίψουν σαν «επικίνδυνο οπορτουνισμό». Και δεν επιτρέπεται να αγνοήσουμε, πως και τα σημερινά μας αιτήματα για τις γυναίκες δεν αποκλείεται να τα καταλάβουν και να τα ερμηνεύσουν λαθεμένα.
- Τι είναι αυτά! φώναξε ο Λένιν κάπως θυμωμένος. Ο κίνδυνος αυτός απειλεί τα πάντα, ό,τι λέμε και κάνουμε. Αν εμείς από φόβο μπρος σ' αυτό τον κίνδυνο, επρόκειτο να παραιτηθούμε από λογικές και απαραίτητες ενέργειες, τότε απλούστατα θα μπορούσαμε να μετατραπούμε σε Ινδούς, στηλίτες. Μην κουνηθούμε, μην τυχόν κουνηθούμε, γιατί μπορεί να σωριαστούμε χάμω από το ύψος της στήλης των αρχών μας! Στην περίπτωσή μας δεν πρόκειται μόνο για το τι απαιτούμε, αλλά και πώς το απαιτούμε. Μου φαίνεται πως αυτό το υπογράμμισα αρκετά καθαρά. Εννοείται πως δεν πρέπει στην προπαγάνδα μας να επαναλαμβάνουμε στερεότυπα τα διάφορα αιτήματά μας για τις γυναίκες. Οχι, αλλά ανάλογα με τις υπάρχουσες συνθήκες θα πρέπει να παλεύουμε πότε για το ένα και πότε για το άλλο, να παλεύουμε, εννοείται, πάντα σε σχέση με τα γενικά συμφέροντα του προλεταριάτου.
Εννοείται, πως η κάθε σύγκρουση μας φέρνει σε αντίθεση με την αξιοσέβαστη αστική κλίκα, με τους όχι λιγότερο αξιοσέβαστους ρεφορμιστές λακέδες της. Αυτό αναγκάζει τους ρεφορμιστές ή να παλέψουν μαζί με μας, κάτω απ' την καθοδήγησή μας, που δεν το θέλουν, ή να πετάξουν το προσωπείο. Μ' αυτόν τον τρόπο η πάλη μας ξεχωρίζει έντονα, φανερώνει το κομμουνιστικό μας πρόσωπο. Γεννάει την εμπιστοσύνη προς εμάς των πλατιών γυναικείων μαζών, που νιώθουν τους εαυτούς τους θύματα της εκμετάλλευσης, υποδουλωμένες, καταπιεζόμενες από την κυριαρχία των αντρών, από την εξουσία του εργοδότη και απ' ολόκληρη την αστική κοινωνία στο σύνολό της. Οι απ' όλους προδομένες, εγκαταλειμμένες εργαζόμενες γυναίκες αρχίζουν να καταλαβαίνουν, πως πρέπει να παλέψουν μαζί με μας. Χρειάζεται τάχα ακόμα να κάνουμε επαλήθευση ιδιαίτερη, ο ένας του άλλου μας, για το ότι η πάλη για τα δικαιώματα των γυναικών πρέπει να συνδέεται με το βασικό σκοπό: την κατάκτηση της εξουσίας και την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου; Αυτό τώρα είναι και παραμένει για μας το άλφα και το ωμέγα. Αυτό είναι ξεκάθαρο, απόλυτα ξεκάθαρο. Αλλά οι πλατύτατες μάζες των εργαζομένων γυναικών του λαού δεν πρόκειται να νιώσουν ακράτητο πόθο να συμμεριστούν τους αγώνες για την κρατική εξουσία, αν ήταν να διαλαλούμε πάντα και μόνο αυτό το ένα αίτημα, έστω κι αν το σαλπίζουμε με τη σάλπιγγα της Ιεριχούς! Οχι! Οχι! Οφείλουμε να συνδέσουμε πολιτικά την έκκλησή μας και στη συνείδηση των γυναικείων μαζών, με τα βάσανα, τις ανάγκες και τους πόθους των εργαζομένων γυναικών. Πρέπει οι γυναίκες να ξέρουν πως προλεταριακή εξουσία σημαίνει γι' αυτές: πλήρη ισοτιμία δικαιωμάτων με τον άντρα, και διά νόμου και στην πράξη, στην οικογένεια, στο κράτος και στην κοινωνία, κι ακόμα γκρέμισμα της εξουσίας της αστικής τάξης.
- Αυτό το αποδείχνει η Σοβιετική Ρωσία, αναφώνησα εγώ, αυτή θα αποτελέσει για μας το μεγαλειώδες παράδειγμα!
Ο Λένιν συνέχισε...
- Η Σοβιετική Ρωσία τα αιτήματά μας για τις γυναίκες τα προβάλλει και τα φωτίζει με νέο φως. Στις συνθήκες της δικτατορίας του προλεταριάτου αυτά δεν είναι πια αντικείμενο πάλης ανάμεσα στο προλεταριάτο και στην αστική τάξη, μας εξυπηρετούν σαν οικοδομικό υλικό για την ανοικοδόμηση της κομμουνιστικής κοινωνίας. Βλέπουν οι γυναίκες και πέρα από τα σύνορά μας, την αποφασιστική σημασία που έχει η κατάκτηση της εξουσίας απ' το προλεταριάτο. Θα πρέπει να επεξεργαστείτε με ακρίβεια τη διαφορά που υπάρχει στη θέση των γυναικών εδώ και των γυναικών εκεί, για να κερδίσετε με το μέρος σας τις γυναικείες μάζες στην επαναστατική ταξική πάλη του προλεταριάτου. Η κινητοποίησή τους, πραγματοποιούμενη με ξεκάθαρη κατανόηση των αρχών, πάνω σε γερή οργανωτική βάση, αποτελεί ζήτημα ζωής και νίκης του Κομμουνιστικού Κόμματος. Ωστόσο, ας μην αυταπατόμαστε. Τα τμήματά μας κατά χώρες δεν έχουν ακόμα κατανοήσει σωστά αυτό το ζήτημα. Κρατούν στάση παθητική, αναμονής, μπρος στο καθήκον της δημιουργίας μαζικού κινήματος των εργαζομένων γυναικών υπό κομμουνιστική καθοδήγηση. Δεν καταλαβαίνουν πως η ανάπτυξη ενός τέτοιου μαζικού κινήματος και η καθοδήγησή του αποτελεί σπουδαιότατο μέρος της όλης κομματικής δράσης και μάλιστα το ήμισυ της γενικής κομματικής δουλειάς. Η αναγνώριση εκ μέρους των, όταν τυχαίνει, της ανάγκης και της αξίας ενός ισχυρού, με ξεκάθαρο μπροστά του σκοπό, κομμουνιστικού γυναικείου κινήματος, είναι πλατωνική αναγνώριση στα λόγια και όχι συνεχής κομματική φροντίδα και χρέος.
- Θεωρούν σαν κάτι το δευτερεύον, σαν δουλειά που αφορά μόνο τις κομμουνίστριες, τη διαφώτιση και προπαγάνδα μέσα στις γυναικείες μάζες, την αφύπνιση και την επαναστατικοποίησή τους. Επικρίνουν τις κομμουνίστριες, ότι δεν πάει μπρος η δουλειά πιο γρήγορα, πιο ενεργητικά. Αυτό είναι εσφαλμένο, ριζικά εσφαλμένο! Πραγματικός διαχωρισμός και ισοτιμία των γυναικών a la rebours, όπως λεν οι Γάλλοι, δηλ. ισοτιμία των γυναικών απ' την ανάποδη. Τι αποτελεί τη βάση της εσφαλμένης θέσης των τμημάτων μας κατά χώρες; (Δε μιλώ για τη Σοβιετική Ρωσία). Σε τελευταία ανάλυση όχι τίποτα άλλο παρά η υποτίμηση της γυναίκας και της δουλειάς της. Ετσι ακριβώς είναι. Δυστυχώς μπορούμε ακόμα για πολλούς συντρόφους μας να πούμε: «ξύστε τον κομμουνιστή, και θα βρείτε το φιλισταίο. Εννοείται πως πρέπει να ξύσεις το ευαίσθητο σημείο, τις ψυχικές του αντιδράσεις απέναντι στη γυναίκα. Υπάρχει μήπως γι' αυτό πιο παραστατική απόδειξη από το πώς οι άντρες βλέπουν ατάραχοι, πώς φθείρονται οι γυναίκες με τις μικροδουλιές, σε ένα έργο μονότονο, εξαντλητικό και που καταβροχθίζει χρόνο και δυνάμεις που είναι το νοικοκυριό, για το πώς στενεύει έτσι ο ορίζοντάς τους, ξεκουτιαίνει το μυαλό, γίνεται βαρύς ο χτύπος της καρδιάς και εξασθενίζει η θέληση; Δε μιλάω, φυσικά, για τα αστικά σπίτια, που ρίχνουν όλες τις δουλειές του σπιτιού, μαζί και την περιποίηση των παιδιών, πάνω σε μισθωτούς ανθρώπους. Ο,τι λέω αφορά την τεράστια πλειονότητα των γυναικών, μαζί και τις γυναίκες των εργατών, και τότε ακόμα που περνούν ολόκληρη τη μέρα τους στο εργοστάσιο και βγάζουν το ψωμί τους μόνες τους.
Πολύ λίγοι άντρες, ακόμα και από τους προλετάριους, σκέφτονται πόσο πολύ μπορούν να αλαφρώσουν απ' τα βάρη και τις φροντίδες τη γυναίκα τους, ή και να την απαλλάξουν εντελώς, αν ήθελαν να βοηθήσουν στη «γυναικεία δουλειά». Αλλά όχι, γιατί αυτό αντίκειται «στα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια του ανδρός». Αυτός έχει απαιτήσεις για την ανάπαυση και τις βολές του. Ζωή της γυναίκας στο σπίτι θα πει να είναι το καθημερινό θύμα σε χιλιάδες τιποτένια μικροπράγματα. Το παλιό δικαίωμα κυριαρχίας του άντρα εξακολουθεί να υπάρχει υπό κεκαλυμμένη μορφή. Η δούλη του, αντικειμενικά, τον εκδικείται γι' αυτό, επίσης με κεκαλυμμένη μορφή: η καθυστέρηση της γυναίκας, η μη κατανόηση απ' αυτήν των επαναστατικών ιδανικών του ανδρός της, μαραίνει τη ζωτικότητά του και την αποφασιστικότητά του για αγώνα. Αυτό μοιάζει με τα μικρούτσικα σκουληκάκια, που αδιόρατα, αργά, μα σίγουρα ροκανίζουν και υποσκάπτουν. Γνωρίζω τη ζωή των εργατών, και όχι μόνο απ' τα βιβλία. Η κομμουνιστική μας δουλειά στις γυναικείες μάζες, η πολιτική μας δουλειά, περιλαμβάνει σημαντικό μέρος διαπαιδαγωγικής δουλειάς στους άντρες. Οφείλουμε να ξεριζώσουμε τις παλιές δουλοκτητικές απόψεις ως τις τελευταίες, τις παραμικρότερες ρίζες τους. Και στο κόμμα και στις μάζες. Αυτό αφορά τα πολιτικά μας καθήκοντα ακριβώς σαν ενός επιτακτικά αναγκαίου σχηματισμού επιτελείου από συντρόφους, άντρες και γυναίκες, που έχουν γερή θεωρητική και πραχτική κατάρτιση, για να διεξάγουν και να προωθούν την κομματική δουλειά μέσα στις εργαζόμενες γυναίκες.
Στην ερώτησή μου σχετικά με τις τωρινές συνθήκες στη Σοβιετική Ρωσία, ο Λένιν απάντησε:
- Η κυβέρνηση της προλεταριακής δικτατορίας, σε συμμαχία εννοείται με το Κομμουνιστικό Κόμμα και τα συνδικάτα, καταβάλλει όλες της τις προσπάθειες για να υπερνικήσει τις καθυστερημένες αντιλήψεις των ανδρών και των γυναικών, να ξεθεμελιώσει μ' αυτόν τον τρόπο την παλιά, μη κομμουνιστική ψυχολογία. Χρειάζεται άραγε να πούμε πως νομοθετικά εφαρμόστηκε η πλήρης ισοτιμία του άντρα και της γυναίκας; Σ' όλους τους τομείς είναι αισθητή η ειλικρινής προσπάθεια εφαρμογής αυτής της ισοτιμίας στη ζωή. Τραβούμε τη γυναίκα να εργαστεί στη σοβιετική οικονομία, στη διευθυντική, στη νομοθετική, στην κυβερνητική δουλειά. Ανοίγουμε γι' αυτές τις πόρτες όλων των σχολών και μορφωτικών ιδρυμάτων, για να ανεβάσουν την επαγγελματική και κοινωνική τους κατάρτιση. Ιδρύουμε συσσίτια και εστιατόρια, πλυντήρια και μπαλωματάδικα, βρεφικούς σταθμούς, παιδικούς κήπους, παιδικά οικοτροφεία, διαπαιδαγωγικά ιδρύματα παντός είδους. Με λίγα λόγια, εφαρμόζουμε επισταμένα την απαίτηση του προγράμματός μας, να μεταθέσουμε τις δουλειές του νοικοκυριού και της διαπαιδαγώγησης, των ατομικών νοικοκυριών σε κοινότητες. Μ' αυτόν τον τρόπο η γυναίκα απελευθερώνεται από την παλιά σκλαβιά του σπιτικού κι από κάθε εξάρτηση απ' τον άνδρα. Της παρέχεται πλήρης δυνατότητα να δράσει στην κοινωνία ανάλογα με τις ικανότητες και τις κλίσεις της. Ενώ πάλι για τα παιδιά δημιουργούνται πιο ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξή τους, από ό,τι θα είχαν στο σπίτι. Σε μας υπάρχει η πιο πρωτοπόρα νομοθεσία στον κόσμο για την προστασία της δουλειάς της γυναίκας. Και φροντίζουν για την εφαρμογή της οι εντολοδόχοι των οργανωμένων εργατών. Ιδρύουμε μαιευτήρια, σπίτια για τις μητέρες και τα βρέφη, συμβουλευτικά ιατρεία για τις μητέρες, φροντιστήρια για την περιποίηση των βρεφών και των μικρών παιδιών, εκθέσεις για την προστασία της μητρότητας και του παιδιού κ.λπ. Καταβάλλουμε τις πιο σοβαρές προσπάθειες για να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες των απόρων, των ανέργων γυναικών.
Ξέρουμε περίφημα πως όλα αυτά είναι ακόμα λίγα σε σύγκριση με τις απαιτήσεις των εργαζομένων γυναικείων μαζών και δεν είναι καθόλου αρκετά για μια πραγματική απελευθέρωσή τους. Ωστόσο, αποτελούν ένα γιγάντιο βήμα προς τα εμπρός σε σύγκριση με κείνο που υπήρχε στην τσαρική, στην καπιταλιστική Ρωσία. Είναι μάλιστα και πολύ σε σύγκριση με ό,τι γίνεται εκεί που κυριαρχεί ακόμα, χωρίς περιορισμούς, ο καπιταλισμός. Είναι μια καλή αρχή. Μπήκε σωστή γραμμή και θα συνεχίσουμε με συνέπεια, μ' όλη μας την ενεργητικότητα, να την αναπτύξουμε παραπέρα. Εσείς, στο εξωτερικό, μπορείτε να είστε σίγουροι γι' αυτό. Κάθε μέρα ύπαρξης του σοβιετικού κράτους γίνεται και πιο ξεκάθαρο πώς θα τραβούσαμε μπροστά, χωρίς τα εκατομμύρια των γυναικών. Φανταστείτε τι σημαίνει αυτό σε μια χώρα, όπου τα 80% κιόλας του πληθυσμού είναι αγρότες. Μικρό αγροτικό νοικοκυριό σημαίνει ένα ατομικό σπιτικό με κολλημένη εκεί μέσα τη γυναίκα. Για σας, από την άποψη αυτή, θα είναι πολύ καλύτερα και ευκολότερα από ό,τι για μας, εννοείται, υπό τον όρο ότι οι προλεταριακές σας μάζες θα αποχτήσουν συνείδηση της ωριμότητάς τους, εξεταζόμενης αντικειμενικά ιστορικά, για την κατάληψη της εξουσίας, για την επανάσταση. Ας μην απογοητευόμαστε. Οι δυνάμεις μας μεγαλώνουν μαζί με τις δυσκολίες. Η πραχτική αναγκαιότητα θα μας σπρώξει σε νέους δρόμους και όσον αφορά την απελευθέρωση των γυναικείων μαζών. Η συντροφική αλληλεγγύη, ενωμένη με το σοβιετικό κράτος, θα πραγματοποιήσει μεγάλα έργα. Εννοείται η συντροφική αλληλεγγύη με την κομμουνιστική και όχι με την αστική έννοια, όπως τη διακηρύττουν οι ρεφορμιστές, που ο επαναστατικός τους ενθουσιασμός ξεθύμανε σαν το φτηνό ξίδι. Πλάι - πλάι με τη συντροφική αλληλεγγύη πρέπει να οδεύει και η προσωπική πρωτοβουλία, που περνά στη συλλογική δράση και γίνεται ένα μ' αυτήν. Στις συνθήκες της προλεταριακής δικτατορίας η απελευθέρωση των γυναικών διά της πραγματοποίησης του κομμουνισμού θα γίνεται και στο χωριό. Από την άποψη αυτή το καλύτερο πράγμα που περιμένω είναι ο εξηλεκτρισμός της βιομηχανίας μας και της αγροτικής οικονομίας. Αυτή είναι τεράστιο έργο! Είναι μεγάλες, τερατώδικα μεγάλες, οι δυσκολίες για την πραγματοποίησή του. Για την υπερνίκησή τους είναι απαραίτητο να ελευθερώσουμε και να διαπαιδαγωγήσουμε τις πανίσχυρες δυνάμεις των μαζών. Τα εκατομμύρια των γυναικών πρέπει να συμμετέχουν σ' αυτό.
Στα τελευταία δέκα λεπτά δυο φορές χτύπησαν στην πόρτα, αλλά ο Λένιν συνέχιζε να μιλά. Υστερα άνοιξε την πόρτα και φώναξε:
- Τώρα έρχομαι!
Γυρνώντας προς εμένα πρόσθεσε, χαμογελώντας:
- Ξέρετε Κλάρα, θα εκμεταλλευτώ το ότι μιλούσα με γυναίκα, και για δικαιολογία, στην άργητά μου, θα επικαλεστώ τη γυναικεία πολυλογία, τη γνωστή σ' όλους. Αν και στην πραγματικότητα αυτή τη φορά μιλούσε πολύ ο άντρας και όχι η γυναίκα. Γενικά όμως, πρέπει να ομολογήσω πως εσείς πραγματικά ξέρετε να ακούτε με προσοχή. Ισως ακριβώς αυτό με ανάγκασε να μιλήσω τόσο πολύ.
Κάνοντας αυτό τον αστεϊσμό, ο Λένιν με βοηθούσε να φορέσω το παλτό μου.
- Πρέπει να ντύνεστε πιο ζεστά, παρατήρησε με ενδιαφέρον, η Μόσχα δεν είναι Στουτγκάρδη. Πρέπει να σας παρακολουθούμε. Μην κρυώσετε. Γεια σας.
Μου έσφιξε δυνατά το χέρι.
1. Ρόζα Λούξεμπουργκ
2. Ινεσι Αρμάντ
3. Κομμουνιστικό Εργατικό Κόμμα Γερμανίας, ήταν μια αναρχοσυνδικαλιστική μικροαστική ομάδα, σχηματίστηκε το 1919 από τα «αριστερά» στοιχεία, που αποσκίρτησαν από το Κομμουνιστικό Κόμμα της Γερμανίας - Σύντ.
